Saturday, February 5, 2022

រដ្ឋបាល ខេត្ត ក្រុង

 ប្រវត្តិ ការបែងចែករដ្ឋបាល ខេត្ត ក្រុង ប្រវត្តិនៃបំណែងចែករដ្ឋបាលនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា៖

  1. ប្រវត្តិនៃបំណែងចែករដ្ឋបាលនៃកម្ពុជាសម័យភ្វូណាន
  2. ប្រវត្តិនៃបំណែងចែករដ្ឋបាលនៃកម្ពុជាសម័យចេនឡា
  3. ប្រវត្តិនៃបំណែងចែករដ្ឋបាលនៃកម្ពុជាសម័យអង្គរ
  4. ប្រវត្តិនៃបំណែងចែករដ្ឋបាលនៃកម្ពុជាសម័យមុនអាណានិគមបារាំង
  5. ប្រវត្តិនៃបំណែងចែករដ្ឋបាលនៃកម្ពុជាសម័យអាណានិគមបារាំង
  6. ប្រវត្តិនៃបំណែងចែករដ្ឋបាលនៃកម្ពុជាសម័យសង្គមរាស្ត្រនិយម
  7. ប្រវត្តិនៃបំណែងចែករដ្ឋបាលនៃកម្ពុជាសម័យសាធារណរដ្ឋខ្មែរ
  8. ប្រវត្តិនៃបំណែងចែករដ្ឋបាលនៃកម្ពុជាសម័យខ្មែរក្រហម
  9. ប្រវត្តិនៃបំណែងចែករដ្ឋបាលនៃកម្ពុជាសម័យរដ្ឋកម្ពុជា
  10. ប្រ

    វត្តិនៃបំណែងចែករដ្ឋបាលនៃកម្ពុជា (១៩៩៣-បច្ចុប្បន្ន)

Friday, February 4, 2022

ប្រទេស ឥណ្ឌូនេស៊ី Indonesia

នៅដើមគ្រិស្ដសតវត្សទី៦ ក្នុងពេលដែល អាណាចក្រហ្វូណន កំពុងធ្លាក់ចុះ រដ្ឋផ្សេងៗ ក្នុងក្រុមកោះឥណ្ឌូនេស៊ីមានការរីកចម្រើនយ៉ាងខ្លាំង អាណាចក្រដែលធំជាងគេគឺ ស្រីវិជ័យ សិង្ហសារីនិងមច្ឆប៉ាហិត តាមលំដាប់។​ រដ្ឋទាំង ៣ នេះមានអរិយធម៌បែបហិណ្ឌូ-ជ្វា និងពុទ្ធសាសនាមហាយាន(ស្រីវិជ័យ)។







អាណាចក្រស្រីវិជ័យជាមជ្ឈមណ្ឌលផ្លូវសមុទ្រដែលរីកចម្រើនជំនួសអាណាចក្រហ្វូណន(ផ្លូវគោក) តាំងនៅក្នុងក្រុមកោះនិងចូលគ្របដណ្ដប់លើច្រកម៉ាឡាកានិងច្រកស៊ុនដាតំាងពីគ្រិស្ដសតវត្សទី៦ ជាមជ្ឈមណ្ឌលពានិជ្ជកម្មរវាងចិននិងឥណ្ឌា ទីក្រុងកំពង់ផែសំខាន់គឺ ប៉ាឡិមប៉ាំង។

ដោយមានលក្ខណៈភូមិសាស្រ្ដល្អធ្វើឱ្យនគរស្រីវិជ័យមានឥទិ្ធពលខាងពានិជ្ជកម្មនិងនយោបាយលើដែនដីឧបទ្វីបម៉ាឡាយូត្រើយខាងកើត មានមេដឹកនាំដែលរឹងមាំជាអ្នកការទូតដ៏ឆ្លៀវឆ្លាត មានការបញ្ជូនមន្រ្ដីទូតទៅចម្រើនសម្ព័ន្ធមេត្រីជាមួយចិនក្នុងគ្រិស្ដសតវត្សទី៥​ និងទី៦ ដើម្បីឱ្យចិនទទួលស្គាល់អំណាច ហើយបានបង្កើតស្ថេរភាពខាងនយោបាយឱ្យដល់អាណាចក្រ សាសនាព្រះពុទ្ធបានចម្រើនរុងរឿងជាខ្លាំង ក្នុងអាណាចក្រនេះ បានបន្សល់ភស្ដុតាងស្ថាបត្យកម្មចេតិយបរមពុទ្ធោនៅភាគកណ្ដាលនៃកោះជ្វា។

