ខេត្ត មាត់ជ្រូក ជាខេត្តជាប់ព្រំដែនកម្ពុជាសព្វថ្ងៃ ដែលឯកសារភាគច្រើន មិនមាននិយាយអ្វី វែងឆ្ងាយ បានត្រឹមតែអះអាងថា ជា អតីតខេត្តខ្មែរ ដល់ពេលសួរថា ម៉េចបានជា បាត់បង់ទៅ វៀតណាម? នោះ គេរកមិនឃើញមានការសរសេរអ្វីធំដុំទេ ក្រៅតែពី CCP ( Copy Cut Past) តៗគ្នា ដូច្នេះ បានជា ខ្ញុំបាទ ចងក្រងជា ផែនទី ដូចមានខាងក្រោមនេះឡើងមក ងាយក្នុងការវិភាគ ភូមិសាស្រ្តនយោបាយ ភូមិសាស្រ្តយោធា ភូមិសាស្រ្តជនជាតិ។
ខេត្ត មាត់ជ្រូក ជាភាសាខ្មែរ ដោយសារ មានរាងដូច មាត់ជ្រួក តែ នៅ សម័យបារាំង គេដូរទៅជា ខេត្ត ចូវដុក Chau Doc នោះគឺជា ភាសាចាម ដែលមានន័យថា កំពង់ផែ Port ឬ កំពង់ចាម នេះឯង។
មាត់ជ្រូក ជាខេត្តខ្មែរមួយនៅកម្ពុជាក្រោម ឋិតក្នុងតំបន់ វាលទំនាបនៃដែនដីសណ្តទន្លេមេគង្គ បច្ចុប្បន្ន ត្រូវបាន រដ្ឋាភិបាលបក្សកុម្មុយនិស្ត យួនប្តូរឈ្មោះទៅជាភាសាយួន ថា ខេត្តអាងយ៉ាង ( យួនៈAn Giang ) ។
ផែនទី ស្រុកកោះធំ
អត្ថន័យ ពាក្យថា មាត់ជ្រូក៖
យោងតាមវចនានុក្រមខ្មែររបស់ សម្តេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត (ជោតញ្ញាណោ) បោះពុម្ពឆ្នាំ ១៩៦៧ បាន ពន្យល់ត្រង់ពាក្យថា « មាត់ជ្រូក » មានន័យយ៉ាងនេះ៖ មាត់ជ្រូក ន. ឈ្មោះខែត្រមួយក្នុងដែនកម្ពុជាក្រោម (យួន ហៅ ចូវដុក) ពីដើមជាខែត្ររបស់កម្ពុជរដ្ឋហៅថា ខែត្រ ទ្រាំងត្រើយត្បូង ឋិតនៅទល់គ្នានឹង ខែត្រទ្រាំងត្រើយជើង (ខែត្រតាកែវសព្វថ្ងៃនេះ) ។
ទីតាំងភូមិសាស្ត្រ៖
ខេត្តមាត់ជ្រូក ទិសពាយព្យជាប់ព្រំប្រទល់នឹងប្រទេសកម្ពុជាប្រវែងប្រមាណ ១០៤ Km ទិសនិរតីជាប់នឹងខេត្តក្រមួនស (Kiên Giang) ប្រវែង ប្រមាណ ៦៩,៧៨៩ Km ខាងត្បូងជាប់ទីក្រុង ព្រែកឬស្សី (Cần Thơ) ប្រវែងប្រមាណ ៤៤,៧៣៤ Km ខាងកើតជាប់នឹងខេត្ត ផ្សារដែក (Sa Đéc បច្ចុប្បន្ន Đồng Tháp) ប្រវែងប្រមាណ ១០៧,២៦៨ Km ។ ពីខេត្តមាត់ជ្រូកទៅទីក្រុងព្រៃនគរ មានប្រវែង ប្រមាណ ២៥០ Km ឆ្ពោះទៅទិសនិរតី និងត្រូវធ្វើ ដំណើរដោយរថយន្តក្រុងអស់រយៈពេល ៦ ម៉ោង ។
រដ្ឋបាលភូមិសាស្ត្រ៖
ខេត្តមាត់ជ្រូក មានទីក្រុងមួយគឺ ទីក្រុង បារាជ (Long Xuyên) និងទីរួមខេត្តមួយ គឺទីរួមខេត្តមាត់ជ្រូក (Châu Đốc) និងមានស្រុក ៩ គឺ៖
- ស្រុកបុរីជលសា An Phú
- ស្រុកបែកថ្លាង Châu Phú
- ស្រុកបារាជ Châu Thành
- ស្រុកផ្សារថ្មី Chợ Mới
- ស្រុកស្នែងព្រះគោ Phú Tân
- ស្រុកក្អមសំណ Tân Châu
- ស្រុកបាថេរ Thoại Sơn
- ស្រុកក្របៅ Tịnh Biên
- ស្រុកស្វាយទង Tri Tôn
ចំនួនប្រជាជន និងផ្ទៃដី៖ ស្ថិតិនិងជំរឿនឆ្នាំ ២០០៤ របស់រដ្ឋាភិបាលបក្សកុម្មុយនិស្តយួន៖ផ្ទៃដី: 3.406,2 km² និង មាន ប្រជាជនចំនួន:2.170.100 នាក់
ប្រវត្តិ៖
ខេត្តមាត់ជ្រូកជាដីមួយភាគរបស់អាណាចក្រនគរភ្នំ ឬ ខេត្តមួយដែនកម្ពុជាក្រោម ។ ពីមុនខេត្ត នេះខ្មែរហៅថាកំពង់ហ្លួង(Tầm Phong Long) ។
