តំបន់ទេសចរណ៍ ព្រៃវែង ជាទំព័រមួយ ដកស្រង់ ចម្លងស្នាដៃផ្សេងៗ វិភាគ បន្ថែម អ្វីៗដែលទាក់ទងជាមួយ តំបន់ទេសចរណ៍ ព្រៃវែង មានដូចជា៖
Baray Andet ResortViel Brang
វត្តវិហារធំ 👈 ឬ ទួល នេន ទុំ សឹក 👈
Ba Phnom បាភ្នំ 👈
Nokor Phnom
Vihear Chan Temple
ខ្ញុំជាម្ចាស់ប្លុកប្រវត្តិសាស្រ្ត ភូមិសាស្រ្តខ្មែរ។ ខ្ញុំធ្លាប់ចុះធ្វើការនៅព្រៃវែង តាំងពីឆ្នាំ ២០០០ និងធ្លាប់បានចទៅចូលរួមពិធីបុណ្យឡើងអ្នកតា តែកាលនោះ មិនទាន់សូវមានការយល់ដឹងច្រើនរឿងប្រវត្តិសាស្រ្ត លុះឆ្នាំ ២០១០ ជាឆ្នាំដែលខ្ញុំបានដើរធ្វើការគ្រប់ទាំង ២៥ ខេត្តក្រុងនៅកម្ពុជា ជាវេលាដែលខ្ញុំមាន ឯកសារច្រើនល្មម ជាពិសេសមាន ផែនទី យោធា ដែលលំអិតសណ្ឋានដី Topography map ល្អជាង ផែនទី ស៊ីវិល ដែលខ្ញុំអាច វិភាគប្រវត្តិសាស្រ្តមាន Logic ជាង ជនបរទេស។
.jpg)
ខ្ញុំសូមចូលរួម ក្នុងការវិភាគថា តើ នគរភ្នំ ស្ថិតនៅ អង្គរបុរី? ព្រៃកប្បាស? គោកធ្លក? ...ឆ្លងតាមការវិភាគ លើឈ្មោះភូមិនានាទាំងអស់នៅកម្ពុជា ដែលមាន ឈ្មោះ "ឈើ" ចំនួន ១២៨ ភូមិ ឃើញថា ពាក្យ "ឈើ ដូចជា ឈើកាច់ ឈើពុក ឈើទាល ឈើតុំ ឈើទេព ឈើនាង ឈើត្រែង ឈើត្រាវ បន្ទាយឈើ ឈើភ្លើង ឈើស្លាប់ រកឃើញថា ឈើទាល មានចំនួនច្រើនជាងគេ ចំណែកឈើ កាច់មានមិនដល់ ១០ ពាក្យ។ ឯ ភូមិ មាន ពាក្យ " កាច់" ដូចជា អូរកាច់ ក្រាំងកាច់ ត្រាំកាច់ ឈើកាច់ កាចាញ កាច្រូន ស្ទឹងកាច់..មាន ១៨ ភូមិ -- ជាការសរុប ពាក្យថា ភ្នំ ឈើ កាច់ គួរតែ ចេញមកពី ពាក្យថា ភ្នំ Phnom ឈើ គឺព្រៃឈើ ចំណែក កាច់ គួរតជា កំឡាយពាក្យ កាច ដោយសារ ពាក្យទាក់ដំរី គឺ ពាក្យគាច់ បង្ខំ ធ្វើបាប ដែល ជួន នឹង ទន្លេតូចមួយ ហៅថា ទន្លេស្លូត (ស្ទឹងស្លូត) ចំណុចនេះ ភាសាខ្មែរ បើមាន កាច់ ត្រូវមាន ស្លូត មាន មេ ត្រូវមាន បារ ខាងជើង ត្រូវមាន ខាងត្បូង មានភ្នំតាម៉ៅ (តាខ្មៅ) ត្រូវមាន ភ្នំ មេ ស ...)
រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា បាននឹងកំពុងសិក្សាលទ្ធភាពដាក់ «នគរភ្នំ-ឈើកាច់បាភ្នំ» ស្ថិតនៅក្នុងឃុំជើងភ្នំ និងឃុំឈើកាច់ ស្រុកបាភ្នំ ខេត្តព្រៃវែង ជាតំបន់បេតិកភណ្ឌធម្មជាតិ និងវប្បធម៌ប្រវត្តិសាស្រ្តដោយសារវាជាទីតាំងដ៏សំខាន់នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រនៃ នគរគោកធ្លក ឬ នគរភ្នំ ជាដើមកំណើតទឹកដីកម្ពុជា។ អាណាចក្រ ភ្នំ (ហ្វូណន វ្នំ FUNAN- PHNOM)👈
ភូមិសាស្រ្តព្រៃវែង និង ប្រវត្តិឈ្មោះ ព្រៃវែង 👈 ដើម្បីជាការសង្ខេប និងសន្ធិដ្ឋាន ខ្ញុំបាទជាម្ចាស់ blog សូមធ្វើការបកស្រាយថា នគរខ្មែរពី ដើម មាន ០៣ គឺ នៅ កម្ពុជាក្រោម នៅ បាភ្នំ និង នៅស្រុកសៀមសព្វថ្ងៃ។ យើងអាចមើលផែនទី នៅ សៀម គេដូរឈ្មោះខេត្តខ្លះទៅជា ណាខនភ្នំ/នគរភ្នំ ឬ នគរភ្នំ។ ចំណែក នៅ កម្ពុជាក្រោម ជាប់ព្រំដែនកម្ពុជា មានឈ្មោះ បាណាម (ភ្នំ)។ ដោយសារ នគរខ្មែរមាន ៣ ហើយ វៀតណាមគេមានអំណាចខ្លាំងជាង គេមិនទទួលយក វប្បធម៍ខ្មែរ មន Khmer Mon Civilization ទើបធ្វើឲ្យមាន ទំនាស់ សង្រ្គាម ជាមួយ ក្រុមវៀតណាម ចាម ដែលគេមាន វប្បធម៍ អូកែវ Okeo Civilization ចំណុចនេះ យើងអាចដឹងថា នគរទឹក Water Kingdom/ ចេនឡា ទឹក របសខ្មែរ បាត់បង់ គឺយើងនៅ សល់តែ នគរភ្នំ។ ដោយសារ មានស្តេច មួយអង្គរ យាងមកពី ឥណ្ឌា ចូលគ្រប់គ្រងកាន់កាប់ នគរ គោកធ្លក (នគរបុរី កម្ពុជាក្រោម) បានរៀប អភីសេកជាមួយ បុត្រីនគរខ្មែរ/ម្ចាស់ក្សត្រីនគរខ្មែរ ឈ្មោះ ព្រះនាងនាគ ទើបមានការ ងឿងឆ្ងល់់ថា នគរភ្នំ មានទីតាំងនៅ ចំនុចណា? ខ្លះថា ព្រះថោង នាងនាគ មានទីតាំងនៅ បាភ្នំ នេះឯង ខ្ញុំសូមជំទាស់ថា មិនអាច មិនសមរម្យទេ ដោយសារ នគរខ្មែរពីដើម ជានគរទឹកលិច ដូច្នេះ ស្តេចខ្មែរព្រះនាងនាគ គឺពិតជា គង់នៅ ឋានភុជុង្គនាគ ម្តុំ ពោធិសាត់ កោះកុង ដែលជា តំបន់ភ្នំខ្ពស់។ ចម្បាំងរវាង ស្តេចខ្មែរ និង ស្តេចមកពី ឥណ្ឌា ក្លាយជាចំណងស្នេហ៍ ទៅជា ព្រះថោងនាងនាគ គឺជា បង្រួមបង្រួម ចេនឡាទឹក និង ចេនឡាគោក។
ភ្នំឈើកាច់ គឺជាភ្នំមួយស្ថិតក្នុង ភូមិមាត់ព្រៃ ឃុំឈើកាច់ ស្រុកបាភ្នំ ខេត្តព្រៃវែង។ មានចម្ងាយ ៧៨គ.ម ពីទីក្រុងភ្នំពេញ និង មានចម្ងាយ ៤៥គ.ម ពី ក្រុងព្រៃវែង បត់ឆ្វេងដៃត្រង់ផ្សារកំពង់សឹងចូលចម្ងាយប្រហែល ៧គ.ម។ រមណីយដ្ឋាន បាភ្នំមានភ្នំ ៤ នៅផ្ដុំគ្នា គឺ ភ្នំសំពៅ ភ្នំស្អាង ភ្នំធំ និង ភ្នំបញ្ជរ។ បាភ្នំ ជារាជធានីចាស់ឈ្មោះថា នគរភ្នំ គឺស្ថិតនៅក្បែរភ្នំទាំងឡាយក្នុង ស្រុកបាភ្នំ ដែលបច្ចុប្បន្ននៅបន្សល់ស្លាក់ស្នាមខ្លះៗ ប៉ុណ្ណោះដូចជា ប្រាសាទបុរាណមួយឈ្មោះថា ប្រាសាទច័ន្ទ ស្ថិតនៅចំពីមុខវត្តវិហារគុកក្បែរជើងភ្នំសំពៅក្នុងឃុំជើងភ្នំ។ មានចំងាយពីផ្លូវជាតិលេខ១ ប្រមាណ១,៥គម ពីឃុំកំពង់សឹងតាមផ្លូវលំក្រហម។ ភ្នំឈើកាច់ ជាទីតាំងប្រវត្តិសាស្រ្តមួយនៃ នគរគោកធ្លក និងមានប្រវត្តិរឿងជាប្រពៃណីខែ្មរជាច្រើនផង។ ក្នុងប្រវត្តិរឿងទុំទាវភ្នំឈើកាច់ជាកន្លែងដែលនេនទុំបានសាងផ្នូសនៅទីនេះ។
.jpg)
BTV Cambodia អន្តរក្រសួង គាំទ្រការរៀបចំបង្កើតតំបន់បេតិកភណ្ឌធម្មជាតិ វប្បធម៌ប្រវត្តិសាស្រ្តនគរភ្នំ-ឈើកាច់បាភ្នំ គួរបញ្ជាក់ថា កាលពីថ្ងៃទី២០ ខែមេសា ឆ្នាំ២០២២ ឯកឧត្តម សាយ សំអាល់ រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងបរិស្ថាន បានដឹកនាំកិច្ចប្រជុំអន្តរក្រសួង ស្តីពីការសិក្សា កំណត់ និងរៀបចំបង្កើតតំបន់បេតិកភណ្ឌធម្មជាតិ និងវប្បធម៌ប្រវត្តិសាស្រ្ត នគរភ្នំ-ឈើកាច់បាភ្នំ ស្ថិតនៅក្នុងឃុំជើងភ្នំ និងឃុំឈើកាច់ ស្រុកបាភ្នំ ខេត្តព្រៃវែង។ កិច្ចប្រជុំនោះមានការអញ្ជើញចូលរួមពីតំណាងក្រសួងវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈ ក្រសួងមហាផ្ទៃ ក្រសួងការពារជាតិ ក្រសួងសេដ្ឋកិច្ច និងហិរញ្ញវត្ថុ ក្រសួងរៀបចំដែនដីនគរូបនីយកម្ម និងសំណង់ ក្រសួងកសិកម្ម រុក្ខាប្រមាញ់ និងនេសាទ ក្រសួងរ៉ែ និងថាមពល ក្រសួងទេសចរណ៍ និងតំណាងរដ្ឋបាលខេត្តព្រៃវែង។ មតិរួមរបស់អន្តរក្រសួងបានគាំទ្រចំពោះការសិក្សា កំណត់ និងរៀបចំបង្កើតតំបន់បេតិកភណ្ឌធម្មជាតិ និងវប្បធម៌ប្រវត្តិសាស្រ្ត នគរភ្នំ-ឈើកាច់បាភ្នំ ដែលជាទីតាំងដ៏សំខាន់នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រនៃ នគរគោកធ្លក ឬនគរភ្នំ ដើមកំណើតទឹកដីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា៕
ខេត្តនេះបែងចែកជា១៣ក្រុង-ស្រុក ក្នុងនោះស្រុកបាភ្នំ គឺជាស្រុកតែមួយគត់ ដែលមានភ្នំដែលមហាជនទូទៅបានស្គាល់យ៉ាងច្បាស់ គឺភ្នំឈើកាច់ ហើយភ្នំនេះក៏មានជាប់ទាក់ទិនទៅនិងរឿងរ៉ាវប្រវត្តិសាស្ត្រក៏ដូចជា រឿងព្រេងជាច្រើនផងដែរ ។