អាណាចក្រចាប់ផ្ដើមធ្លាក់ចុះដោយសារចិនធ្វើដំណើរមកធ្វើពានិជ្ជកម្មក្រៅប្រទេសកាន់តែញឹកញាប់។ ចិនប្ដូរទីក្រុងកំពង់ផែពានិជ្ជកម្មថ្មីដូចជាក្នុងកោះស៊ូម៉ាត្រា និងឈូងសមុទ្រថៃ ធ្វើឱ្យសេដ្ឋកិច្ចរបស់ស្រីវិជ័យធ្លាក់ចុះ ថែមទាំងជួបនឹងបញ្ហាពួកចូឡាក់ពីតំបន់ភាគខាងត្បូងរបស់ឥណ្ឌាចូលមករុករាន។ មូលហេតុសំខាន់បំផុតគឺ កើតអាណាចក្រថ្មីដែលមានភាពរឹងមាំទាំងខាងនយោបាយនិងសេដ្ឋកិច្ចឡើងគឺ អាណាចក្រសិង្ហសារី។
អាណាចក្រសិង្ហសារី[កែប្រែ]

ក្នុងខណៈដែលអាណាចក្រស្រីវិជ័យធ្លាក់ចុះ អាណាចក្រមួយទៀតបានរុងរឿង។ អាណាចក្រនេះនៅក្នុងបរិវេណភូមិភាគកណ្ដាលនៃកោះជ្វា គឺអាណាចក្រសិង្ហសារី (គ.ស ១២២២-១២៩២)។ ក្សត្រអង្គសំខាន់គឺ ព្រះចៅកិត្តិព្រហ្ម ព្រះអង្គទ្រង់បានពង្រីកអំណាចនិងឥទ្ធិពលរបស់អាណា​ចក្រទៅពាសពេញកោះជា្វដោយប្រើអំណាចខាងយោធានិងសាសនារហូតអាចគ្រប់គ្រងច្រកម៉ាឡាកា ហើយអាចឡើងមកកាន់អំណាចជំនួសអាណាចក្រស្រីវិជ័យបាន តែមិនបានយូរណាស់ណាទេ។

ដោយសារការមិនបញ្ជូនគ្រឿងសួយសាអាករទៅឱ្យចិនដូចដែលធ្លាប់ធ្វើក្នុងដំណាក់កាលដំបូង ធ្វើឱ្យក្នុងចុងសម័យនៃអាណាចក្រត្រូវចិន(ម៉ុងកូល)រុករាន ថែមទាំងកើតមានចលនាក្បត់ក្នុងស្រុកទៀត ទើបក្លាយជាមូលហេតុចម្បងដែលធ្វើឱ្យអាណាចក្រសិង្ហសារីត្រូវដួលរលំ។
អាណាចក្រមច្ឆប៉ាហិត[កែប្រែ]

អាណាចក្រចុងក្រោយក្នុងក្រុមកោះឥណ្ឌូនេស៊ីគឺ អាណាចក្រមច្ឆប៉ាហិត(គ.ស ១២៩៣-១៥២០) ចាត់ទុកជាតំណាងនៃអាណាចក្រសិង្ហសារី ក្នុងការបន្ដនយោបាយពង្រីកអាណាខេត្តទៅកោះផ្សេងៗ ក្នុងក្រុមកោះឥណ្ដូនេស៊ី ចូលមកជារដ្ឋតែមួយ។ តួអង្គសំខាន់ក្នុងការធ្វើឱ្យអាណាចក្រមានភាពចម្រើនរុងរឿងមិនមែនជាក្សត្រទេ តែជាឯកអគ្គមហាសេនាបតី គឺគជា មាតា មានស្នាដៃសំខាន់ៗ ដូចជា