ឆ្នាំ ១៨៣៤ ស្តេចយួនឈ្មោះ ម៉ិញ ម៉ាង (Minh Mạng) ដែលសោយរាជ្យ នៅទីក្រុងហ្វេ (Huế) បានប្តូរឈ្មោះខេត្តខ្មែរ នៅកម្ពុជាក្រោម ទាំង ៦ ឲ្យទៅជាភាសាយួនដែលភាសាយួន ហៅថា ណាមគីឡុកតិញ ( Nam Kỳ Lục Tỉnh ) ។ ពេលនោះ ខេត្តមាត់ជ្រូក ត្រូវបានប្តូរ ឈ្មោះ ទៅជាភាសាយួនថា ខេត្តអាងយ៉ាង (An Giang) និង ទីរួមខេត្តមាត់ជ្រូក ត្រូវបានដាក់ឈ្មោះ ជាភាសាយួនថា ចូវដុក (Châu Đốc) ។
ផែនទីរដ្ឋបាល ខេត្ត មាត់ជ្រូក ឆ្នាំ ១៩០៩
សម័យអាណានិគមនិយមបារាំង៖
ក្រោយពីបានចូលត្រួតត្រាដែនដីកម្ពុជាក្រោម បារាំងបានលុបចោលនូវរដ្ឋបាលភូមិសាស្ត្រចាស់ទាំង ៦ ខេត្ត ហើយបានចែករដ្ឋបាល ភូមិសាស្ត្រ នៅកម្ពុជាក្រោមចេញជាតំបន់ធំៗ ៤ ហើយក្នុងតំបន់នីមួយៗ ត្រូវបានចែកចេញជានិគមឬស្រុកតូចៗទៀត ដើម្បី ងាយស្រួល ក្នុងការគ្រប់គ្រង ។
ពេលនោះ ខេត្តមាត់ជ្រូក (Châu Đốc) គឺជា និគម ឬ ស្រុកមួយក្នុងចំណោមនិគមទាំង ៦ របស់ តំបន់បាសាក់ (យួនៈ Bát Sắc) នៅកម្ពុជាក្រោម ។ និគមទាំង ៦ នោះរួមមាន ៖
ឈ្មោះនិគមជាភាសាខ្មែរ និងភាសាយួន៖និគម មាត់ជ្រូក Châu Đốc
និគម ពាម Hà Tiên
និគម បារាជ Long Xuyên
និគម ក្រមួនស Rạch Giá
និគម ព្រែកឬស្សី Cần Thơ
និគម ឃ្លាំង Sóc Trăng
ចាប់ពីថ្ងៃទី ០១ ខែមករា ឆ្នាំ ១៩០០ និគមមាត់ ជ្រូក (Châu Đốc) ត្រូវបានក្លាយជាខេត្ត តាម កិច្ចព្រមព្រៀង ចុះថ្ងៃទី ២០ ខែធ្នូ ឆ្នាំ ១៨៩៩ របស់សហព័ន្ធឥណ្ឌូចិន ដើម្បីធ្វើការផ្លាស់ប្តូររដ្ឋបាលពី និគមទៅជាខេត្ត ។
ផែនទី ជនជាតិ ចាម នៅ ខេត្ត ចូវដុក ( មាត់ជ្រូក)
ឆ្នាំ ១៩០៣ ខេត្តមាត់ជ្រូក មាន ៣ ស្រុកគឺ៖ស្រុកក្អមសំណ Tân Châu
ស្រុកស្វាយទង Tri Tôn
ស្រុកក្របៅ Tịnh Biên
ដល់ឆ្នាំ ១៩១៩ មានស្រុកបែកថ្លាង Châu Phú មួយទៀត ។
ថ្ងៃទី ២២ ខែមិថុនា ឆ្នាំ ១៩៥៦ រដ្ឋាភិបាលសាធារណរដ្ឋវៀតណាម (Việt Nam Cộng Hòa ) បាន ផ្លាស់ឈ្មោះខេត្តមាត់ជ្រូក (Châu Đốc) និងខេត្ត បារាជ (Long Xuyên) ឲ្យទៅភាសាយួនថា ខេត្តអាង យ៉ាង គឺទៅជាខេត្តមាត់ជ្រូកតែមួយ ។
ចំនួនវត្តខ្មែរក្រោម៖
ខេត្តមាត់ជ្រូកមានវត្តព្រះពុទ្ធសាស នាថេរវាទខ្មែរក្រោម ចំនួន ៦៤ វត្ត ។
ផែនទី ព្រែកជីកវិញតេ ឬ ព្រែកជីកយួន
ផែនទី ព្រែកជីកវិញតេ ឬ ព្រែកជីកយួន
ផែនទី ព្រែកជីកវិញតេ ឬ ព្រែកជីកយួន
ផែនទី ព្រែកជីកវិញតេ ឬ ព្រែកជីកយួន
ផែនទី ព្រែកជីកវិញតេ ឬ ព្រែកជីកយួន
ផែនទី ខេត្ត គៀង យ៉ាន ( កៀន ហ្សាង)
ផែនទី ព្រែកជីកវិញតេ ឬ ព្រែកជីកយួន
ផែនទី ខេត្ត អាន យ៉ាង ( អង្គ ច័ន្ទ)
អំពីឈ្មោះ ផ្សេងៗសំដៅថា ជនជាតិ ចាម
ផែនទី ជនជាតិ ខ្មែរ កំពង់រស់នៅ កម្ពុជាក្រោម
ផែនទី ព្រែកជីកវិញតេ ឬ ព្រែកជីកយួន
ផែនទី ព្រែកជីកវិញតេ ឬ ព្រែកជីកយួន