តាមការបញ្ជាក់ពីអាជ្ញាធរស្រុកបាភ្នំបានឲ្យដឹងថា ភ្នំឈើកាច់ នេះជាកម្រងជួរភ្នំដ៏ធំមួយដែលស្ថិតនៅក្នុងឃុំជើងភ្នំ និងឃុំឈើកាច់នៃស្រុកបាភ្នំកម្រងជួរភ្នំនេះមានភ្នំទាំងតូច ទាំងធំ សរុបចំនួន ១៤ភ្នំ ស្ថិតនៅក្បែៗគ្នា និងមានឈ្មោះរៀងៗខ្លួនដែលចាស់ទុំពីមុនដាក់ឲ្យទៅតាមរូបសណ្ឋានរបស់វាដូចជា
- ភ្នំសំពៅ
- ភ្នំបាញ់ចារ
- ភ្នំតូច
- ភ្នំធំ
- ភ្នំល្អាង
- ភ្នំអ្នកតាទូលឈ្នាង
- ភ្នំយាយទូលកញ្ច្រែង
- ភ្នំគុកប្រជៀវ
- ភ្នំកំផ្លុក
- ភ្នំស្លឹកគ្រៃ
- ភ្នំថ្មបាញ់
- ភ្នំថ្មសរ
- ភ្នំយាយមេសរ និង
- ភ្នំកំពូលឈើកាច់ ។
បើតាមការរៀបរាប់របស់ចាស់ព្រឹទ្ធាចារ្យដែលរស់នៅក្នុងតំបន់ភ្នំឈើកាច់នេះបានឲ្យដឹងថា ភ្នំមួយចំនួនក្នុងចំណោមភ្នំទាំងអស់នេះមានភ្នំមួយចំនួនមានរឿងរ៉ាវទាក់ទងទៅនឹងរឿងព្រេងនិទានដូចជា ភ្នំសំពៅ ដែលនៅក្បែវត្តវិហារធំ ឬវិហារគុក ដូនតាពីសម័យមុនបាននាំគ្នាហៅភ្នំនេះថា ភ្នំសំពៅ ព្រោះទីតាំងនោះមានរឿងព្រេងនិទានដំណាលថា មាន សំពៅធំ១គ្រឿង បានបើកមកលិចបាត់នៅត្រង់ទីតាំងនោះតែមិនដឹងពិត ឬមិនពិតនោះទេ លឺតែចាស់ៗដំណាលតៗគ្នាមកទើបនាំគ្នាហៅភ្នំនោះថា ភ្នំសំពៅ រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។
.jpg)
ភ្នំអ្នកតាទូលឈ្នាង នៅលើកំពូលភ្នំនេះមានដុំថ្ម១ផ្ទាំងធំ ដែលមានរាងដូចឈ្នាង និងមានដុំថ្ម១ដុំទៀត នៅទូលពីក្រោមដែលគេមើលទៅមិនសមអាចបន្តុបជាប់គ្នាសោះ ព្រោះថ្មខាងលើមានទំហំធំ ឯថ្មខាងក្រោមតូចខុសគ្នាឆ្ងាយ តែបែរជាអាចទ្រថ្មខាងលើជាប់ ទោះបីជាប្រឈមនិងភ្លៀងខ្យល់បោកបក់មករាប់រយឆ្នាំហើយក៏ដោយ ។ ភ្នំនេះចាស់ៗបានដំណាលតៗគ្នាមកថា មានបុរសម្នាក់ដែលរស់នៅជាមួយម្តាយនៅក្នុងខេត្តបាភ្នំ ( ឈ្មោះខេត្តព្រៃវែងសម័យមុន ក្រោយមកដូរជាខេត្តព្រៃវែងវិញ) បានវាយសម្លាប់ម្តាយរបស់ខ្លួនដោយសារតែឃើញបាយដែលម្តាយយកមកឲ្យហូបតិចពេក លុះពេលវាយម្តាយស្លាប់ហើយហូបបាយនោះមិនអស់ទើបភ្ញាក់ខ្លួនស្តាយស្រណោះអាណិតម្តាយ ហើយបានដាក់អង្ករក្នុងឈ្នាងដើររកដូរម្តាយ ពីអ្នកស្រុក តែគ្មានអ្នកណាដូរឲ្យរហូតចុងក្រោយក៏ដើរមកដួលស្លាប់នៅលើភ្នំនេះកើតទៅជាដុំថ្ម២ដុំ ខាងក្រោមតូចទូលដុំថ្មផ្ទាំងធំនៅខាងលើដូចជា បុរសទូលឈ្នាងដើររកម្តាយទើបចាស់ៗនាំគ្នាហៅភ្នំនេះថា អ្នកតាទូលឈ្នាងរហូតដល់សព្វថ្ងៃ ។
ចំណែកភ្នំល្អាង វិញភ្នំនេះមានល្អាងដ៏ធំមួយនៅចង្កេះភ្នំហើយមានជម្រៅជ្រៅចុះទៅក្រោម ងងឹតសូន្យឈឹងប្រៀបដូចជា រូងភ្នំដ៏វែងមួយចាស់ៗបានដំណាលប្រាប់តៗគ្នាថា នៅក្នុងរូងនេះមានសត្វគ្រប់ប្រភេទរស់នៅ ហើយធ្លាប់មានអ្នកសច្ចំ អ្នករៀនមន្តអាគមចុះទៅក្នុងរូងភ្នំនេះ ហើយបានទៅផុសឡើងមកលើវិញនៅ ភ្នំជើងអណ្តែង ឯខេត្តស្វាយរៀង ដែលបច្ចុប្បន្នស្ថិតនៅក្នុងដីប្រទេសវៀតណាមឯណោះ តែទោះជាយ៉ាងណារាប់សិបឆ្នាំមកនេះមិនដែលមានអ្នកណាហ៊ានចុះទៅក្នុងរូងភ្នំនេះទៀតទេព្រោះ វាប្រថុយ និងគ្រោះថ្នាក់ខ្លាំងមិនដឹងថា ក្នុងនោះពេលនេះមានសត្វសាហាវ និងកត្តាគ្រោះថ្នាក់អ្វីខ្លះ ។ រីឯភ្នំយាយទូលកញ្ច្រែងមានផ្ទាំងថ្មដ៏ធំមួយនៅលើកំពូលភ្នំរូបរាងដូចជា កញ្ច្រែង និងមានរឿងព្រេងនិទានដូចជា ភ្នំអ្នកតាទូលឈ្នាងដែរ ប៉ុន្តែដោយសារ តែមិនមានអ្នកយកមកនិយាយ ទើបយូរៗទៅអ្នកស្រុកភ្លេចរឿងនិទាននេះអស់នៅសល់តែឈ្មោះរហូតដល់សព្វថ្ងៃ ។
ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយក្នុងចំណោមភ្នំទាំងអស់នោះមានភ្នំមួយដែលអ្នកស្រុកមានជំនឿថាជាភ្នំមានបារមីស័ក្ដិសិទ្ធិ ហើយតែងតែនាំគ្នាធ្វើពិធីបុណ្យសែនព្រេនជារៀងរាល់ឆ្នាំ រហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះ ដោយឲ្យឈ្មោះថា បុណ្យឡើងអ្នកតានោះ គឺភ្នំយាយមេសរ ។ ភ្នំនេះមានរឿងព្រេងនិទានទាក់ទងទៅនឹងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ប្រទេសកម្ពុជាផងដែរ ដោយចាស់ៗបានដំណាលថា កាលសម័យនគរភ្នំស្តេចខ្មែរបានបញ្ជូនមេទ័ពម្នាក់ឈ្មោះ គីរីផល ឲ្យទៅរៀនក្បួនយុទ្ធសាស្ត្រធ្វើសឹកសង្គ្រាម និងមន្តវិជ្ជាសិល៌្បសាស្ត្រនៅប្រទេស ក្រិច ជាមួយបុរសខ្មែរម្នាក់ទៀត ដែលខ្លាំងពូកែនៅក្នុងនគរ ។
នៅនគរក្រិចកម្លោះគីរីផលបានជួប និងនារីម្នាក់ឈ្មោះ មេ.សរ ដែលជាមេទ័ពប្រទេសក្រិច ហើយក្រោយពីរៀនចប់ស្តេចប្រទេសក្រិចបានរៀបការឲ្យអ្នកទាំង២តែមិនឲ្យគីរីផលត្រឡប់មកនគរភ្នំវិញទេ ។ ចំណែកគីរីផល ពេលដែលរួមរស់ជាមួយគ្នាបានកូនប្រុសម្នាក់ឈ្មោះ គីរីជោត ហើយក្រោយមកគីរីផលបានលឺដំណឹងថា នគរភ្នំកំពុងមានចម្បាំងជាមួយនគរ ចំប៉ា ក៏រត់គេចខ្លួនត្រឡប់មកនគរវិញតែម្នាក់ឯង ហើយរឿងនេះបានដឹងដល់ស្តេចក្រិចមានការខឹងសម្បាជាខ្លាំងក៏បញ្ជាឲ្យគេតាមមកកាត់ក្បាល គីរីផល ដាក់ហឹបយកទៅវិញ ។ រីឯប្រពន្ធគីរីផល និងកូនប្រុសក៏តាមមកដែរ តែយឺតពេលទៅហើយព្រោះគីរីផលបានព្រមឲ្យគេកាត់ក្បាល ដើម្បីជាថ្នូរមិនប្រកាសសង្គ្រាមជាមួយ ប្រទេស ក្រិច ពេលឃើញសពប្តីអត់ក្បាលនាងមេសរក៏កាត់ក្បាលកូនដំរីយកមកភ្ជាប់ និងដងខ្លួនប្តីធ្វើឲ្យប្តីរស់ឡើងវិញ តែនិយាយមិនកើត ព្រោះដំរីមិនចេះនិយាយ ។ អស់រយៈពេលច្រើនឆ្នាំក្រោយមកទាំង៣នាក់ឳពុកម្តាយកូនក៏បានស្លាប់អស់ព្រះរាជានគរភ្នំក៏បានចាត់ឲ្យគេសាងសង់ប្រាសាទមួយតម្កល់រូបសំណាកអ្នកទាំង៣នៅលើទីទួលដ៏ខ្ពស់នេះសម្រាប់ធ្វើបុណ្យរំលឹកគុណអ្នកទាំង៣ ហើយចំណេរក្រោយៗមកអ្នកស្រុកក៏នាំគ្នាហៅរូបសំណាកនោះថា អ្នកតាមេសរ និងនាំគ្នាធ្វើបុណ្យសែនព្រេនគោរពបូជារហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។
ចំណែកភ្នំថ្មបាញ់ គឺជាទីតាំងដែលបារាំងវាយយកថ្ម ក្នុងសម័យដែលជនជាតិបារាំងគ្រប់គ្រងទឹកដីកម្ពុជា ហើយគេក៏បន្តយកថ្មនៅទីតាំងនេះរហូតដល់សព្វថ្ងៃ ។ រីឯភ្នំកំផ្លុកនៅក្នុងសម័យប៉ុលពតទីតាំងនេះ គឺជារណ្តៅពិឃាដដែលពួកខ្មែរក្រហមបានយកពលរដ្ឋខ្មែរស្លូតត្រង់រាប់ពាន់នាក់មកសម្លាប់កប់ក្នុងរណ្តៅនៅតំបន់នេះ ។
គួរបញ្ជាក់ផងដែរថា បច្ចុប្បន្ននេះក្នុងចំណោមភ្នំទាំង១៤ភ្នំនេះមានភ្នំចំនួន៣ ហើយដែលត្រូវបានប្រជាពលរដ្ឋមួយក្រុម និងក្រុមហ៊ុនឯកជនចំនួន៧កំពុងធ្វើអាជីវកម្មយកថ្មភ្នំ គឺភ្នំកំផ្លុក ភ្នំថ្មបាញ់ និងភ្នំស្លឹកគ្រៃ ដោយភ្នំស្លឹកគ្រៃ និងភ្នំថ្មបាញ់គេកំពុងបាញ់យកថ្ម ។ ចំណែកភ្នំកំផ្លុកគេយកធ្វើជាការដ្ឋានកិនថ្មសម្រាប់ដឹកយកទៅលក់ ។ ឯខាងមន្ត្រីជំនាញរ៉ែធ្លាប់បានប្រាប់ឲ្យដឹងថា ក្រសួងរ៉ែ និងថាមពលក៏ដូចជា រាជរដ្ឋាភិបាលបានសម្រេចចេញអាជ្ញាប័ណ្ណឲ្យក្រុមហ៊ុនឯកជនទាំងនោះធ្វើអាជីវកម្មយកថ្មភ្នំ តែនៅលើភ្នំទាំង៣នេះទេ គឺមិនអនុញ្ញាតិឲ្យបន្តទៅធ្វើលើភ្នំផ្សេងៗទៀតឡើយ ៕
- 1) ឈើកាច់ បាភ្នំ ជំរុំកវី កំណើតអើយស្នេហ៍ថ្មីត្រួតលើរឿងចាស់ កាលទុំជាសង្ឃអើយបួសលើភ្នំនេះ មានទូលគោកច្រេះព្រំដែនសាក្សី។
- 2) កំពង់សាច់ស ភូមិគោកសណ្តែក ទ្រូងខ្ញុំអើយប្រេះបែកព្រោះរឿងព្រាត់ស្រី ឯ ភូមិព្រះស្រែ ប្រែទិដ្ឋភាពថ្មី អ្នកនេះឬអ្វីលួចលាក់ស្នេហ៍ខ្ញុំ?