-ប្រើកម្លាំងទាហានជាឧបករណ៍ក្នុងការបង្កើតចក្រព័ត្ដិ
-រៀបចំប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងខាងក្នុងជារចនាសម្ព័ន្ធ ពង្រឹងសមត្ថភាពដល់ក្រុមការងារផ្សេងៗ ឱ្យមានប្រសិទ្ធភាព
-មានការរៀបចំឱ្យព្រះបរមវង្សានុវង្សធ្វើការក្នុងតំណែងផ្សេងៗ ជាការកាត់បន្ថយអំណាចនិងបញ្ចប់បញ្ហាការដណ្ដើមរាជ្យសម្បត្ដិដែលកើតមានចំពោះគ្នា។
-ធ្វើជំរឿនប្រជារាស្រ្ដ ដើម្បីរៀបឱ្យមានជាជាន់ថ្នាក់ ងាយស្រួលក្នុងការរៀបចំការងារ
-រៀបចំច្បាប់ដោយកែសម្រួលច្បាប់ជ្វាដើម ផ្សំនឹងគម្ពីរធម្មសាស្រ្ដរបស់ឥណ្ឌា
-បង្កើតសម្ព័ន្ធមេត្រីខាងពានិជ្ជកម្មជាមួយអាណាចក្រជិតខាងដូចជា អយុធ្យា ភូមា ខ្មែរ​ ចាម្ប៉ា វៀតណាម ចិន ឥណ្ឌា ពែក្ស ធ្វើឱ្យអាណាចក្រមច្ឆប៉ាហិតមានស្ថេរភាពខាងនយោបាយ ធ្វើឱ្យសេដ្ឋកិច្ចរបស់មច្ឆប៉ាហិតមានសភាពល្អប្រសើរជាមជ្ឈមណ្ឌលពានិជ្ជកម្មរវាងលោកខាងលិចនិងលោកខាងកើត ទំនិញសំខាន់គឺ គ្រឿងទេស ក្រណាត់សូត្រ ភ្លុកដំរី សំណប៉ាហាំង ជាដើម។

ពេលគជា​ មាតា អស់ព្រះជន្ម អាណាចក្រមច្ឆប៉ាហិតក៏ធ្លាក់ចុះអំណាច។ មូលហេតុសំខាន់មួយប្រការទៀតគឺ​​ ការពង្រីកខ្លួនរបស់អាណាចក្រឥស្លាមចូលមកក្នុងក្រុមកោះឥណ្ឌូនេស៊ីខាងកើតឆៀងខាងត្បូង។ រដ្ឋតូចៗ ងាកទៅគោរពសាសនាឥស្លាមកាន់តែច្រើនឡើងដើម្បីភាពងាយស្រួលក្នុងការធ្វើពានិជ្ជកម្មជាមួយជាអារ៉ាប់និងប្រឆាំអាណាចក្រមច្ឆប៉ាហិត។

ពេលអាណាចក្រមច្ឆប៉ាហិតធ្លាក់ចុះអំណាច រដ្ឋនៃកោះផ្សេងៗ ផ្ដើមប្រកាសឯករាជ្យ។ ចាប់ពីពេលនោះមកមិនមានអាណាចក្រណានៅឥណ្ឌូនេស៊ីអាចបង្កើតអាណាចក្រធំបានទៀតឡើយ។​ ក្នុងពេលនោះដែរពួកលោកខាងលិចក៏ចាប់ផើ្ដមចូលមកស​ន្សឹមៗ ផ្លាស់ប្ដូរគ្នាចូលមកសំឡឹងផលប្រយោជន៍ និងពង្រីកអំណាចរបស់ខ្លួនក្នុងដែនដីនេះ។
អាណាចក្រមុស្លីម[កែប្រែ]