ខេត្តផ្សារដែក គឺជាខេត្តខ្មែរមួយនៅដែនដីកម្ពុជាក្រោមមុនសម័យស្តេចយួនចូលឈ្លានពានកម្ពុជាក្រោមខេត្តមួយនេះឋិតនៅ ក្នុងទឹកដីកំពង់ហ្លួង (ខេត្ត មាត់ជ្រូកបច្ចុប្បន្ន) នៃអាណាចក្រចេន ឡាទឹកលិច ។ សម័យអាណានិគមនិយមបារាំង ផ្សារដែកគឺជានិគមមួយក្នុងចំណោមនិគមទាំងបី នៃខេត្តមាត់ ជ្រូក (An Giang) និងក្រោយមកបានក្លាយជាខេត្ត តាមកិច្ចព្រមព្រៀងរបស់សហព័ន្ធឥណ្ឌូចិន ដើម្បីសម្រេចធ្វើការផ្លាស់ប្តូររដ្ឋបាល ភូមិសាស្ត្រពីនិគមទៅជាខេត្ត ។ បច្ចុប្បន្ន ផ្សារដែក គឺជាទីរួមខេត្តនៃ ខេត្តដុងថាប (Đồng Tháp) ។
ជនជាតិយួន ហៅឈ្មោះ ខេត្តផ្សារដែក ទៅតាមភាសាខ្មែរមិនច្បាស់ថា ខេត្តសាដែក ដែលអក្សរ យួនសរសេរថា «Sa Đéc» ។
ទីតាំងភូមិសាស្ត្រ៖
ខេត្តផ្សារដែក ខាងជើងមានព្រំប្រ ទល់ជាប់ នឹងប្រទេសកម្ពុជា ។ខាងកើតជាប់នឹងខេត្កកំពង់គោ (Long An) និងខេត្ត មេ-ស (បច្ចុប្បន្ន Tiền Giang) ។ ខាងត្បូងជាប់ខាងខេត្តលង់ហោរ (Vĩnh Long) និងទីក្រុងព្រែកឬស្សី (Cần Thơ) និងខាងលិចជាប់នឹង មាត់ជ្រូក (An Giang) ។ ពីទីរួមខេត្តផ្សារដែកទៅទីក្រុងព្រៃនគរមានចម្ងាយ ១៤០ គីឡូ ម៉ែត្រឆ្ពោះ ទៅទិសខាងត្បូង ។
ផ្ទៃដី៖
ខេត្តផ្សារដែក (Đồng Tháp) មានផ្ទៃដីចំនួន ៣.២៨៣ គីឡូម៉ែត្រការ៉េ ក្នុងនោះរួមមានផ្ទៃដីសំរាប់ធ្វើស្រែ 408. 294 ha ផ្ទៃដីសំរាប់ឧស្សាហកម្ម 245.044 ha ផ្ទៃដីសម្រាប់ឈើឧស្សាហកម្ម រៀង រាល់ឆ្នាំ 7.062ha ផ្ទៃដីចម្ការ 17.521ha ផ្ទៃដីសម្រាប់ដាំដុះ និង ជលផល 2.330ha ។
ប្រជាជន៖
ខេត្តផ្សារដែក មានប្រជាជនសរុប1.604.822 នាក់ ក្នុងនោះប្រុសមាន 779.896 នាក់ ស្រីមាន 824.926 នាក់ អ្នកដែករស់នៅទីប្រជុំជន មានចំនួន 237.044 នាក់ តំបន់ជនបទមាន 1.367.778 នាក់ ។
រដ្ឋបាលភូមិសាស្ត្រ៖
ខេត្តផ្សារដែក បច្ចុប្បន្ន ត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលបក្សកុម្មុយនិស្តវៀតណាម បែងចែកចេញជាភូមិ ឃុំ/សង្កាត់ ស្រុក/ទីរួម ស្រុក ជាច្រើនក្នុងនោះរួមមាន ទីក្រុង ១ ទីរួមខេត្ត ១ និងស្រុកទាំង ៩ ។
ប្រវត្តិ៖
ផ្សារដែក គឺជាខេត្តខ្មែរមួយនៅដែនដីកម្ពុជា ក្រោម មុនសម័យស្តេចយួនចូលឈ្លានពានកម្ពុជា ក្រោម ខេត្តមួយនេះឋិតនៅក្នុងទឹកដីកំពង់ហ្លួង (ខេត្ត មាត់ជ្រូកបច្ចុប្បន្ន) នៃអាណាចក្រចេន ឡា ទឹក លិច ។ សម័យអាណានិគមនិយមបារាំង ផ្សារដែកគឺជានិគម មួយក្នុងចំណោមនិគមទាំងបី នៃខេត្តមាត់ជ្រូក (An Giang) និងក្រោយមកបានក្លាយជាខេត្តតាមកិច្ចព្រម ព្រៀងរបស់សហព័ន្ធ ឥណ្ឌូ ចិន ដើម្បីសម្រេចធ្វើការ ផ្លាស់ប្តូររដ្ឋបាលភូមិសាស្ត្រពីនិគមទៅជាខេត្ត ។
សម័យអាណានិគមនិយមបារាំងឬ សម័យកូស័ងស៊ីន (Cochin China)៖
ក្រោយពេលបារាំងបានចូលធ្វើអាណានិគមបាន ៣ ខេត្តនៅដែនដី កម្ពុជាក្រោមឆ្នាំ ១៨៦៧ គឺ នៅឆ្នាំ ១៨៦៨ ទឹកដីខេត្តផ្សារដែកគឺជានិគមមួយ ក្នុងចំណោមនិគមទាំងបីនៃខេត្តមាត់ជ្រូក (An Giang) ។
និគមទាំងបីនៃខេត្តមាត់ជ្រូកមុនសម័យបារាំងចូល ត្រួតត្រារួមមាន ៖
និគមមាត់ជ្រូក (Châu Đốc)
និគមផ្សារដែក (Sa Đéc)
និគមឃ្លាំង (Ba Xuyên)