- បន្ទរ) ត្បូងឃ្មុំរឿងទុំ បាភ្នំរឿងថ្មី រឿងខ្ញុំអើយព្រាត់ស្រីដោយគេបង្ខំ បើគេចុះចាញ់ខ្ញុំត្រូវឈ្នះដ…ូចរូបទុំ តែបងសូមអោយចិត្តមុំ កុំធ្វើត្រាប់តាមទាវ។
- 3) ដើមស្វាយតានី អ្នកធ្លាប់មានឬទ្ធិ ខ្ញុំមានវិបត្តិ ម្តេចអ្នកមិនជួយ បើខ្ញុំដូចទុំ បាភ្នំត្រូវព្រួយ គេដាក់ឈ្មោះអោយជាត្បួងឃ្មុំថ្មី!
នេះជាចំរៀងរបស់លោកអ៊ិន យ៉េង តាមរយៈស្នាដៃនិពន្ធរបស់បុរសម្នាក់ ដែលរៀបរាប់ពីស្នេហាកើតឡើងក្នុងទឹកដីឈើកាច់បាភ្នំ។
សូមគូសផែនទីទីតាំងភូមិឃុំទាំងឡាយក្នុងបទចំរៀងនេះជូនសណ្តាប់!
ឈើកាច់ជាឈ្មោះភ្នំក៏ដូចជាឈ្មោះភូមិដែលស្ថិតនៅក្នុងស្រុកបាភ្នំ ខេត្តព្រែវែង។ បើលោកអ្នកធ្វើដំណើរតាមផ្លូវជាតិលេខមួយ ត្រូវធ្វើដំណើរប្រមាណ២ម៉ោង ដែលត្រូវឆ្លងកាត់តំបន់អ្នកលឿងដោយឆ្លងសាឡាង ហើយបន្តដំណើរទៅទៀត(២គម) រហូតដល់ភូមិកំពង់សឹងរួចបត់ឆ្វេងចូលតាមផ្សារកំពង់សឹង។ លោកអ្នកធ្វើដំណើររហូតដល់ជើងភ្នំ។ ទីនោះជាទីប្រជុំជនស្រុក មានការិយាល័យរដ្ឋបាលស្រុក វិទ្យាល័យស្រុក ( តាំងពីមុនសម័យសង្គមរាស្រ្តនិយម គឺវិទ្យាល័យបាភ្នំដ៏ល្បីល្បាញព្រោះមានសិស្សមកពីទូទាំងស្រុកបាភ្នំមករៀននៅលីសេ នេះ) មានផ្សារ តំបន់ពាណិជ្ជកម្ម និងធនាគារផ្សេងៗ។ នៅខាងជើងភ្នំមានវត្តពីរ គឺវត្តវិហារគុហ៍ និងវត្តវិហារធំ។ វត្តវិហារធំនេះហើយដែលជាវត្តដែលនេនទុំបួស ហើយដំបូកដែលនេនទុំលួចទៅសឹកនោះមានឈ្មោះថាទូលគោកច្រេះ គឺនៅមានវត្តមានរហូតដល់សព្វថ្ងៃ គឺខាងកើតព្រះវិហារធំនោះឯង។នៅខាងកើតភ្នំឈើកាច់ និងក្បែរវត្តវិហារគុហ៍មានប្រាសាទបុរាណមួយដែលសង់ឡើងពីថ្មបាយក្រៀម (មិនដឹងអាយុកាល) ឈ្មោះប្រាសាទវិហារចន្ទ័ ដែលអ្នកស្រុកមានជំនឿថា ជារាជធានីចាស់របស់ខ្មែរគឺនគរភ្នំ (មតិមិនស្របគ្នាជាមួយប្រាសាទភ្នំដារខេត្តតាកែវ)។ នៅខាងមុខសាលាស្រុកបច្ចុប្បន្នគឺជាវាលដែលគេតែងប្រារព្ធពិធីឡើងអ្នកតាមេសជារៀងរាល់ឆ្នាំ ដែលជាទូទៅគេធ្វើឡើងនៅខែឧសភា (ទល់មុខការិយាល័យអង្គការសេដាកស្រុកបច្ចុប្បន្ន និងបឋមសិក្សាឈើកាច់)។
លុះធ្វើដំណើរតាមផ្លូវនោះ(ពីត្បូងទៅជើង)ទៅកាន់ភូមិគោកសណ្តែកដែលមានចំងាយប្រមាណ ៧គមពីឈើកាច់ គេត្រូវឆ្លងកាត់តាមភូមិរោងដំរី ទៅដល់ទ្រុងខ្លា (ប្រហែលនេះជាឈ្មោះដែលគេដាក់តាមតំបន់ដែលបញ្ជាក់ថាទីនោះគឺជាតំបន់ដែលមានព្រៃពីដើមមក??)។ រក្សជ័យជាឈ្មោះមួយទៀតដែលគេហៅជំនួសគោកសណ្តែក។ ទីនោះឥឡូវបានក្លាយជាទីផ្សារ ដោយវិទ្យាល័យមួយត្រូវបានគេសាងសង់មានឈ្មោះថាវិទ្យាល័យជាស៊ីមរក្ស័ជ័យ (កសាងប្រហែលចុងឆ្នាំ ២០០៧ នៅរក្សជ័យឬអ្នកស្រុកភាគច្រើនស្គាល់ថាគោកសណ្តែក) ។
ចុះតាមផ្លូវគោកសណ្តែកទៅលិចគឺទៅកាន់ ភូមិសាច់ស អ្នកខ្លះថាខ្សាច់ស (មានទន្លេធំមួយដែលគេដំណាលថាក្រពើរលោកនេន្ទ មកងាប់នៅទីនោះគឺត្រង់បឹងចាក់ខ្លាញ់ក្បែរពាមរ៏ផ្លូវទៅទីរួមខេត្តព្រៃវែង) រួចគេប្រទះឃើញក្រពើនោះក្នុងបឹងដែលតមកពី បឹងចាក់ខ្លាញ់ រួចគេនាំគ្នាហៅថាទន្លេសាច់សរ (សាច់របស់ក្រពើ)។
ចុះតាមផ្លូវគោកសណ្តែកទៅកើតគឺត្រូវឆ្លងកាត់ភូមិនានា ប្រមាណ ៣គម ទើបទៅដល់ភូមិពោធិលោកដែលមានដើមស្វាយតានីដ៏ធំបែកមែនសាខាគ្របលើផ្លូវ (ដើមស្វាយនោះងាប់ប្រមាណ៣ឆ្នាំមុន គឺនៅសល់តែសាលាឆទានប៉ុណ្ណោះ)។ យើងធ្វើដំណើរទៅមុខទៀត ប្រមាណ១គម នៅខាងឆ្វេងដៃឬខាងជើងផ្លូវគឺវត្តព្រះស្រែ (ស្ថិតក្នុងភូមិព្រះស្រែ តែឥឡូវគេនាំគ្នាហៅនិងសរសេរថាភូមិប្រស្រែទៅវិញ)
ចុះតាមផ្លូវគោកសណ្តែកទៅជើងគឺឆ្លងកាត់ភូមិជ្រួលថ្មី រូចដល់ភូមិស្នេហ៍ ឃុំធាយ រួចទៅព្រៃកណ្តៀង ហើយទៅដល់ទីរួមខេត្តព្រៃវែង។
(ពីភូមិព្រះស្រែទៅកើតប្រមាណ៣គមដល់ផ្ទះរបស់ខ្ញុំហើយគឺភូមិបឹងព្រះ ឃុំបឹងព្រះ ស្រុកបាភ្នំ ខេត្តព្រៃវែង ហើយនៅជាប់វាលខាងកើតផ្ទះខ្ញុំគឺព្រំប្រទល់ស្រុកមេសាង)
សូមបញ្ជាក់ថា ការរៀបរាប់នេះធ្វើឡើងតាមការចេះដឹងនិងដំណាលតៗគ្នាពីចាស់ៗ ដោយផ្ទាល់មាត់និងដោយហេតុថាវាជាស្រុកកំណើតរបស់ខ្ញុំ ដោយមិនបានធ្វើការស្រាវជ្រាវអោយបានស៊ីជម្រៅឬមានឯកសារជាសំអាងឡើយ។
រឿង អ្នកតាមេស នៅស្រុកបាភ្នំ នៅខាងកើតភ្នំបាភ្នំ(ភ្នំខ្សាច់ស) ចម្ងាយប្រមាណជា ១,៥០០ម ខាងអាគ្នេយ៏នៃសាលាស្រុក បាភ្នំសព្វនេះ ប្រហែលជា ៥០០ ម មានភ្នំមួយតូច ស្ថិតនៅក្បែរមាត់ព្រៃកម្កល់ប្រមាណជា ១០ ម ។ នៅលើកំពូលភ្នំនោះ និងនៅជាចន្លោះនៃថ្មភ្នំធំៗដែលបន្ទុបលើគ្នាច្រូងច្រាំង គេឃើញមានរោងមួយ ធ្វើដោយស៊ីម៉ង់ត៏យ៉ាងស្អាត ទំហំប្រហែល ២ ម បួនជ្រុង បែរមុខឆ្ពោះទៅទិសខាងកើតដែលមាន ផ្លូវបូកស៊ីម៉ង់តថែមជាជណ្ដើរបត់បែនឡើង ។ ក្នុងរោងនោះ ផ្នែកពាក់កណ្ដាលខាងក្រោយ គេធ្វើជាថ្នាក់ ខ្ពស់ឡើងប្រហែលកន្លះម៉ែត្រ ភ្ជាប់ទៅនិងថ្មភ្នំដែលលយចូលមកក្នុងរោង ហើយមានគំនូរូប សត្វផ្សេងៗ ។ នៅលើថ្នាក់នោះ មានរូបខាងសាសនាព្រាហ្មណ៏តូចខ្លះ ធំខ្លះ នៅល្អខ្លះបាក់បែកនៅ តែខ្លូន ហើយបូកស៊ីម៉ង់ធ្វើជាក្បាល ដៃ ជើង ថែមឡើងខ្លះ ដាក់តម្រៀបគ្នាជាជួរ៣សង្កាត់ ។ មាន ជើង ១ សម្រាប់ដោតធូប មានរូបដំរីពីរ ធ្វើដោយថ្មពណ៌សពព្រូស នៅសងខាងមានជើងដែលពួកចិន យកទៅថ្វាយ ខាងក្រោយបន្ទាប់នោះមក ជាទីធ្លាក្រាលឥដ្ឋពណ៌ ទូលាយមនុស្សពីរនាក់ ចូលទៅអង្គុយ បន់ស្រន់បានដោយស្រួល ។ ឯរោង និងគ្រឿងសក្ការ:ជារបៀបចិនទាំងអស់ ព្រោះពួកចិនជាអ្នកតាក់តែងធ្វើរោងឡើងជាខាង ក្រោយ ។ ពីដើមអ្នកតានេះធ្លាប់មានអាស្រមរួចមកហើយ តែដល់បាក់បែកទៅ ទើបពួកចិនសាងជាថ្មី ជំនួសឡើង ។ ក្នុងចំណោមរូបទាំង ៣សង្កាត់នោះ ត្រង់សង្កាត់កណ្ដាល មានរូបមួយនៅចំកណ្ដាលគេរូប ឈរ មានកម្ពស់ប្រហែល ៦០ សង្ទីម៉ែត្រ រូបនោះភាពជាស្រ្ដីភេទ សក់ក្បាលទំនងជាបួងញាត់ឡើងលើ ពាក់ក្បាំង មុខរាងមូល ថ្ពាល់ពេញ ដោះក្បំស្រួច មានដៃបួន ដៃខាងស្ដាំបត់មកខាងមុខ ទ្ររបស់អ្វីមួយ រាងចតុកោណកែង ផតកណ្ដាលបន្តិច ដៃខខាងឆ្វេងបត់ឡើងលើ ទន្ទឺមនិងស្មាកាន់កងចក្រ ដៃមួយទៀងសំយុងចុះក្រោម ចាប់កន្ទុយខ្លា