ពេលអាណាចក្រហិណ្ឌូចាប់ផ្ដើមធ្លាក់ចុះរវាងឆ្នាំគ.ស ១៥០៧-១៥២០ អាណាចក្រមុស្លីមក៏ចាប់ផ្ដើមរុងរឿងនៅកោះជ្វាភាគកណ្ដាល ស៊ូម៉ាត្រ ស៊ូឡាវីស៊ី កាលីម៉ាន់តាន់ រហូតដល់អ៊ិរៀនខាងលិច ហើយជះឥទ្ធិពលធ្វើឱ្យភាសាម៉ាលេដែលជនជាតិមុស្លីមក្នុងបរិវេណនេះកំពុងប្រើបានផ្សព្វផ្សាយចេញទៅ ហើយក៏ក្លាយជាភាសាប្រចាំជាតិរបស់ឥណ្ឌូនេស៊ីតែម្ដង។

ក្នុងដំណាក់កាលនោះ ក្រុងចាកាតាគ្រាន់តែជាក្រុងកំពង់ផែតូចមួយនៅកោះជ្វា មានឈ្មោះថា ស៊ុនដាខេឡាប៉ា។ ក្រោយមកក្រុងនេះត្រូវបានលោកនាយពលហ្វាម៉ាទីននៃអាណាចក្រដាណឺម៉ាកវាយយកបាន ទើបឱ្យប្ដូរជាឈ្មោះចាកាតា ដែលមានន័យថា ទីកន្លែងនៃជ័យជម្នះ ព្រោះជាជ័យជម្នះលើជនជាតិព័រទុយហ្កាល់។ ក្រោយមកក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៦២១ ហូឡង់បានចូលមកវាយដណ្ដើមគ្រប់គ្រងឥណ្ឌូនេស៊ី ហើយបានប្ដូរឈ្មោះទីក្រុងនេះទៅជា ប៉ាត់តាវៀ។ នៅសម័យធ្លាក់ជាអាណានិគមរបស់ហូឡង់ ហូឡង់បានបង្កើតក្រុមហ៊ុន United Dutch East India Company ក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៦០២ ដើម្បីធ្វើពានិជ្ជកម្មនៅលើកោះឥណ្ឌូនេស៊ីខាងកើត ក្រៅពីការធ្វើពានិជ្ជកម្មក្រុមហ៊ុននេះនៅបានដើរតួនាទីស្វែងរកអាណានិគមឱ្យដល់ហូឡង់ទៀតផង។ នៅទីបំផុតហូឡង់បានធ្វើការវាយលុកគ្រប់គ្រងឥណ្ឌូនេស៊ីក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៦២១ ហើយបានពង្រីកការគ្រប់គ្រងទៅទូទាំងប្រទេស ធ្វើឱ្យឥណ្ឌូនេស៊ីធ្លាក់នៅក្រោយអាណានិគមរបស់ហូឡង់នៅទីបំផុត។

ការធ្វើសង្គ្រាមប្រឆាំងនឹងហូឡង់បានចាប់ផ្ដើមឡើងក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៦៦៦ ដោយស៊ុលតង់ហនុឌិននៃរដ្ឋកុឡា តែត្រូវទទួលបរាជ័យហើយត្រូវចុះសន្ធិសញ្ញាចាញ់សង្គ្រាមក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៧៦៧ ។ ក្នុងចន្លោះឆ្នាំគ.ស ១៦៩០-១៨២៤ ក្រុមហ៊ុនបានបញ្ចូលទាហានចូលមកគ្រប់គ្រងម៉ូលុកាស ដើម្បីចូលគ្រប់គ្រងពានិជ្ជកម្មគ្រឿងទេស។ ក្នុងកំឡុងពេលតំណាលគ្នាក៏មានវត្ដមានជនជាតិអង់គ្លេសមកតាំងមូលដ្ឋាននៅក្រុងបេវគូលេននៅត្រើយខាងលិចនៃកោះស៊ូម៉ាត្រា ហើយមានការសាងសង់ប៉មនិងបនា្ទយឡើង ក្នុងដំណាក់កាលនេះ ជនជាតិអង់គ្លេស នៅមិនទាន់មានសកម្មភាពអ្វីធំដុំទេ។

ក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៧៤០ ជនជាតិចិនដែលរបស់នៅក្នុងក្រុងចាកាតាបានធ្វើការប្រឆាំងនឹងជនជាតិដាណឺម៉ាក ដោយសារការមិនពេញចិត្តដែលត្រូវគេគេងចំណេញទាំងក្នុងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច និងក្នុងផ្នែកផ្សេងៗ។ ជនជាតិឥណ្ឌូនេស៊ីបានចូលរួមក្នុងការប្រឆាំនេះដែរ តែត្រូវបរាជ័យជាហេតុធ្វើឱ្យជនជាតិចិនត្រូវជនជាតិដាណឺម៉ាកកាប់សម្លាប់អស់ជាង ១០០០០នាក់។