ឆ្នាំ ១៨៧៦ ផ្សារដែក បានក្លាយទៅជានិគម(arrondissement ) ឋិតនៅក្នុងចំណោះខេត្តលង់ ហោរ (Vĩnh Long) ដែលត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយបារាំង ។
ក្នុងអំឡុងឆ្នាំ ១៨៧៦ ដល់ ១៨៨៩ ផ្សារដែកមានប្រជាជនសរុប 102.421 នាក់ ។
យោងតាមកិច្ចព្រមព្រៀងថ្ងៃទី ២០ ខែធ្នូ ឆ្នាំ ១៨៩៩ របស់សហភាពឥណ្ឌូចិន ដើម្បីធ្វើការប្តូររដ្ឋបាលភូមិសាស្ត្រ គឺថ្ងៃទី ០១ ខែមករា ឆ្នាំ ១៩០០ និគមផ្សារដែក ត្រូវបានក្លាយទៅជាខេត្តផ្សារដែក ដោយមានទីរួមខេត្តមួយឈ្មោះថារួមខេត្តផ្សារដែក ។ ចំនួនប្រជាជនខេត្តផ្សារដែក កាលពីឆ្នាំ ១៩០១ មាន 182.924 នាក់ និង ឆ្នាំ ១៩២០ មាន 203.588 នាក់ ។
មាត់ជ្រូក ជាខេត្តមួយសម្បូរទៅដោយកេរដំណែលប្រវត្តិសាស្ត្រ ដូចជាវត្តអារាម ទន្លេ ស្ថានីយ៍បុរេប្រវត្តិសាស្ត្រអូរកែវ ដែលឋិតនៅកណ្តាលវាលស្រែធំល្វឹងល្វើយ និងមានភ្នំធំៗជាច្រើនដុះឡើងពាសពេញនៅលើទឹកដីក្លាយទៅជាផ្ទាំងគំនូរធម្មជាតិមួយដ៏ស្រស់ត្រកាលផ្សារភ្ជាប់ជាមួយនឹងជីវភាពរស់នៅប្រចាំថ្ងៃរបស់ជនជាតិដើមខ្មែរក្រោម ដែលបាននៅទីនេះមុនគេបង្អស់ដំណាលគ្នានឹងប្រវត្តិសសាស្ត្រនៃការកកើតផែនដី ។
សូមលើកយកឈ្មោះភ្នំមួយចំនួននៅខេត្តមាត់ជ្រូកមកផ្សាយចែកជូនមិត្តអ្នកអានបានជ្រាបដូចខាងក្រោម ៖
ភ្នំបាទថេរ ឬ ភ្នំបាត់ព្រះថេរ
នេះជាភ្នំមួយក្នុងចំណោមភ្នំធំៗទាំង ៥ នៅ ស្រុកបាទថេរ (huyện Thọai Sơn) យួនហៅថា ណូយបាថេរ (Núi Ba Thê) ។ ភ្នំបាទថេរ ជាភ្នំធំជាងគេទាំងអស់នៅស្រុកបាថេរ ដោយមានកម្ពស់ ២២១ម៉ែត្រ បរិវេណភ្នំទំហំប្រមាណ ៤.២២០ ម៉ែត្រ មានទីតាំងឋិតនៅកណ្តាលវាលស្រែនៃទីរួមស្រុកអូរកែវ ស្រុកបាទថេរខេត្តមាត់ជ្រូកចម្ងាយពីទីក្រុងបារាជ ប្រមាណ ៤០ គីឡូម៉ែត្រ តាមផ្លូវជាតិលេខ ៩៤៣ ។
ភ្នំបាទថេរ នៅស្រុកបាទថេរ ខេត្តមាត់ជ្រូក
ភ្នំខ្ទ័រ
មានកំពូលខ្ពស់ៗ ៣ គឺ ៖ទី ១ មានកំពូលខ្ពស់ ៦១៤ ម ។
ទី ២ មានកម្ពុស់ ៥០០ ម ។
ទី ៣ មានកម្ពុស់ ២០០ ម។
តាមដងជើងភ្នំខ្ទោ ទិសឦសានមានវត្តមួយ ឈ្មោះថាវត្តស្វាយសត្រូវបានកសាងឆ្នាំ១៨៦០ ។ បច្ចុបន្នវត្តនេះបានរលាយហើយដោយសារសង្គ្រាមរវាងយួនស្រុកនិងយួនព្រៃ ។ ប៉ុនែ្តមានប្រជារាស្ត្រ ខ្មែរក្រោមនៅភូមិជ្រោយ ភូមិតាឡែរភូមិតាហូរបានកសាង នាំគ្នាកសាងវត្តនេះនៅកន្លែងថី្មឡើងវិញ ។
ចំហៀងខាងជើងនៃកំពូលភ្នំខ្ទ័រ មានដាន ជើង មនុស្សមួយយ៉ាងធំដោយមានទំហំបណ្តោយ១ ម៉ែត្រ ២៥ និងទទឹងប្រវែងកន្លះម៉ែត្រជម្រៅប្រមាណ ៣ សង់ទីម៉ែត្រ ។
ភ្នំថ្មសេះ
មានកំពស ៩២ ម៉ែត្រ ។ពលរដ្ឋខ្មែរក្រោម អ្នកភូមិទម្ពរតែងតែឡើងប្រារព្ធវិធីបុណ្យបាយផែ្អមនិងសម្ល ផែ្អមជារៀងរាល់ ឆាំ្ន ដើម្បីឧទ្ទិសដល់អស់អ្នកសច្ចំបាំងបាត់ដែលរក្សាព្រៃភ្នំ ។
ភ្នំទឹកជុប
នៅពីទិសខាងលិចនៃភ្នំខោ្ទមានកម្ពស់ ៣០០ ម៉ែត្រ ។ ភ្នំទឹកជុបនេះយោធាអាមេរិកបានចំណាយ ប្រាក់អស់ ២០ លានដុលា្លរដើម្បីកំទេចទ័ពយួនវៀក កុងបាន ។ បនា្ទប់មក បានឲ្យកងទ័ពម៉ាយហ្វកបោះជំរុំនៅប្រចាំភ្នំនេះ ។