ឬ រាជសីហ៍ ជើងឈរជាន់លើសត្វនោះផ្អៀងមកខាងស្ដាំ បន្ដិច មានអាការដូចជាប្រឹងលើសត្វនោះដោយមានទឹកមុខបែបអំនួត(១) ។ តាម្នាក់ឈ្មោះ ដោក ថាន់ អាយុ ៧០ ឆ្នាំ នៅភូមិរោងដំរី ប្របជើងភ្នំខាងជើង ដែលនាំដើរមើល បានប្រាប់យើងថា “ នេះហើយជា រូបអ្នកតាមេល “ ដែលជាធំលើសលែងជាងអ្នកតាទាំងប៉ុន្មានក្នុងស្រុកបាភ្នំ និងជាទីគោរពកោតក្រែង របស់អ្នកស្រុក តាំងពីសម័យបុរាណរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ ។ ឯរូបក្រៅពីនេះ ជាអ្នកតាបន្ទាប់បន្សំ បើ រាប់រូបទាំងអស់ ទាំងអ្នកតាមេសផង ឃើញ ១៥ រូប ។ នៅខាងមុខអ្នកតាមេសនេះប្រហែល ៥០ ម មានអ្នកតាពីរទៀង នៅអមផ្លូវដែលចុះមកពីមេស ហៅថា អ្នកតាទ្វារ ខ្លះហៅថាអ្នកតាឆ្វេងស្ដាំ ។ ខាងមុខអ្នកតានេះ ប្រហែលជា១០ ម ជាកន្លែងកាប់ក្របីថ្វាយអ្នកតា ចម្ងាយពីរទីនេះទៅខាងកើត ប្រមាណ ១០០ម ជាកន្លែងកាប់មនុស្សថ្វាយអ្នកតាកាលជាន់មុន តែសព្វថ្ងៃនេះ ត្រង់ទីនោះជាវាល ស្រែទៅហើយ ។ អំពីពិធីឡើងអ្នកតាមេស កាលពីដើម មិនដដឹងជាពីត្រឹមណាមកទេ ព្រោះគ្មាននរណាចាំបានតែគេតែងដំណាលថា គេតែកាប់មនុស្សថ្វាយអ្នកតាមេសនេះរាល់ឆ្នាំរៀងមក សូម្បីមកដល់សម័យក្រឡាហោម ប៉ាង ធម្នាគេជា ហែន ធម្មាតេជាតី ដែលបានជាអភិបាលខែត្របាភ្នំមកហើយ ក៏នៅមានគេដឹងឬប្រាកដថា មានសម្លាប់មនុស្សថ្វាយនៅឡើយ ។ លោកតាដោក-ថាន់បាននិយាយថា ប្រហែល ៦០ ឆ្នាំមុនក្នុងសម័យលោកឧកញ៉ាតេជោ (ភី) ធ្វើជាអភិបាលខែត្រនោះ គាត់បានទៅមើលគេសម្លាប់មនុស្សថ្វាយអ្នកតា ២ ដង(គឺ ២ឆ្នាំ) ។ កំណត់កាប់មនុស្សឬសត្វ ថ្វាយអ្នកតានោះ គេធ្វើតែនៅថ្ងៃសៅរ៍ ក្នុងខែជេស្ឋ ខ្នើតក៏បាន រនោចក៏បាន ។ តាមពាក្យលោកដោក-ថាន់ អភិបាលស្រុកកំពង់ត្របែកថា គេធ្វើនៅតែថ្ងៃពុធខាងខ្នើត ខែជែស្ឋ តែលោកតាអិន-វ៉ា អាយុ ៧៣ឆ្នាំជាអាចារ្យវត្តប្រាសាទ ឃុំប្រាសាទ ស្រុកកំពង់ត្របែកថា គេធ្វើតែក្នុងថ្ងៃអង្គារឬសៅរ៏ ខាងខ្នើតខែពិសាខ(ឬជេស្ឋ) ។ កាសពីដើម ច្រើនតែធ្វើបុណ្យឡើងអ្នកតា យ៉ាងឪឡារឹក៣-៥ឬ៧ថ្ងៃ ព្រមទាំងមានការប្រជុំអស់ទាំងចលសង្កាត់ គ្រប់សង្កាត់ដែលជាចំណុចខែត្រ បាភ្នំជំនាន់ដើមផង ។ គេធ្វើរោងបុណ្យនៅទីវត្តវិហារធំ នៅនាទិសពាយ័ព្យនៃអ្នកតាមេស ចម្ងាយ ប្រហែលជា ១ គម ។ មាននិមន្តព្រះសង្ឃសូត្រមន្តនៅទីនោះ ព្រឹកឡើង និមន្តលោកទៅដារនៅទី អ្នកតាមេសខ្លះ នៅទីអ្នកតាក្រហមនៅឯខាងជើងភ្នំខ្លះ ដារថ្វាយអ្នកតាសព្វឋាននៅត្រង់ចង្កេះភ្នំធំ ខាងលិចខ្លះនៅទីអ្នកតាទួលឈ្នាងនៅលើភ្នំទួល ឈ្នាងខាងត្បូងខ្លះ រាល់ថ្ងៃ ទាល់តែដល់ថ្ងៃសៅរ៏ ត្រូវធ្វើបុណ្យឡើងអ្នកតា ។ អំពីរឿងមនុស្សដែលត្រូវសម្លាប់ថ្វាយអ្នកតានោះ គឺគេយកតែមនុស្សណាដែលមានទោសធ្ងន់ ត្រូវប្រហារជីវិតបង់ ។ មុននឹងសម្លាប់គេហៅមនុស្សនោះ មកនិយាយប្រាប់ឲដឹងខ្លួនជាមុន ហើយ គេបើកឲមនុស្សនោះស៊ីផឹកយ៉ាងឆ្ងាញ់តាមចំណង់នាំទៅឲមើលល្បែង មើលបុណ្យហាក់ដូចជាមនុស្ស ធម្មតា ។ លុះដល់ថ្ងៃសម្លាប់ គេរៀបចំដាក់ឃ្នាងមនុស្សនោះ ហើយដង្ហែចេញទៅពីទីប្រជុំបុណ្យ ដោយ ក្បូនហែយ៉ាងអឹកអធឹក មានទាហានកាន់សស្រ្ដាវធុ ឬកាំភ្លើងមុខក្រោយ ព្រមដោយអ្នកស្រុករាប់ពាន់ នាក់ ហែទៅកាន់ទីអ្នកតាព្រះស្រុក (មេស្រុក) នៅខាងកើតវត្តវិហារធំ ចម្ងាយប្រហែល ៥០០ម ។ គេគំនាប់អ្នកតានោះដោយអុជផាវ បាញ់កាំភ្លើងរួចហើយ ទើបគេហែមនុស្សទោសសំដៅទៅអ្នកតា មេសដែលស្ថិតនៅខាងត្បូងអ្នកតាព្រះស្រុកនេះប្រហែល ៨០០ ម ។ ដល់ហើយ គេក៏រៀបចំបួងសួង បន់ស្រន់ សូមឲអ្នកតាមេសជួយឲស្រុកបានសុខសប្បាយជួយរក្សាអភិបាលស្រុក នាម៉ឺនសព្វមុខមន្រ្តី និងបណ្ដាលរាស្រ្ត ព្រមទាំងសូមឲទឹកភ្លៀងធ្លាក់ចុះមកតាររដូវកាល ។ ល ។ រួចហើយ ទើបគេស្រែកភូមា (យក្សអឺ !) ៣ ដង ទើបអ្នកសម្លាប់ដែលមានងារជាមនោ (អ៊ិន) ដែលកាន់ដាវរាំរែកដើរក្រឡឹងជុំវិញមនុស្សទោស ដាវកាប់តែ១ខ្វាត់ដាច់តែម្ដង ហើយគេសំគាល់ មើល បើឈាមបាញ់ទៅលើ ទៅខាងស្មើគ្នា ជាទឹកភ្លៀងនឹងធ្លាក់ស្មើគ្រប់ស្រុក បើឈាមបាញ់ទៅតែ ខាងណា ថាភ្លៀងនឹងធ្លាក់នៅស្រុកខាងនោះ ។ នាពេលដំណាលគ្នានេះ បានបាញ់កាំភ្លើង អុជផាវ យ៉ាងគគ្រឹកគគ្រេងផង ។ ចំណែកខាងក្រមដែលដង្ហែទៅខាងអ្នកតាករហម អ្នកតាសព្វឋាន និងអ្នក តាទួលឈ្នាង ។ លុះឮសូរកាំភ្លើងខាងអ្នកតាមេសហើយ ទើបបាញ់កាំភ្លើងអុជផាវគំនាប់អ្នកតាខាង ខ្លួនជាលំដាប់បន្ទាប់ៗគ្នាទៅ ។ ឯមនុស្សដែលគេសម្លាប់រួចនោះ គេយកក្បាលទៅដោតថ្វាយអ្នក តាមេស ព្រមទាំងឲយកសាច់ដោតជា ១០០ ច្រនួចថ្វាយផង ។ រួចហើយយកសាច់ ៥០ ច្រនួចទៀតបញ្ជូនទៅថ្វាយអ្នកតាក្រហមក ៥០ ច្រនួចសម្រាប់អ្នកតាសព្វស្ថាន និង ៥០ ច្រនួចទៀត ថ្វាយអ្នកតាទួលឈ្នាង ។ ក្នុងសម័យលោកធម្មាតេជោតីនេះដែរ ដែលតមកខាងក្រោយ គែលែងសម្លាប់មនុស្ស ប្រេជា សម្លាប់ក្របីជំនួសវិញ ប៉ុន្តែគេរើសរកតែក្របីឡើងកមានតម្លៃពី៥០រៀលឡើងទៅ(តម្លៃជំនាន់នោះ) ។ ឯរបៀបរៀបចំធ្វើបុណ្យក៏នៅមានធ្វើដូចគ្នា ។ វេលាដែលគេសម្លាប់ក្របីនោះទៀត ក៏សម្គាល់ ឈាមដូចគ្នានឹងការសម្លាប់ឈាមមនុស្សដូចពោលខាងលើនោះដែរ រួចហើយ គេអារសាច់ក្របីដោត ១០០ច្រនួចថ្វាយអ្នកតាមេស អារភ្លៅ១ឲសុភាឆ្វេង យកទៅថ្វាយអ្នកតាក្រហមក អារភ្លៅ១ទៀត ឲសុភាស្ដាំ យកទៅថ្វាយអ្នកតាសព្វឋាន ។ ឯអ្នកតាទួលឈ្នាងមិនឭនិយាយថាដូចម្ដេចទេ(ប្រហែល ជាគេលែងឡើងយូរហើយ ដោយនៅឆ្ងាយពីគេពេក)។ ប៉ុន្តែ មានការប្លែងម្យ៉ាងចំពោះក្របីដែលគេ សម្លាប់នោះ បើនៅពេលរៀបសម្លាប់ វាស្ទុះរត់រួចពីកន្លែងទៅគេសម្លាប់ថា អ្នកតាមិនទទួល ត្រូវរក ទិញក្របីមួយទៀត យកមកសម្លាប់ថ្វាយវិញ ។ ដល់មកសម័យលោកធម្មាជោប្លុង គេឈប់សម្លាប់ក្របីទៅទៀត គេថ្វាយក្របីទាំងរស់ គិតពីនោះមកដល់ឥឡូវនេះ (១៩៤៤) ប្រហែលម្ភៃឆ្នាំហើយៗគេបែរជាសម្លាប់ជ្រូកជំនួសវិញ ។ លុះតមកខាងក្រោយរហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះ គេឈប់ទាំងសម្លាប់ជ្រូកទៅទៀត គឺគេយកតែសាច់ជ្រូក