ការចូលគ្រប់គ្រងរបស់អង់គ្លេសក្នុងចន្លោះរជ្ជសម័យរបស់ណាប៉ូលេអុង បារាំងបានចូលគ្រប់គ្រងហូឡង់ ទើបក្រុមហ៊ុន British East Company បានចូលគ្រប់គ្រងឥណ្ឌូនេស៊ីជំនួស(គស ១៨១៥-១៨១៦)។ ពេលណាប៉ូលេអុងអស់អំណាចក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៨១៥ ឥណ្ឌូនេស៊ីក៏ធ្លាក់ក្រោមអាណានិគមរបស់ហូឡង់ម្ដងទៀត។ ការគ្រប់គ្រងរបស់ហូឡង់ ចាប់តាំងពីឥណ្ឌូនេស៊ីធ្លាក់ក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ហូឡង់ ជនជាតិឥណ្ឌូនេស៊ីបានក្រោកឡើងប្រឆាំងហូឡង់ជាច្រើនដង តែមិនអាចទទួលជ័យជម្នះ។ ចលនាដើម្បីទាមទារឯករាជ្យ បានមានការចាត់តាំងសមាគម Budi Utom(ការតស៊ូដ៏អង់អាច) ឡើងក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩០៨ បានរួមគ្នាបង្កើតបក្សនយោបាយឡើងជាច្រើនបក្ស ដើម្បីតស៊ូទាមទារឯករាជ្យ ពីហូឡង់។ ឆ្នាំគ.ស ១៩២៤ ក្រុមអ្នកសិក្សាបានបង្កើតសមាគមអ្នកសិក្សាឥណ្ឌូនេស៊ី ដោយមានលោកដុកទ័រមហាម៉ាត់ អាត់តាជាមេដឹកនាំ។ ក្រោយមកក្នុងឆ្នាំ១៩២៧ លោកដុកទ័រមហាម៉ាត់ អាត់តាបានបង្កើតអង្គការសហព័ន្ធ ដោយរួបរួមបក្សនយោបាយឥណ្ឌូនេស៊ីទាំងអស់ចូលគ្នា។ ក្នុងឆ្នាំដែល លោកដុកទ័រស៊ូកាណូ និងថ្នាក់ដឹកនាំមួយក្រុមទៀតបានរួមគ្នាបង្កើតបក្សជាតិនិយមឥណ្ឌូនេស៊ីឡើង ហើយប្រើភាសាបាហាសាឥណ្ឌូនេស៊ីជាផ្លូវការសម្រាប់ទាក់ទងការងារ គាំទ្រនយោបាយណាដែលមិនផ្ដល់កិច្ចសហប្រតិបត្ដិការជាមួយថ្នាក់ដឹកនាំហូឡង់។ ចលនានេះបានទទួលការគាំទ្រយ៉ាងទូលំទូលាយពីសំណាក់យុវជន ហើយបង្កើតជាអង្គការយុវជនឡើងនៅតាមតំបន់ផ្សេងៗ ។ ក្នុងសម័យការគ្រប់គ្រងរបស់ជប៉ុន ក្នុងរវាងសង្គ្រាមមហាអាស៊ីបូព៌ា កងទ័ពជប៉ុនបានចូលគ្រប់គ្រងឥណ្ឌូនេស៊ី ចន្លោះឆ្នាំគ.ស ១៩៤១-១៩៤៤ កងទ័ពជប៉ុនព្យាយាមយកចិត្ដឥណ្ឌូនេស៊ី ដោយការដោះលែងមេដឹកនាំនយោបាយដែលត្រូវខាងហូឡង់ចាប់ដាក់គុក ការប្រកាសឯករាជ្យពេលជប៉ុនចាញ់សង្គ្រាមក្នងឆ្នាំ ១៩៤៥ ជប៉ុនបានបើកឱកាសឱ្យជនជាតិឥណ្ឌូនេស៊ីក្រោមការដឹកនាំរបស់ លោកដុកទ័រស៊ូកាណូ និងលោកដុកទ័មហាម៉ាត់ អាត់តា ប្រកាសឯករាជ្យភាពរបស់ឥណ្ឌូនេស៊ី នៅឆ្នាំ១៩៤៥។