សូមបញ្ជាក់ថាភ្នំទឹកជុបនេះមានរូងពីធម្មជាតិច្រើនណាស់ ទោះបីទ័ពប្រើយន្តហោះចម្បាំងធុន បេ ៥២ ទម្លាក់គ្រាប់យ៉ាងណាកី្តក៏មិនមានប្រសិទ្ធិភាពអី្វ ដែរ។ បច្ចុប្បន្ន ភ្នំនេះរដ្ឋអំណាចយួនបានយកធើ្វជា តំបន់ទេសចរណ៍ហើយ ។ ខ្មែរក្រោម នៅជិតជើងភ្នំនេះបានបាត់បង់ដីស្រែនិងដីចម្ការរាប់រយហិកតាមានដូចជាភូមិ ៖ភូមិទូលតាមែង
ភូមិថ្មល្អិត
ភូមិកំពង់
ភូមិដងទុង
ភូមិត្រពាំងត្រាវ ។
បូកសរុបរាស្ត្រខ្មែរបាត់ដីប្រហែលរាប់រយហិកតា ។
ភ្នំថ្មអណ្តើក
ឋិតនៅទិសពាយព្យនៃភ្នំទឹកជុបមានកម្ពស់ប្រហែលជា ២០០ ម៉ែត្រគិតតាម ផែនទីយោធា ។
ភ្នំតាខ្លាខ្វា ឬ ភ្នំតាខ្វា
ឋិតនៅពីខាងកើតចំក្បាលភ្នំមានវត្ត ១ មួយ ឈ្មោះថាវត្តភ្នំ បានសាងសង់នៅ ឆាំ្ន ១៦៧៨ ។ ភ្នំតាខា្វ នេះ មានបណ្តោយប្រមាណពី ៣ គីឡូម៉ែត្រ ទៅ ៤ គីឡូម៉ែត្រ ។
ភ្នំសេ្តចចៅ
មានបណ្តោយពីជើងទៅត្បូងមានប្រហែល ១ គីឡូម៉ែត្រ ។ ខាងលិចមានវត្តស្រឡូងសាងសង់នៅឆាំ្ន១៧៤៦ ។ ខាងកើតភ្នំមានវត្តពង្រសាងសង់នៅ ឆាំ្ន ១៧០០ ។
ភ្នំនាងកង្រី
ភ្នំនេះមានវត្តទឹកផុះឬហៅថាវត្តជីក្អេងលើ វត្តនេះសាងសង់នៅឆាំ្ន១៨៨៥ ជិតជើងភ្នំនាងកង្រី ខាងលិចភ្នុំមានវត្តភ្នំពីរ ទាំងបីគឺ ៖ភ្នំពីរក្រោមសាងសង់នៅឆាំ្ន១៧៦៩
ភ្នំពីរកណ្តាលសាងសង់នៅឆាំ្ន១៦៩៩
ភ្នំពីរលើ សាងសង់នៅឆាំ្ន១៩២៥ ។
ភ្នំធ្លក
មានវត្តមួយពូកែខាងមន្តអាគ.មក្នុងសម័យខ្មែរច្បាំងជាមួយសៀមនិងយួន ។ ហើយក៍បានឃើញនៅមានខឿនចញ្ជាំងបាក់បែកដែលសាងសង់អំពីថ្ម និងកំបោ ។ ភ្នំធ្លកនេះមានកម្ពស់ ៩០ ម៉ែត្រនិងទំហំបណ្តោយមានប្រវែង ៣០០ ម៉ែត្រ ទទឹងមានប្រវែង ២៥០ ម៉ែត្រ។
ទិសឦសានភ្នំមានបន្ទាយដ៍ធំ មួយមានឈ្មោះហៅថា បន្ទាយថ្នល់ដោយមានចាក់ទ្រនប់ទប់ជាកំពែងដីខ្ពស់ហាក់ដួចជាកូនភ្នំមួយដែរ។ បន្ទាយនេះ មានតួនាទីទប់ទល់នឹងទ័ពសៀមឈ្លានពាន ។ ទ័ពខ្មែរបោះនៅក្នុងបន្ទាយនេះ បានច្បាំងជា មួយ សៀមនិងបានសម្លាប់ទ័ពសៀមស្លាប់គរជើងនៅតាមបណ្ដោយផ្លូវមួយពីស្វាយទងទៅ ក្របៅដែល ខ្មែរយើងនាំគ្នាហៅផ្លូវនេះថា ផ្លូវជើងគ ឬ ផ្លូវជើងកងរហូតមកដល់ពេល បច្ចុប្បន្ននេះ ។
ភ្នំអកយំ
មានបណ្តោយ ៨ គីឡូម៉ែត្រនិងមានកម្ពស់ ៥០០ ម៉ែត្រ និងមានផ្លូវមួយកាត់តាមដងភ្នំសម្រាប់ទុកឲ្យមនុស្សពីភូមិស្រឡូងអាចឆ្លងកាត់ទៅដល់បាន ភូមិគោកអំពិលដែលមានឈ្មោះថាផ្លូវអូរតាសុខ ។
ភ្នំទឹក
មានកម្ពស់ ៩០ ម៉ែត្រនៅពីលើថ្មដ៍ធំយើងនឹងឃើញសា្នមដានបាទជើងរបស់លោកសច្ចំដែលមានទំហំប្រវែងប្រហែលកន្លះម៉ែត្រ ។ភ្នំនេះ នៅទិសខាងជើងមានភូមិអណ្តូងទរ និង ភូមិខា្លគ្រហឹម បច្ចុប្បន្នយួនបានឲ្យ ឈ្មោះទៅជាភាសាយួនថា បាជុក (Ba Chuc) ។
ភ្នំពពាល
នៅចំដីវត្តអំពាយស្វាយ ។ បច្ចុប្បន្នយួនបាន យកដីវត្តនិងភ្នំនេះធ្វើជារបស់គេហើយ ព្រះសង្ឃ បានតវ៉ាជាច្រើនលើក តែពួករដ្ធអំណាចយួនមិន ដោះស្រាយជូនព្រះសង្ឃ សោះឡើយ ។
ភ្នំថ្ងោក ឬ ភ្នំអ្នកតាទូលឈ្នាង