ដែលគេទិញ ចំនួន១០០ច្រនួច ទៅថ្វាយតែម្ដង ។ សម័យខាងក្រោយមក នៅពេលឡើងអ្នកតា តែង មានរូបសម្នឹងចូលជាន់ផង ។ គេបញ្ជាន់រូប ឲអ្នកតាមេសចូលមកសណ្ឋិត រួចគេនាំគ្នាសួរពីសុខទុក្ខក្នុង ស្រុកគ្រប់ប្រការ ។ ល ។ ប្រពន្ធលោកតាដោក-ថាន់ ជារូបសម្នឹងដែលអ្នកតាមេសចូលជាន់រូបនោះស៊ីអ្វី មិនបានទេ អ្នកតាតម្រូវឲស៊ីបាយតែសាបជាធម្មតា ម្ល៉ោះហើយ រូបសម្នឹងនេះក៏រីងរៃទាល់តែស្លាប់ទៅ ។ ឯកិច្ចពិធីឡើងអ្នកតាមេស គេនៅតែនាំគ្នាធ្វើជារៀងរាល់ឆ្នាំប៉ន្តែធ្វើដោយខ្សត់ខ្សោយណាស់ធ្វើសោះតែ ខាន មិនបានជាអធឹកអធមដូចកាលនៅសង្កាត់នានា ជាខាងក្រោយ ។ ចំណែកពួកនាម៉ឺនដែលមាន បណ្ដាលស័ក្តិធំៗ មិនដែលហ៊ានទៅជិត ឬ ដើរកាត់មុខអ្នកតាមេសឡើយ ដោយជឿថានិងស្លាប់ ឬ ខូចបុណ្យសក្ដិ ។ ក្រោយអំពីអ្នកតាដែលពោលខាងលើនេះ នៅមានអ្នកតាខ្លះទៀតដែលនៅជិតៗគ្នានោះគឺ អ្នកតាទូងស្គរ អ្នកតានាងត្រដាច អ្នកតាសម្ដើងកែវ អ្នកតាព្រះស្រែ អ្នកតាបុះលៀនអ្នកតាច្រកចំបក់ អ្នកតាសូន យក្ស ។ អ្នកតាទាំងអម្បាលមាណនេះ មិនមានរូបទេ មានតែថ្ម២-៣ដុំជាសម្គាល់ ដែល ឃើញមានរូបថ្មច្រើនតែចំពោះអ្នកតាមេសប៉ុណ្ណោះ ។ ( ចប់ )
បាភ្នំ ជាអតីតរាជធានីនគរភ្នំ ដែលជាទីកំណើតស្នេហ៍ រវាងព្រះអង្គម្ចាស់ឥណ្ឌា ហ៊ុន ទាន និងព្រះនាង លីវយី ភ្នំពេញ ៖ ឈើកាច់បាភ្នំ ស្ថិតនៅខេត្តព្រៃវែង ។ ពីអតីតកាលដ៏យូរលង់មកហើយ បាភ្នំជារាជធានីនៃនគរភ្នំ មានចម្ងាយ៥០០លី (២០០គម.) ពីកំពង់ផែអូកែវ ដែលក្រោយមក ស្តេច ហ៊ុន ប៉ានហួន បានកសាងរាជធានីនៅក្បែរភ្នំនេះ ដោយដាក់ឈ្មោះថា “វិជ័យហភុរៈ”(Vyādhapura)។ នេះបើតាមការស្រាវជ្រាវពីលោក ឥន្ទ សុផល ជាអ្នកស្រាវជ្រាវ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ។លោក ឥន្ទ សុផល បានស្រង់ចេញពីក្នុងកំណត់ត្រារបស់លោក កាង តៃ ជាឯកអគ្គរាជទូតចិនថា លោក កាង តៃ មកបំពេញបេសកកម្មនៅនគរភ្នំ ក្នុងអំឡុងឆ្នាំ២៤០គ.ស ដោយគូសបញ្ជាក់ថា “នគរភ្នំ” ដែលភាសាចិនហៅ “ហ្វ៊ូណន” នោះ គឺស្តេចខ្មែរបានយកតាមឈ្មោះ “ភ្នំបាភ្នំ” ព្រោះជាភ្នំដ៏ពិសិដ្ឋរបស់នគរ។លោក ឥន្ទ សុផល បន្តថា មូលហេតុព្រះមហាក្សត្រខ្មែរជ្រើសតំបន់នេះ ធ្វើជារាជធានី ដោយសារងាយស្រួលទំនាក់ទំនងជាមួយកំពង់ផែអូកែវ ព្រោះនៅជាប់ទន្លេមេគង្គដែលជាខ្សែទឹកមេ ភ្ជាប់ទៅទន្លេបាសាក់ និងទន្លេផ្សេងទៀតជាច្រើន ដែលជាផ្លូវយុទ្ធសាស្ត្រការពារមិនឲ្យសត្រូវវាយចូលមកបាន គឺត្រូវកងទ័ពខ្មែរវាយស្ទាក់ជាប់នៅតំបន់ Mekong Delta ដែលជាផ្លូវទឹកដ៏ស្មុគស្មាញ។ ជាមួយគ្នានេះដែរ លោកបានស្រាវជ្រាវបន្តថា បាភ្នំ ក៏ជាទឹកដីនៃកំណើតស្នេហ៍រវាងព្រះអង្គម្ចាស់ឥណ្ឌាព្រះនាម ហ៊ុន ទាន (កៅណ្ឌិន្យ) និងព្រះនាងលីវយី (សោម៉ា) ដែលជាបុត្រីម្ចាស់នគរភ្នំ (ឯកសារខ្លះថាជាព្រះមហាក្សត្រីយ៍ ប៉ុន្តែឯកសារឥណ្ឌាថា ជាបុត្រីម្ចាស់នគរភ្នំ)។ បាភ្នំនេះ ក៏ពាក់ព័ន្ធជាមួយរឿងព្រេងខ្មែរ “ព្រះថោងនាងនាគ នគរគោកធ្លក” ដែលនិយាយពីដើមកំណើតនគរភ្នំដែរ។
តាមខ្លឹមសារសាស្ត្រាស្លឹករឹត នឹងតាមការដំណាល របស់ចាស់ទុំ បានឲ្យដឹងថា កាលមុនគ្រឹស្តសករាជ
ជាយូរលង់ណាស់មកហើយ ស្រុកបាភ្នំកើតឡើង មានឈ្មោះ ថា អង្គរភ្នំ។ អង្គរភ្នំ មានព្រះមហាក្សត្រ
ដឹកនាំ និងមានមេទ័ព ប្រុស-ស្រី គ្រប់ប្រភេទទ័ព និងកម្លាំងពលករតាមតំបន់អាណាខេត្ត។ ភ្នំនីមួយៗមានវត្ថុបុរាណជាទីតាំង ដូចជា កំពូល ភ្នំឈើកាច់ ដែលមានចេតិយមួយធំ ស្រដៀង ចេតិយវត្តភ្នំ ប៉ុន្តែត្រូវខូចខាតដោយរបបប៉ុលពត។ ភ្នំសំពៅមានរាងថ្ម ដូចជាគេរៀបបាវស្រូវ នៅគូថសំពៅ។ល។ ទ័ពការពារនគរភ្នំ គឺមានទ័ពបា ទ័ពមេ ជាច្រើន។ ទ័ពបា និង ទ័ពមេ តែងតែប្រលងប្រជែងគ្នា លើការងារ បំរើនគរ ហើយនាំគ្នាពូនភ្នំប្រលង ប្រជែងគ្នា។ ខាងបា គេពូនភ្នំខាងបា មេដែង គេពូនភ្នំ
ខាងមេដែង។ បន្ទាប់ពីខាងបា ត្រូវពូនភ្នំចាញ់មេដែង គេបន្តការប្រលងបាញ់ធ្នូ ស្នា ទៅវិញទៅមក។ ខាង ទ័ពបា គេកាច់ឈើល្អៗ ធ្វើព្រួញបាញ់ទៅខាងមេដែង ជាប់នាមមកថា ភ្នំឈើកាច់។ ខាងទ័ពភ្នំមេដែង គេកាច់ ឈើតូចតាចមិនល្អធ្វើព្រួញបាញ់មកខាងទ័ពភ្នំបាម្ល៉ោះ ហើយភ្នំឈើកាច់មានដើមឈើតូចៗ ទាបមិនល្អ ដូចសព្វថ្ងៃ ជាប់នាម មកថា បាភ្នំ និងភ្នំជើងមេដែង។ មានមេទ័ពមួយ មានរិទិទ្ធខ្លាំងក្លា ឈ្មោះ តេជោ។ មេទ័ពនេះសំណប់ចិត្តព្រះមហាក្សត្រ។ ក្រោយមក តេជោ យកនាងរ័ត្ន មានកូនប្រុសមួយឈ្មោះ មគ្គរីផល។ ប្តីប្រពន្ធ ក៏បានបញ្ជូនកូនឲ្យទៅបំពេញវិជ្ជា នៅ ប្រទេសក្រិច។ក្រោយមកទៀត ស្តេចក្រិច ពេញចិត្ត នឹងមគ្គរីផល ក៏លើកកូនស្រីឈ្មោះ មេស ឲ្យទៅមគ្គរីផល និងមានកិច្ចឹសន្យា មិនឲ្យ មគ្គរីផល វិលទៅប្រទេសវិញ ដោយ តែងតាំងឲ្យធ្វើជាមេទ័ពប្រទេសក្រិច។ ក្រោយមក
ទៀត មគ្គរីផល បានកូនប្រុស មួយមាននាម ថា គរីជោគ។ កាលនោះនគរភ្នំមានសង្គ្រាម ឪពុក មគ្គរីផល ក៏បានសរសេរសំបុត្រទៅប្រទេសក្រិច ឲ្យកូនប្រុស មកកាន់ប្រទេសជាបន្ទាន់ ដោយយកលេសថា ខ្លួនមាន ជម្ងឺធ្ងន់ ពេលនោះ មគ្គរីផល ក្បត់នឹងកិច្ចសន្យា ដែលខ្លួន បានព្រមព្រៀង ជាមួយឪពុកក្មេង ថា មិនវិលមកកាន់ ប្រទេសវិញ ដោយខ្លួនបានលបលួចមក នគរភ្នំ ដើម្បី ជួយឪពុកច្បាំង និងសត្រូវ ក្រោយពីបានឈ្នះសង្គ្រាម លើសត្រូវឈ្លានពាននៅនរគភ្នំ ឪពុក មគ្គរីផល បាន