យួនហៅថា នួយ-បា-ដូយ (Nui Ba Doi មានកម្ពស់ ២០០ ម៉ែត្រ និងទទឹងមាន ប្រវែង ១៥០ម៉ែត្រ ។ ខាងត្បូងនៃជើងភ្នំមានវត្តក្រាំងចាយត្រូវបានសាងសង់នៅឆាំ្ន១៨៩៩ និងមានវត្តស្វាយតាសំ នៅពីខាងលិចនៃវត្តក្រាំងចាយប្រមាណជា ២ គីឡូម៉ែត្រ ដែលបានសាងសង់នៅឆាំ្ន១៦០០ ។ វត្តតែងតែប្រារព្ធពិធីប្រណាំងគោជារៀងរាល់ឆាំ្ន ។ ក្បែជើងភ្នំចំហៀងខាងត្បូងមានដងអូរមួយឈ្មោះថា អូរបន្ទាយដែក ។ ភ្នំត្រពាំងក្រឡាញ់មានកម្ពស់ ៧០ ម៉ែត្រ ខាងជើងមានភូមិមួយឈ្មោះថា ភូមិព្រៃត្រមួង ។
ភ្នំព្រះធាតុ
ឋិតនៅខាងជើងភ្នំថ្ងោកប្រមាណ ២ គីឡូ ម៉ែត្រ ។ បច្ចុប្បន្ន ភ្នំព្រះធាតុនេះមានសុទ្ធតែយួនទេ ដែលបានមករស់នៅជុំវិញភ្នំនេះទាំងតែពីសម័យយួនកាប់ខ្មែរដណើ្តមដី ក្នុងឆាំ្ន១៩៤៥ ។ ពេលនោះមានយួនឡើងមកវាយដុតភូមិខ្មែរមួយចំនួនដូចជាភូមិក្រាំងចាយភូមិជា្វ ភូមិប្រឡាយ មាសភូមិចិន ភូមិតាមត់ ភូមិពាមបួន ជាដើម ។ ភ្នំព្រះធាតុនេះមានកម្ពស់ប្រមាណពី ៦០ ទៅ ៧០ ម៉ែត្រ ប៉ុណ្ណោះ ។
ភ្នំប្រដាក់
មានកំពស់ ២៦០ ម៉ែត្រ ។ យួនបានឲ្យឈ្មោះ ភ្នំនេះថា នូយ-កង-កេក(Nui Con Kiet) ។ ភ្នំនេះឋិត នៅទិសខាងកើតផ្លូវជាតិពីស្វាយទងទៅមាត់ជ្រូក។ ពីដើមឡើយផ្លូវនេះសា្ងត់ មានពេលមានចោរសា្ទក់ប្លន់ឡានរត់ពីស្វាយទងទៅមាត់ជ្រូកម្តងៗផងដែរ ។ បងប្អូនពលរដ្ឋខ្មែរក្រោមកាលណាពួកគាត់ធើ្វដំណើរទៅភ្នំពេញ ឬទៅព្រៃនគរកី្តនិងមាត់ជ្រូកក្តី ពួកគាត់តែងតែមានការព្រួយបារម្ភចំពោះការធើ្វដំណើរតាមផ្លូវនេះ ។
ភ្នំសា្វម (Núi Sám)
មានកម្ពស់ ២០០ ម៉ែត្រ បច្ចុប្បន្ន មានយួនរស់នៅជុំវិញភ្នំនេះអស់ហើយ ។ ពីដើមឡើយជាបន្ទាយរបស់ខ្មែរពីសម័យចម្បាំងរវាងខ្មែរនឹងយួន ។ ប៉ុនែ្តមេទ័ពខ្មែរដែលមានមុខងារជាចក្រីនោះត្រូវបានពួកចាមចូលដៃជាមួយយួនបានលួចដាក់ថាំ្ន បំពុល លោកសា្លប់ទៅ ។ ក្រោយមកបន្ទាយភ្នំសា្វមនេះ ត្រូវបានយួនដណើ្តមយកបាន ។ បច្ចុប្បន្ន យួនបាន បន្សល់នូវផ្នូរខោ្មចដែលមានឈ្មោះថា ថ្វយ-ងុក-ហូវ (Thoại Ngọc Hầu )ជាមេទ័ពយួនមា្នក់ដែលធា្លប់បានទទួលផែ្លដាវមុតស្រួចពីមេទ័ពពូកែរបស់ខ្មែរផងដែរ ។
ភ្នំរោទិ៍
នេះមានកម្ពស់ ៥០០ ម៉ែត្រនិងមានបណ្តោយ ២ គីឡូម៉ែត្រ ទិសខាងកើតជាប់នឹងផ្លូវជាតិស្វាយទង ទៅមាត់ជ្រូក ។ ទិសខាងលិចជាប់នឹងផ្លូវពីពោធិ ទៅក្របៅ ។ ទិសខាងត្បូងមានកូនភ្នំមួយដែលមាន ឈ្មោះថាភ្នំស្រង់ ។ ភ្នំរោទិ៍ នេះនៅតាមជើងភ្នំពីចំ ហៀងខាងត្បូង មានវត្តមួយមានឈ្មោះថាវត្តរោទិ៍ ។ វត្តនេះបានសាងសង់នៅឆាំ្ន១៩០០ ។ វត្តនេះ ខុសប្លែកពីវត្តផ្សេងៗព្រោះមានព្រះវិហារ ដ៏ច្រើនប្រមាណជា ៨ ឬ ១២ ឯណោះ ។
ភ្នំអំសង់ ឬ រូងព្រះសុវណ្ណ
មានកម្ពស់ ១០០ ម៉ែត្រ ពួកអ្នកស្រុកនៅ តាមតំបន់នោះគេបានហៅថា ឈ្មោះមួយ ទៀតថា រូងព្រះសុវណ្ណ ។ ភ្នំនេះ ឬ រូងព្រះសុវណ្ណពីដើមមានលោកតាលោកយាយ រក្សាសីល ១០ ស្លៀកសពាក់ស ធើ្វសមាធិនៅលើភ្នំនោះ ។
ភ្នំភ្នែង (Bà Đen)
មានកម្ពស់ ២០ ម៉ែត្រ ទទឹងពីត្បូងទៅជើង មានប្រវែង ១ គីឡូម៉ែត្រនិងមានបងប្អូនខ្មែរក្រោម រស់នៅជុំវិញភ្នំដោយមានមុខរបរធើ្វស្រែនិងចម្ការ៕អ្នកផ្តល់ឯកសារ ៖ លោកតា ចៅ រៀប ប្រធានសភាព្រឹទ្ធាចារ្យ នៃសហព័ន្ធខ្មែរកម្ពុជាក្រោម ។
អ្នកផ្តល់ឯកសារ ៖ លោកព្រឹទ្ធាចារ្យ ចៅ រៀប ប្រធានព្រឹទ្ធាចារ្យនៃសហព័ន្ធខ្មែរកម្ពុជាក្រោម ។
បណ្តាក្រុមជនជាតិភាគតិច ៤ ក្រុម នៅប្រទេសវៀតណាម ៖
ក្រុមជនជាតិ ចិន មាន ៩ ក្រុម រួមមាន
- Cống ចំនួន 2,729 ខេត្ត Lai Chau, Dien Bien ក្រុមតូចៗ៖ Phunoi, Cong, Khong
- Hà Nhì ចំនួន 25,539 ខេត្ត Lai Chau, Lao Cai, Dien Bien ក្រុមតូចៗ៖ Ha Nhi, Hani
- Hoa ចំនួន 749,466 ខេត្ត Across Vietnam ក្រុមតូចៗ៖ Chinese/Han
- La Hủ ចំនួន 12,113 ខេត្ត Lai Chau ក្រុមតូចៗ៖ Phunoi, La Hu
- Lô Lô ចំនួន 4,827 ខេត្ត Cao Bang, Ha Giang, Lai Chau ក្រុមតូចៗ៖ Lo Lo, Yi
- Ngái ចំនួន 1,649 ខេត្ត Thai Nguyen, Binh Thuan, Ho Chi Minh City ក្រុមតូចៗ៖ Ngai
- Phù Lá ចំនួន 12,471 ខេត្ត Lao Cai, Yen Bai, Ha Giang, Dien Bien ក្រុមតូចៗ៖ Phu La, Phula
- Sán Dìu ចំនួន 183,004 ខេត្ត Thai Nguyen, Vinh Phuc, Bac Giang, Quang Ninh, Tuyen Quang ក្រុមតូចៗ៖ San Diu
- Si La ចំនួន 909 ខេត្ត Lai Chau, Dien Bi en ក្រុមតូចៗ៖ Si La
- Chăm ចំនួន 178,948 ខេត្ត Ninh, Thuan, Binh Thuan, Phu Yen, An Giang @ក្រុមតូចៗ៖ Cham
- Chu Ru ចំនួន 23,242 ខេត្ត Lam Dong @ ក្រុមតូចៗ៖ Cho-ru (Chru)
- Gia Rai ចំនួន 513,930 ខេត្ត Gia Lai, Kon Tum, Dak Lak @ ក្រុមតូចៗ៖ Jarai, J’rai, Jrai, Giarai
- Ê Đê ចំនួន 398,671 ខេត្ត Dak Lak, Phu Yen @ក្រុមតូចៗ៖ E De, Rade, Ra de
- Ra Glai ចំនួន 146,613 ខេត្ត Ninh Thuan, Khanh Hoa, Binh Thuan ក្រុមតូចៗ៖ @Roglai
ក្រុមជនជាតិ អំបូរ ខ្មែរ មន រួមមាន ២១ ក្រុម រួមមាន ប្រមាណ ៣ លាននាក់ ឆ្នាំ ២០១៩
- Ba Na ចំនួន 286,910 ខេត្ត : Kon Tum, Gia Lai, Phu Yen @ ក្រុមតូចៗ៖ Bahnar, Ba Na, Bana
- Brâu ចំនួន 525 ខេត្ត : Kon Tum @ ក្រុមតូចៗ៖ Brao, Brau
- Bru-Vân Kiều ចំនួន 94,598 ខេត្ត : Quang Tri, Quang Binh, Dak Lak@ ក្រុមតូចៗ៖ Bru-Van Kieu
- Chơ Ro ចំនួន 29,520 ខេត្ត : Dong Nai, Ba Ria, Vung Tau, Binh Thuan @ ក្រុមតូចៗ៖ Cho Ro, Chơ-ro
- Co ចំនួន 40,442 ខេត្ត : Quang Ngai, Quang Nam @ ក្រុមតូចៗ៖ Co
- Cờ Ho ចំនួន 200,800 ខេត្ត Lam Dong@ ក្រុមតូចៗ៖ Co Ho
- Cơ Tu ចំនួន 74,173 ខេត្ត Quang Nam, Thua Thien-Hue @ ក្រុមតូចៗ៖ Co Tu, Katu, Cotu, Ca-tu, Ka-tu
- Giẻ Triêng ចំនួន 63,322 ខេត្ត : Kon Tum, Quang Nam @ ក្រុមតូចៗ៖ Gie Trieng