តែងតាំងឲ្យធ្វើជាមេទ័ពប្រចាំនគរ។ ក្រោយមកទៀត ស្តេចប្រទេសក្រិច ខឹងនិងកូនប្រសារ យ៉ាងខ្លាំង ដែលបានក្បត់ពាក្យសន្យា ក៏រកមធ្យោបាយ សំលាប់ មគ្គរីផល ដោយធ្វើហឹបយន្តឲ្យមគ្គរីផលមួយ ពេលបើកហឹបនោះឡើង កាំបិតយន្ត បានកាត់ក្បាល មគ្គរីផលទំលាក់ក្នុងហឹបយន្តនោះស្លាប់ទៅ។ ស្តេចខ្មែរ មានការសោកស្តាយជាខ្លាំង ចំពោះការស្លាប់របស់ មគ្គរីផល ដែលជាមេទ័ពខ្លាំងពូកែ ក៏បានធ្វើបុណ្យ ឧទ្ទិសកុសល ជូនចំនួន ៧ ថ្ងៃ ជារៀងរាល់ឆ្នាំ។ ក្រោយមក បុណ្យនេះ នៅសល់តែបីថ្ងៃ គឺថ្ងៃទី ១៣, ១៤, ១៥ កើត ខែជេស្ឋរៀលរាល់ឆ្នាំ។ តមក ហៅក្លាយថា ជាបុណ្យឡើង អ្នកតា ‹អ្នកតា មគ្គរីផល›។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ភាពស័ក្តិសិទ្ធ ល្បីល្បាញ នៃទីក្រុងបាភ្នំ ក៏ពាក់ព័ន្ធទៅ នឹងប្រាសាទ បុរាណមួយដែរ ប៉ុន្តែប្រាសាទនេះ ត្រូវរលំរំលុះនាសម័យ ប្រល័យពូជសាសន៍ប៉ុលពត។ ចំពោះ ប្រាសាទច័ន្ទ នៅក្រោមជើងនៃភ្នំបាភ្នំវិញ (អ្នកស្រុកប៉ាន់ស្មានថា ឈ្មោះ ច័ន្ទ នេះមកពី ពាក្យចាម ប៉ុន្តែការប៉ាន់ស្មាននេះ គឺមិនត្រឹមត្រូវទេ) ត្រូវបាន ស្ថាបនាឡើង នាសម័យអង្គរ ដើម្បីឧទ្ទិសចំពោះ លទ្ធិព្រហ្មញ្ញសសនា។ បូជនីយដ្ឋាន ប្រាសាទច័ន្ទនេះ មានទំហំប្រមាណជា ៨០ម៉ែត្របួនជ្រុង ហើយមានខឿនធ្វើអំពីថ្មបាយក្រៀមហ៊ុំព័ទ្ធជុំវិញ។ ប្រាសាទច័ន្ទ ស្ថិតក្នុង ភូមិបាភ្នំ ក្នុងបរិវេណវត្តព្រះវិហារគុក ដែលស្ថិតនៅលើជម្រាលភ្នំបាភ្នំក្នុងខេត្តព្រៃវែង។ ប្រាសាទសម័យអង្គរនេះត្រូវបាន បំផ្លាញទាំងស្រុងទៅហើយ ដោយគ្រាន់តែបន្សល់ទុកនូវទម្រង់និងស៊ុំទ្វារចូល ដែលធ្វើអំពីថ្មភក់។ប្រាសាទនេះមានក្លោងទ្វារចូល ចំនួន ៣ បែរមុខទៅខាងកើត ព្រមទាំងទ្វារបង្អួច ចំនួន ៣ សម្រាប់បំភ្លឺនៅពេលយប់។ពីដើមមុនឆ្នាំ១៩៧០ គេសង្កេតឃើញមានគុហារតូចៗជាច្រើន ដែលមានតម្កល់ព្រះបដិមាបុរាណជាច្រើន បំផ្លាញចោលទាំងស្រុងទៅហើយ។ នៅឯខាងលិចភ្នំ គឺគុហារកែវ និងស្រះកែវអាថ៌កំបាំង ។ នៅភ្នំធំ មានគុហារមួយឈ្មោះ គុហារចិវ
ដែលមានរូងមួយជ្រៅ។ នៅជាប់គុហារតូច ខាងជើងឈៀងឦសាន្ត មានគុហារធំមួយមានពុទ្ធដិមាករធំមួយសាងអំពីថ្មបាយក្រៀម ហើយក្លាយមកជាវត្តគុហារធំ។នៅមុខ ប្រាសាទច័ន្ ទប្រហែល ៣០០ម មានស្រះមួយ ឈ្មោះ ស្រះស្រង់ ហើយនៅខាងកើតស្រះស្រង់ ជាកន្លែងចេតិយបុរាណធំមួយ ដែលបាក់បែកអស់ ហើយសព្វថ្ងៃ បានក្លាយវត្តកំពូលឈើកាច់៕
យោងតាម សារព័ត៌មាន ភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍ (គេហទំព័រhttps://www.postkhmer.com) ៖
ផ្នូរបុរាណចំនួន ៦ ត្រូវបានអ្នកបុរាណវិទូរកឃើញ ដោយបញ្ចប់ការធ្វើកំណាយកាលពីថ្ងៃទី ២ ខែ មេសា ដោយសន្និដ្ឋានថា ផ្នូរបុរាណទាំងនេះ ត្រូវបានគេធ្វើឡើង ចាប់តាំងពីក្នុងសតវត្សរ៍ទី១ ដល់សតវត្សរ៍ទី៥ ក្នុងសម័យហ្វូណននៅស្ថានីយអង្គក្តី ក្នុងភូមិត្នោតទ្រេត សង្កាត់តាកោ ត្រង់ចំណុចលើការដ្ឋានធ្វើផ្លូវក្រវាត់ក្រុងព្រៃវែង។យោងតាមសៀវភៅប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ភាគ១ និង ភាគ២ ( ត្រឹង ងា ១៩៧៣) បានលើកឡើងថា ៖
សិលាចារឹកខ្មែរសម័យក្រោយ មកទៀត បាននិយាយថា វ្យាធបុរៈ (បុរីនៃស្តេចទាក់ដំរី) ដែលអ្នកប្រវត្តិ សាស្ត្របាន ចាត់ទុកថា ជារាជធានី របស់នគរភ្នំ (ហ្វូណន) ថា តូម៊ូ (T’o-Mou) ដែលលោក G.Coedes ថា ត្រូវនឹងពាក្យខ្មែរបុរាណ ទ្វាក់ ឬ ទល្មាក់ ( អ្នកទាក់ដំរី) ។លោកយល់ថា ក្រុងវ្យាធបុរៈនេះ ស្ថិតនៅម្តុំ បាភ្នំ និងបាណាម ក្នុងខេត្តព្រៃវែង សព្វថ្ងៃ ។ ភិក្ខុប៉ាងខាត់ ក៏មានព្រះ យោបល់ដូច្នោះដែរ ។ ព្រះអង្គសរសេរថា រាជធានី វ្យាធបុរ តាំង នៅបាភ្នំ ទំនង ជានៅភ្នំខ្សាច់ បច្ចុប្បន្ននេះ ព្រោះគេបានរកឃើញបុរាណដ្ឋាននិង បុរាណទេវរូបជាច្រើន ។ សិលាចារឹកមួយនៅវត្តចក្រឹត នៅជើងភ្នំ ពីសតវត្ស ទី ១០ បាននិយាយពីការកសាង ទេវរូប ព្រះឥសូរហៅថា អទ្រិវ្យាធបុរេស្វរ តំកល់ទីនោះ (២៥) ។ គួរកត់សំគាល់ម្យ៉ាងទៀតថា នៅ បាភ្នំឈើកាច់សព្វថ្ងៃ នេះមានភូមិជាច្រើនដែលមានឈ្មោះទាក់ទង នឹងដំរី គឺ ភូមិរោងដំរី ក្បាលដំរី និង ព្រៃដំរី ។ក្នុងផែនដី ព្រះស្រីសុរិយោទ័យ ១៤៧១ បានរៀបរាប់ពីការតាំង ចៅហ្វាយស្រុកឱ្យរក្សាខេត្ត តាំងពីខេត្ត សៀមបូក សម្បុកសម្បូណ៌ ក្រចេះ ឆ្លូង ត្បូង បាសាន ទទឹងថ្ងៃ ព្រៃវែង បាភ្នំ រំដួល ស្វាយទាប រោងដំរី ព្រៃនគរ លង់ហោ ជើង បាដែង រហូតដល់នគរចាម នោះបានទៅជាខាងព្រះបាទស្រីសុរិយោទ័យទាំងអស់ ។ យើងអាចសិក្សាឃើញថា ព្រៃវែងជាខេត្តដាច់ពី បាភ្នំ ដោយមានចៅមឿង គ្រប់គ្រងផ្សេង ដូច្នោះខេត្ត និងរដ្ឋបាលក្រុង(បញ្ជាក់ពុំទាន់ប្រាប់ពីទីតាំងទេខណ្ឌសីមាទេ) ព្រៃវែង ឯកសារដដែរ ក៏បានបញ្ជាក់ ក្នុងផែនដី ព្រះបរម ខត្តិយា មហាចន្ទរាជា ទ្រង់បាន ចាត់ស្តេចត្រាញ់ទាំង៥ (សូមលើកយកតែខេត្តបាភ្នំ) តាំង ចៅពញ្ញាធម្មាតេជោ ចៅហ្វាយស្រុកខែត្របាភ្នំ មានចៅមឿង ៧ ស្រុក គឺ មឿងកោះ១ ចៅមឿងមេចុង១ មេកង១ ស្វាយទាង១ រំដួល១ កណ្តាល១ ។
យោងតាម ប្រវត្តិសាស្ត្រ ត្រឹង ងា ក្នុងរាជព្រះបាទ បរមរាជា ទី៤ ឆ្នាំ១៥៧២ ក្រុងលង្វែក មានការជល់ដំរី ដាក់នគរ ជាមួយស្តេចលានជាង (ឡានឆាង ឈ្មោះនគរលាវ) ប្រជល់នៅ ក្បែរក្រុងលង្វែក ។ ដំរីខ្មែរមានជ័យលើដំរីលាវ បានឃាត់ ពលលាវ ១០០នាក់ និង ឱ្យនាម៉ឺនលាវ២ នាក់ត្រលប់ទៅគាល់ស្តេចលាវវិញ ។ ស្តេចលាវខ្ញាល់ ចូលវាយខ្មែរ ខ្មែរ ក៏ជ័យបាន ឃាត់បាន ឈ្លើយលាវ ។ ព្រះបាទ បរមរាជា ទី៤ ឱ្យលាវ ៨០០នាក់ ទុកនៅបាភ្នំ និង ៥០០ នាក់ សំរាប់ថែរក្សា វត្តភ្នំពេញ ។ ក្នុងរាជព្រះបាទ ធម្មរាជាទី២ ១៧១០ កាលនោះពួកលាវដែលមកតាមរាជាលាវ ដើម្បីបះបោរឡើង ព្រះរាជាទ្រង់ចាត់ទ័ព វាយបង្រ្កាបរត់ខ្ចាត់ខ្ចាយ ។ ព្រះបាទកែវហ៊្វាអង្គអិម បានឱកាសប្រមូលពួកនោះ មក ចោមឡោម ព័ទ្ធក្រុងឧដុង្គ ចំណែកព្រះអង្គធម្មរាជា ភៀសព្រះកាយពីឧដុង្គ ជាមួយរាជបុត្រា និងអនុជ ទៅក្រុងស្រីអយុធ្យា ។ ព្រះបាទកែវហ៊្វាអង្គអិម ឡើងគ្រងរាជ១៧១០ (ដូច្នោះបានជាមានលាវនៅខេត្តស្វាយរៀង ភូមិក្សេត្រ ក្នុងស្រុកកំពង់ត្របែក នៅភូមិជាងដែក ។ យោង លើ ប្រវត្តិសាស្ត្រ ត្រឹង ងា ក្នុងរាជព្រះបាទ សត្ថាទី១ ក្នុងឆ្នាំ ១៧៣០ មានលាវ ម្នាក់ ប្រសូត នៅបាភ្នំ បានតាំង ខ្លួនជា ធម្មិកជន ដោយសម្អាងលើប្រវត្តិទាំងបីនៃវត្តមាន ជនជាតិលាវ ក្នុង ខេត្តព្រៃវែង (បាភ្នំ ) យើងក៏មាន ឈ្មោះ ស្រុកកំពុងលាវ (សង្កាត់កំពង់លាវ បច្ចុប្បន្ន ក្នុងក្រុងព្រៃវែង ) អាចមានជាប់ទាក់ទងគ្នាដែរឬទេ?