- Hrê ចំនួន 149,460 ខេត្ត : Quang Ngai @ ក្រុមតូចៗ៖ H’re, Hre
- Kháng ចំនួន 16,180 ខេត្ត : Lai Chau, Son La, Dien Bien @ ក្រុមតូចៗ៖ Khang
- Khmer ចំនួន 1,319,652 ខេត្ត Soc Trang, Tra Vinh, Kien Giang, An Giang, Ca Mua @ ក្រុមតូចៗ៖ Kho-me, Khmer Krom
- Khơ Mú ចំនួន 90,612 ខេត្ត : Nghe An, Dien Bien, Son La, Lai Chau @ ក្រុមតូចៗ៖ Kho Mu, Khmu
- Mạ ចំនួន 50,322 ខេត្ត Lam Dong, Dak Nong, Dong Nai @ ក្រុមតូចៗ៖ Ma
- Mảng ចំនួន 4,650 ខេត្ត : Lai Chau, @ ក្រុមតូចៗ៖ Mang
- Mnông ចំនួន 127,334 ខេត្ត Dak Lak, Dak Nong @ ក្រុមតូចៗ៖ Mnong
- Ơ Đu ចំនួន 428 ខេត្ត Nghe An @ ក្រុមតូចៗ៖ O Du, odu
- Rơ Măm ចំនួន 639 ខេត្ត Kon Tum @ ក្រុមតូចៗ៖ Ro Mam, Romam
- Tà Ôi ចំនួន 52,356 ខេត្ត : Thua Thien Hue @ ក្រុមតូចៗ៖ Ta Oi
- Xinh Mun ចំនួន 29,503 ខេត្ត : Son La, Dien Bien @ ក្រុមតូចៗ៖ Xinh-mun
- Xơ Đăng ចំនួន 212,277Central Vietnam: Kon Tum, Quang Nam, Quang Ngai@ ក្រុមតូចៗ៖ Sedang, Xo Dang
- Xtiêng ចំនួន 100,752 ខេត្ត : Binh Phuoc @ ក្រុមតូចៗ៖ Xtieng, Stieng
ក្រុមជនជាតិ អំបូរ ថៃ Thai រួមមាន ០៤ ក្រុម រួមមាន ( សរុប ប្រមាណ ៣,៧ លាន ឆ្នាំ ២០១៩)
- Ngái ចំនួន 1,649 ខេត្ត : Thai Nguyen, Binh Thuan, Ho Chi Minh City ក្រុមតូចៗ៖ HanNgai
- Sán Chay ចំនួន 201,398 ខេត្ត : Tuyen Quang, Thai Nguyen, Bac Giang ក្រុមតូចៗ៖ TaiSan Chay
- Sán Dìu ចំនួន 183,004 ខេត្ត : Thai Nguyen, Vinh Phuc, Bac Giang, Quang Ninh, Tuyen Quang ក្រុមតូចៗ៖ San Diu
- Thái1, ចំនួន 820,950 ខេត្ត :ក្រុមតូចៗ៖ Tai
ក្រុមជនជាតិ អំបូរ តៃ Tai (Northern Vietnam) រួមមាន ១២ ក្រុម រួមមាន
- Bố Y ចំនួន 3,232 ខេត្ត Lao Cai, Ha Giang ក្រុមតូចៗ៖ TaiBo Y
- Cờ Lao ចំនួន 4,003 ខេត្ត Ha Giang ក្រុមតូចៗ៖ KraCo Lao
- Giáy ចំនួន 67,858 ខេត្ត Lao Cai, Ha Giang, Lai Chau, Cao Bang ក្រុមតូចៗ៖ TaiGiay
- La Chí ចំនួន 15,126 ខេត្ត Ha Giang ក្រុមតូចៗ៖ KraLa Chi, Lachi
- La Ha1 ចំនួន 0,157 ខេត្ត Son La ក្រុមតូចៗ៖ Kra
- Lao ចំនួន 17,532 ខេត្ត Lai Chau, Dien Bien, Son La ក្រុមតូចៗ៖ : Tai
- Lự ចំនួន 6,757 ខេត្ត Lai Chau ក្រុមតូចៗ៖ TaiLu
- Nùng ចំនួន 1,083,298 ខេត្ត Lang Son, Cao Bang, Bac Giang ក្រុមតូចៗ៖ TaiNung
- Pu Péo903 ខេត្ត Ha Giang, Tuyen Quang ក្រុមតូចៗ៖ Kra
- Sán Chay ចំនួន 201,398 ខេត្ត Tuyen Quang, Thai Nguyen, Bac Giang ក្រុមតូចៗ៖ Tai San Chay
- Tày ចំនួន 1,845,492 ខេត្ត :ក្រុមតូចៗ៖ TaiTay
- Thái ចំនួន 1,820,950 ខេត្ត :ក្រុមតូចៗ៖ Tai
ផែនទី សង្រ្គាម ប្រជាជន នៅកម្ពុជា