ភ្នំពេញៈ អ្នកជំនាញក្រសួងបរិស្ថាន ក្រសួងវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈ ព្រមទាំងអាជ្ញាធរខេត្តព្រៃវែង កំពុងសិក្សាបច្ចេកទេសក្នុងការរៀបចំបង្កើតតំបន់បេតិកភណ្ឌធម្មជាតិ និងប្រវត្តិសាស្ត្រវប្បធម៌ នៅតំបន់ភ្នំឈើកាច់បាភ្នំ ក្នុងភូមិសាស្ត្រស្រុកបាភ្នំ ខេត្តព្រៃវែង។
លោក នេត្រ ភក្ត្រា រដ្ឋលេខាធិការ និងជាមន្ត្រីនាំពាក្យក្រសួងបរិស្ថាន ថ្លែងនៅថ្ងៃទី ៣០ ខែកញ្ញាថា អ្នកជំនាញក្រសួងបរិស្ថាន ក្រសួងវប្បធម៌ និងអាជ្ញាធរខេត្តព្រៃវែង បាននិងកំពុងសិក្សាបច្ចេកទេសពិនិត្យទៅលើការរៀបចំបង្កើតតំបន់បេតិកភណ្ឌធម្មជាតិ និងប្រវត្តិសាស្ត្រវប្បធម៌ នៅតំបន់ភ្នំឈើកាច់បាភ្នំ នៅក្នុងខេត្តព្រៃវែង។
លោកថ្លែងថា៖ «ក្រសួងបរិស្ថានយើងចាំបាច់ត្រូវបង្កើតតំបន់ការពារធម្មជាតិ ដើម្បីយើងអភិរក្សតំបន់ហ្នឹងផង ធនធានធម្មជាតិនៅទីហ្នឹងផង និងវប្បធម៌ប្រវត្តិសាស្ត្រនៅហ្នឹងផង»។
នៅថ្ងៃនោះដែរ លោក ឈៀង សុវណ្ណរ៉ា នាយករដ្ឋបាលខេត្តព្រៃវែងបានឱ្យដឹងថា ការរៀបចំបង្កើតតំបន់បេតិកភណ្ឌធម្មជាតិ និងប្រវត្តិសាស្ត្រវប្បធម៌តំបន់ភ្នំឈើកាច់បាភ្នំនេះ កំពុងស្ថិតក្នុងការសិក្សាស្រាវជ្រាវនៅឡើយ។
លោកថ្លែងថា៖ «មិនទាន់មានលទ្ធផលអីទេ ដោយសារនៅលើបាភ្នំហ្នឹងសុទ្ធតែកន្លែងទ័ព កន្លែងទាហាន គេនៅឈរជើងការពារទឹកដី។ អ៊ីចឹងឥឡូវ គឺយើងកំពុងធ្វើការសិក្សាស្រាវជ្រាវ»។
លោក ទេព ភារុណ អភិបាលស្រុកបាភ្នំថ្លែងនៅថ្ងៃទី ៣០ ខែកញ្ញាថា ចំពោះការសិក្សាបច្ចេកទេសក្នុងការបង្កើតតំបន់នេះ ក្រុមការងារធ្លាប់បានធ្វើការប្រជុំ២លើកមកហើយ។ កិច្ចប្រជុំចុងក្រោយដែលធ្វើឡើងកាលពីថ្ងៃទី ២៨ ខែកញ្ញា គឺដើម្បីពិនិត្យមើលការពាក់ព័ន្ធទាំងអស់ ព្រោះតាមការផ្តួចផ្តើមរបស់ក្រសួងបរិស្ថាន គឺត្រូវរៀបចំជាតំបន់ការពារធម្មជាតិ។
លោកថ្លែងថា៖ «ការសិក្សានោះ គឺដើម្បីដឹងថា តើវាមានបញ្ហាប្រឈមអ្វីខ្លះ និងចំណុចសំខាន់អីខ្លះដែលត្រូវធ្វើជាទល្ហីកណ៍ ដើម្បីធ្វើការរៀបជូនទៅថ្នាក់ដឹកនាំក្រសួងដើម្បីសម្រេច»។
លោក ឡុង ប៉ុណ្ណាស៊ីរីវត្ថ អ្នកនាំពាក្យក្រសួងវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈ ថ្លែងថា នេះជាការងារបច្ចេកទេសធម្មតា ដែលកិច្ចការងារបែបនេះក៏ធ្លាប់ធ្វើកន្លែងផ្សេងៗផងដែរ។ នេះជាការសហការគ្នាដើម្បីងាយស្រួលកុំឱ្យមានការប៉ះពាល់ផ្នែកវប្បធម៌។ ក្នុងន័យនេះលោកបញ្ជាក់ថា ពេលក្រសួងបរិស្ថានធ្វើការរៀបចំកំណត់តំបន់ធម្មជាតិណាមួយ ដោយខ្លាចប៉ះពាល់ស្ថានីយបុរាណវិទ្យា ក៏ហៅក្រសួងវប្បធ៌ទៅដើម្បីសហការគ្នារៀបចំតំបន់មួយដែលមានគ្រប់ជំនាញ។
លោកថ្លែងថា៖ «កាលណា[ប៉ះ]អីវប្បធម៌យើង យើងចុះបញ្ជី ចុះតាមហ្នឹងទៅ ឬមួយកន្លែងហ្នឹងឧបមាថា ខាងដែនដី គេកំណត់តំបន់ហ្នឹងប៉ុន្មានហិកតា ដីជាតំបន់ការពារធម្មជាតិ ក្នុងហ្នឹងវាមានស្ថាននីយបុរាណវិទ្យាប៉ុន្មាន អីប៉ុន្មានអ៊ីចឹងទៅ។ ខាងក្រសួងវប្បធម៌មានបញ្ជីសារពើភណ្ឌ យើងសហការគ្នាតាមជាក់ស្តែងអ៊ីចឹងទៅ»៕
ខាងក្រោមនេះជាប្រស្នាប្រជាប្រិយ “ចាក់ទឹកដូង” ដែលគេចាត់ទុកថា ជាប្រស្នាប្រជាប្រិយដើម បានចុះផ្សាយនៅក្នុង ទស្សនា វដ្តី កម្ពុជសុរិយា កាលពីឆ្នាំ ១៩៦៦ ។ ប្រស្នា ទាំងអស់មាន ៨ វគ្គ គឺ៖
- “ចាក់ទឹកដូង អំផូងមួយពាន់
- កាច់ឈើឈ្នាន់ អន្ទន់អន្ទង
- កាច់របង រំលងសីមា
- កន្ទុយត្រីប្រា មីនាងឧក
- កន្ទុយត្រីផ្ទក់ មីនាងកែវ
- អកកំបោរ ប្រចាំថង់
- បំពង់ឫស្សី ប្រចាំវែក
- ក្បាលទំពែក ក្អែកជុះអាចម៍ដាក់” ។
តែក្រោយមកប្រស្នានេះ ត្រូវគេកែកាឡៃមកឲ្យខុសពីសេចក្ដីដើម ទៅតាមភូមិស្រុកនីមួយៗ ។ ខាង ក្រោមនេះ ជាប្រស្នាប្រជាប្រិយ “ចាក់ទឹកដូង” នៅដែនដីកម្ពុជាក្រោម ។
- “ចាក់ទឹកដូង អំផូងទឹកស្លា
- ចិនចាវ៉ា ពាក់អាវក្រពើ
- ក្រពើជិះសេះ អញជិះដំរី
- ក្រពើកងកី អញកងកាក់
- ក្រពើចាក់ច្រវាក់ អញចាក់ម្ជុល….” ។
ចំណែកនៅខេត្តតាកែវ ប្រទេសកម្ពុជាវិញ គេច្រៀងបែបនេះវិញ ។
- “ចាក់ទឹកដូង មីឡូងមីឡែ
- កន្ទុយមាន់ចែ ពាក់អាវក្រពើ
- ក្រពើជិះសេះ អញជិះដំរី
- ក្រពើកងកី អញកងចក្រ
- ក្រពើចាក់វ៉ាក់ អញចាក់ម្ជុល
- ក្រពើទល់មល់ អញពងប្រិច” ។
កន្លែងខ្លះនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា គេច្រៀងថា៖
- “ចាក់ទឹកដូង មីឡូងមីឡា
- កន្ទុយត្រីប្រា មីនាងឧក
- អកកំបោរ ប្រចាំថង់
- បំពង់ឫស្សី ប្រចាំវែក
- ក្បាលទំពែក ក្អែកជុះអាមច៍ដាក់ប៉ក់” ។
ចំពោះប្រស្នានេះ លោក លូ លិន ថាយ មន្ត្រីសហព័ន្ធខ្មែរកម្ពុជាក្រោមមួយរូប សព្វថ្ងៃនៅទីក្រុង Stockton រដ្ឋ California សហរដ្ឋ អាមេរិក បានបកស្រាយត្រង់ឃ្លាខ្លះៗ នៃសេចក្ដីដើមដូចត ទៅនេះ ។
ត្រង់ឃ្លា “ កន្ទុយត្រីប្រា មីនាងឧក” មានន័យថា ដីកម្ពុជាក្រោមប្រៀបបាននឹងកន្ទុយត្រីប្រា បានទៅ យួនព្រោះតែមហេសីយួន ប្រៀបទៅនឹងនាងឧក ។ ត្រង់ឃ្លា “ កន្ទុយត្រីផ្ទក់មីនាងកែវ” មានន័យថា ដីកម្ពុជាភាគខាងលើ ត្រូវបានទៅសៀម និង ឃ្លា “ក្បាលទំពែក ក្អែកជុះអាចម៍ដាក់” មានន័យថា ដីខ្មែរដែលនៅសល់សព្វថ្ងៃ ប្រៀបបាននឹងក្បាល ទំពែក ត្រូវក្អែកជុះអាចម៍ ដាក់ នោះបានដល់បរទេសនៅជិតខាងមានសៀម និងយួនជាដើមមើល ងាយចូលឈ្លានពានរាល់ថ្ងៃ ។
នៅខាងដើមគ្រិស្ដសករាជ រដ្ឋដែលខំខាន់ជាងគេនៅអាស៊ីអគ្នេយ៍គឺ អាណាចក្រភ្នំ។ ចិនហៅថា ហ្វូណន។ ពាក្យហ្វូណន ចិនបូរាណអានថា បឺយូណាម ដែលជាពាក្យគ្មានន័យអ្វីអោយប្រាដកក្នុងភាសាចិនទេ។ ដោយហេតុនេះ ហើយបានជាអ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវ បានព្យាយាមរាវរកមើលថាតើពាក្យ ហ្វូណន នេះត្រូវនឹងពាក្យអ្នកស្រុកអាយថាម៉េច?
មានមតិខ្លះចាត់ទុកថា ហ្វូណន ត្រូវនឹងពាក្យខ្មែរថា ភ្នង ដោយសំអាងថា កុលសំព័ន្ធភ្នង ដែលរស់នៅលើខ្ពង់ រាបសព្វថ្ងៃ ស្ថិតនៅក្នុងអំបូរជាមួយខ្មែរនេះម្យ៉ាង ហើយម្យ៉ាងទៀត ដោយសំអាងថារូបចំលាក់នៅលើជញ្ជាំង ប្រាសាទបូរាណខ្មែរ បានបង្ហាញថាខ្មែរក្នុងសម័យនោះ មានសំលៀកបំពាក់ និងទំលាប់ខ្លះដូចពួកភ្នងដែរ។ ចំពោះរឿងនេះគួរកត់សំគាល់ថាលោកសាស្ដ្រចារ្យ L. Brumpt បានបញ្ជាក់ថា ខ្មែរនិងភ្នងពិតជាមានពូជអំបូរជាមួយគ្នាមែន ដោយសំអាងទៅលើលទ្ធផលនៃការសិក្សារបស់លោក ទៅលើឈាមក្រហម hémoglobines(23)។
ចំណែកលោក G. Coedès លោកយល់ថា ហ្វូណន ត្រូវនឹងពាក្យខ្មែរបុរាណ វ្នំ ដែលសព្វថ្ងៃក្លាយជាភ្នំ។ លោកបានបញ្ជាក់ថា ស្ដេចនៅសម័យនោះមានឋានន្ដរនាមថា ស្ដេចភ្នំ ពាក្យខ្មែរបុរាណថា កុរុងវ្នំ ត្រូវនឹងសំស្ក្រឹតថា បវិតភូបាល ឬ សៃលរាជ។ ជនជាតិចិនក៏បានយកឋានន្ដរនាមនេះប្រើសំរាប់ហៅប្រទេសដែលស្ដេចទាំងនោះ គ្រប់គ្រងផងដែរ។
ចំពោះទំលាប់ខាងលើនេះ លោក E Aymonier បានកត់សំគាល់ឃើញថា ក្នុងសម័យបុរាណចិនមិនចេះវែកញែកមនុស្សអោយដាច់ពីប្រទេសទេ។ ពួកនេះច្រើនប្រើឈ្មោះតែមួយសំរាប់សំគាល់មនុស្សផង រាជធានីផង ប្រទេសទាំងមូលផង ឬ ក៏ឈ្មោះឋានន្ដរនាមរបស់អ្នកដឹកនាំផង(24)។ចំពោះទស្សនៈរបស់លោក G.coedès នេះ គួរកត់សំគាល់ថា ឯកសារចិនបាននិយាយច្បាស់ថា អធិរាជអាណាចក្រភ្នំមានឋានន្ដរនាម គូលុង គឺ ក្រុងដែលសព្វថ្ងៃមានន័យថា ស្ដេចសោយរាជ្យ។
បើដូច្នេះពាក្យ ហ្វូណន ចិនហៅតាមឋានន្ដរនាមរបស់អធិរាជអាណាចក្រភ្នំ គឺកុរុងភ្នំ នេះឯង។ ឯការដែលមានឋានន្ដរនាមយ៉ាងនេះគឺ ប្រហែលមកពីភ្នំជាទីកន្លែងដែលអធិរាជឡើងទៅជួបនឹងព្រះឥសូរ ឯចិនបាននិយាយថា «ព្រះអាទិទេពយាង ចុះលើភ្នំម៉ូតាន Mo-tan ជាញឹកញាប់ ព្រះអង្គមកទីនោះ ដើម្បីបញ្ចេញមហិទ្ធិរិទ្ធរបស់ព្រះអង្គ ព្រះអធិរាជទាំងឡាយបានទទួលនូវពរជ័យពីព្រះអង្គ ហើយប្រជារាស្ដ្រក៏បានសុខចំរើនដោយសារនោះផង»។
២. បញ្ហាទីតាំង
នៅមុនពេលសង្គ្រាមសកលលោកលើកទី១ គេឃើញមានសង្វែងយោបល់ច្រើនចំពោះទីតាំងរបស់អាណាចក្រភ្នំ ។ លោក A. Rémusat ជឿថា ហ្វូណនជាអាណាខេត្ដមួយរបស់ចិន ហើយស្ថិតនៅត្រង់ប្រទេសតុងកឹង។ លោក klaproth និង Pauthier ថា ហ្វូណនត្រូវនឹងដែនដី pégou និងប្រទេសភូមា។ លោក Dequines ថាត្រូវ នឹងកោះមួយនៅខាងលិចប្រទេសសៀម។ ឯលោក Barth ថាត្រូវនឹងឆ្នេរសមុទ្រតេណាស្សេរីម ក្រៅពីនេះអ្នក សិក្សាឯទៀតជឿថា ហ្វូណននៅត្រង់ប្រទេសខ្មែរ ឬប្រទេសសៀម។
ដើម្បីអោយបានដឹងច្បាស់ពីទីតាំងរបស់ហ្វូណន គួរគប្បីយើងលើកយកឯកសារចិនមកពិនិត្យអោយបានហ្មត់ចត់សិន។ ឯកសារទាំងនោះបានផ្ដល់ពត៌មានសំខាន់ៗដូចតទៅ៖
១. ហ្វូណនមានចំងាយ ៣០០០លី ខាងលិចប្រទេសលីនយី
២. ហ្វូណនមានចំងាយ ៧០០០លី ពី Jenan តុងកឹង
៣. ហ្វូណនមានទំហំ ៣០០០ លី ក្រោយពង្រីកធំដល់ ៥០០០ ឬ ៦០០០លី
៤. ហ្វូណនស្ថិតនៅក្នុងឈូងសមុទ្រធំមួយ
៥. មានទន្លេធំមួយហូរពីខាងលិច ឯកសារខ្លះថាពាយព្យ ហើយចាក់ទៅសមុទ្រ។
ប្រសិនបើយើងគិតថា ១លីមានប្រវែង ៥៧៦ម៉ែត្រ ចំងាយពីលីនយីមកហ្វូណនមាន ១៧២៨គ.ម គឺត្រូវនឹងប្រទេសខ្មែរសព្វថ្ងៃ កម្ពុជាក្រោម និងប្រទេសថៃផ្នែកកណ្ដាល។ ឈូងសមុទ្រធំក្នុងឯកសារចិនគឺឈូងសមុទ្រថៃ ឯទន្លេធំដែលហូរចាក់ទៅក្នុងសមុទ្រ គឺគ្មានអ្វីក្រៅពីទន្លេមេគង្គ ឬបើនិយាយអោយចំទៅ គឺទន្លេសាបហ្នឹងឯង។ សរុបសេចក្ដីមកឃើញថាមជ្ឈមណ្ឌលរបស់ហ្វូណន ស្ថិតនៅត្រង់វាលទំនាបខាងក្រោមនៃទន្លេមេគង្គនេះឯង។ ត្រង់នេះអ្នកសិក្សាហាក់ដូចជាយល់ស្របគ្នាហើយ តែនៅមានចំនុចមួយទៀតដែលអ្នកសិក្សានៅមិនទាន់ហ៊ានអារកាត់នៅឡើយ គឺរឿងទីតាំងនៃរាជធានីដំបូងរបស់ហ្វូណន។
យ៉ាងនាមិញ សិលាចារឹកខ្មែរសម័យក្រោយមកទៀតបាននិយាយពីក្រុង វ្យាធបុរ (បុរីនៃស្ដេចទាក់ដំរី) ដែលអ្នកប្រវត្ដិសាស្ដ្រចាត់ទុកថា ជារាជធានីមួយរបស់ហ្វូណន ចិនហៅរាជធានីហ្វូណនថា តូម៉ូ (T’o mou) ដែលលោក G. Coedès ថាត្រូវនឹងពាក្យខ្មែរបុរាណ ទ្មាក់ ឬទល្មាក់ (អ្នកទាក់ដំរី)។ លោកយល់ទៀតថា ក្រុងវ្យាធបុរនេះស្ថិត នៅម្ដុំបាភ្នំនិងបាណាមក្នុងខេត្ដព្រៃវែងសព្វថ្ងៃ។ ព្រះភិក្ខុប៉ាង ខាត់ ក៏មានព្រះយោបល់ដូច្នេះដែរ។ ព្រះអង្គបានសរសេរថា «រាជធានីវ្យាធបុរ តាំងនៅតំបន់បាភ្នំ ទំនងជានៅខេត្ដខ្សាច់បច្ចុប្បន្ននេះ ព្រោះគេបានរកឃើញ បុរាណដ្ឋាន និងបុរាណទេវរូបជាច្រើននៅទីនោះ។ លិលាចារឹកមួយនៅវត្ដចក្រិតនៅជើងភ្នំពីស.វទី១០ បាននិយាយពីការកសាងទេវរូបព្រះឥសូរហៅថា អទ្រិវ្យាធបុរេស្វរ តំកល់ទុកនៅទីនោះ»(25)។
គួរកត់សំគាល់ម្យ៉ាងទៀតថា នៅតំបន់បាភ្នំឈើកាច់សព្វថ្ងៃនេះមានភូមិជាច្រើនដែលមានឈ្មោះទាក់ទងនឹង ដំរី គឺភូមិរោងដំរី ក្បាលដំរី និងព្រៃដំរី។ តើយើងអាចចាត់ទុកឈ្មោះទាំងនេះថា ជាអនុស្សាវរីយ៍លើទីតាំងរាជធានីអាណាចក្រភ្នំបានទេ? តាមប្រវត្ដិរាជវង្សលាង ក្រុងនេះស្ថិតនៅប្រហែល២០០លី ពីសមុទ្រ បើគិតទៅគឺត្រូវ នឹងចំងាយពីបាភ្នំទៅ អូរកែវដែលជាកំពង់ផែធំមួយរបស់ហ្វូណន។
នៅពេលសង្គ្រាមលោកលើកទី២ លោក Louis Malleret អ្នកប្រាជ្ញបារាំងបានធ្វើកំនាយផ្សេងៗ ក្នុងដែនដីសន្ដរទន្លេមេគង្គ ហើយបានរកឃើញរម្មណីយដ្ឋាន អូរកែវនេះ ដែលលោកចាត់ទុកថា ជាកំពង់ផែធំរបស់ហ្វូណន ព្រោះនៅទីនោះគឺនៅខាងត្បូងភ្នំបាថេ ខេត្ដក្រមួនស គេបានជីករកឃើញឃឿនសំណង់ផ្សេងៗ ព្រមទាំងវត្ថុផ្សេងៗទៀតជាច្រើន ខ្លួះមកពីចក្រភពរ៉ូម ខ្លះទៀតមកពីប្រ ទេសឥណ្ឌា និងខ្លះទៀតជាវត្ថុធ្វើពីថ្មរំលីង។ ដោយហេតុនេះហើយទើបមានមតិខ្លះយល់ថា អូរកែវនេះរាជធានី ដើមបង្អស់របស់ហ្វូណន។
ប៉ុន្ដែមានអ្នកសិក្សាខ្លះទៀតដូចជាលោក Jean Boisselier ជាដើមបែរជាយល់ថា រាជធានីនេះស្ថិតនៅត្រង់វាលទំនាប ខាងក្រោមនៃទន្លេមេនាមវិញ ព្រោះលោកសំអាងថា នៅទីនោះលោកបានរកឃើញរូបខ្លះធ្វើពីឥដ្ឋ។ បើតាមលោក របស់បែបនេះគឺជារបស់ធ្វើក្នុងស្រុក មិនមែននាំយកមកពីក្រៅទេ។ ប៉ុន្ដែអ្នកប្រាជ្ញបារាំងនេះយល់ដែរថា នៅខាងចុងសម័យហ្វូណន រាជធានីនេះត្រូវលើកយកទៅតាំងត្រង់កន្លែងមួយ នៅជិតពាមទន្លមេគង្គខាងត្បូងប្រទេសកម្ពុជា(26) ។
ទួល នេនទុំ សឹក នៅស្រុកបាភ្នំ រក្សាទ្រង់ទ្រាយដើម ព្រោះគ្មានអ្នកហ៊ានប៉ះពាល់ «...ថ្លាថ្លែងសម្ដែងដើមឈ្មោះទុំ នៅស្រុកបាភ្នំ ដែនដីស្រែ កើតកបទំនៀមមានឪម៉ែ ប៉ុន្តែហេតុត្បិតឥតសម្ដែង។ កើតឡើងលុះធំល្មមប្រមាណ ឆ្នាំច្រើនសោតបានម្ដាយតុបតែង យកទៅអោយរៀនចោលគ្រឿងល្បែង ស្វះស្វែងនៅ វត្តវិហារធំ…។» នេះជាកំណាព្យក្នុងរឿងទុំទាវ ដែលបង្ហាញពីទីអារាមរបស់នេនទុំធ្លាប់គង់ គឺវត្តព្រះវិហារធំ ស្រុកបាភ្នំ ខេត្តព្រៃវែង។ ចំណែកទួលដែលនេនទុំសឹកក្នុងបរិវេណវត្ត នៅរក្សាទ្រង់ទ្រាយដើមដល់សព្វថ្ងៃ ព្រោះគ្មានអ្នកហ៊ានប៉ះពាល់ឡើយ។ ទួលដែលសន្មតថាកន្លែងនេនទុំសឹក ស្ថិតក្នុងវត្តព្រះវិហារធំ មានទីតាំងនៅភាគខាងជើង ជ្រុងខាងកើតភ្នំឈើកាច់ ក្នុងស្រុកបាភ្នំ ខេត្តព្រៃវែងសព្វថ្ងៃ។ បច្ចុប្បន្ន ទួលនេះនៅមានសណ្ឋានខ្ពស់ដូចដើម ឯព្រៃឈើដុះស៊ុបទ្រុបជុំជិត ដោយគ្មានអ្នកហ៊ានទៅអារកាត់ឡើយ ព្រោះខ្លាចបារមីផ្លូវងងឹត ហើយក៏ធ្លាប់កើតមានចំពោះអ្នកបំពានដែរ។ លោក អ៊ុយ រ៉ាស៊ឺង ប្រធានការិយាល័យវប្បធម៌ និងការិយាល័យស្រុកបាភ្នំ បានប្រាប់ថា ទួលនេះត្រូវបានក្រសួងវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈចុះបញ្ជីដើម្បីដាក់ឲ្យស្ថិតនៅក្រោមការការពាររួចហើយ។ លោកបានលើកឡើងថា ដើមឈើទាំងអស់នៅលើទួលនេះ ត្រូវរក្សាទុក ហើយក៏មិនអាចប៉ះពាល់បានដែរ ព្រោះមានបារមីផ្លូវក្នុង។
លោក អ៊ុយ រ៉ាស៊ឺង បានបន្តទៀតថា កាលពីមុន ធ្លាប់មានអ្នករស់នៅជិតរបងវត្ត បានរើសឈើលើទួលនេះទៅធ្វើអុសដុត បែរជាឈឺមើលមិនជា។ ពេលព្រឹកឡើង គេបានយកឈើទាំងនោះ ទៅដាក់កន្លែងដើមវិញ ទើបជាពីជំងឺ។ ក្រោយមក ក៏លែងមានអ្នកហ៊ានទៅប៉ះពាល់ទួលទុំសឹក ព្រោះគិតថាមានបារមីផ្លូវងងឹតនៅចាំថែរក្សាការពារ។
ដោយសារមានទួលច្បាស់លាស់ និងដើម្បីរក្សាដានប្រវត្តិសាស្ត្រនៅស្រុកបាភ្នំ គណៈអភិបាលស្រុកបានរួមគំនិតគ្នា សាងសង់រូបសំណាកទុំមួយយ៉ាងធំនៅផ្សារបាភ្នំ។ លោក ម៉ម កាយ អភិបាលរងស្រុកបាភ្នំ បានបញ្ជាក់ថា រូបសំណាកនេនទុំ ត្រូវបានសាងសង់យ៉ាងផ្ចិតផ្ចង់បំផុត ក្នុងឆ្នាំ២០១៥ ដោយចំណាយអស់ប្រាក់ប្រមាណ ១ម៉ឺនដុល្លារ៕
.jpg)
.jpg)