ឥណ្ឌូនេស៊ី ប្រកបដោយក្រុមកោះដែលមានភាពចម្រើនរុងរឿងមកជាយូរហើយ តែក្រោយមកត្រូវធ្លាក់នៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ហូឡង់ប្រមាណ៣០១ឆ្នាំ។ នៅខែមករា គ.ស ១៩៤២ ដែលជាកំឡុងពេលនៃសង្គ្រាមលោកលើកទី២ ជប៉ុនបានវាយយកឥណ្ឌូនេស៊ី ហើយបណ្ដេញពួកហូឡង់ម្ចាស់អាណានិគមលើឥណ្ឌូនេស៊ីបានជោគជ័យ ទើបធ្វើឱ្យអ្នកដឹងនាំឥណ្ឌូនេស៊ីសំខាន់ៗ នៅសម័យនោះផ្ដល់ការសហការជាមួយជប៉ុន តែមិនបានផ្ដល់ទំនុកចិត្ដលើជប៉ុនណាស់ណាទេ ព្រោះមានហេតុផលមិនគួរជាទីទុកចិត្ដគឺពេលអ្នកស្នេហាជាតិឥណ្ឌូនេស៊ីរៀបចំផែនការផ្សេងៗ ជប៉ុនតែងសុំចូលរួមគ្រប់គ្រងនិងប្រតិបត្តិការជាមួយ។

ពេលជប៉ុនចាញ់សង្គ្រាម ហើយប្រកាសព្រមចាញ់បក្សសម្ព័ន្ធមិត្ត ឥណ្ឌូនេស៊ីបានឆ្លៀតឱកាសប្រកាសឯករាជ្យក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៤៥ តែហូឡង់ម្ចាស់អាណានិគមដើមមិនព្រមទទួលស្គាល់ការប្រកាសឯករាជ្យរបស់ឥណ្ឌូនេស៊ី ទើបលើកកងទ័ពចូលមកបង្ក្រាប។ លទ្ធផលនៃការប្រយុទ្ធបានឱ្យឃើញថា ហូឡង់មិនអាចបង្ក្រាបកងទ័ពឥណ្ឌូនេស៊ីបានទេ។ ក្រោយមកអង់គ្លេសដែលជាសម្ព័ន្ធមិត្ដរបស់ហូឡង់បានចូលមកជួយសម្របសម្រួលដើម្បីបញ្ចប់ទំនាស់ ដោយឱ្យភាគីទាំងសងខាងចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងលិងកាត់យ៉ាទិ(Linggadjati Agreement) នៅឆ្នាំគ.ស ១៩៤៦ ដោយហូឡង់ព្រមទទួលស្គាល់អំណាចរដ្ឋាភិបាលរបស់ឥណ្ឌូនេស៊ីនៅកោះជ្វា និងកោះស៊ូម៉ាត្រា។ ក្រោយមកហូឡង់បានល្មើសលើកកិច្ចព្រមព្រៀង នាំទាហានចូលវាយលុកឥណ្ឌូនេស៊ី ធ្វើឱ្យប្រទេសផ្សេងៗ ដូចជា អូស្ដ្រាលី និងឥណ្ឌាបានប្ដឹងទៅក្រុមមន្រ្តីស្ថេរភាពរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិឱ្យចូលមកដោះស្រាយ។ អង្គការសហប្រជាជាតិបានចូលមកដោះស្រាយបញ្ហា ដោយបង្កើតគណៈកម្មការ រួមមានអូស្ដ្រាលី ប៊ែលហ្សិក និងអាមេរិកដើម្បីធ្វើជាអ្នកសម្របសម្រួលហើយបានអំពាវនាវឱ្យបញ្ចប់ការវិវាទ តែហូឡង់បានចូលចាប់ខ្លួនមេដឹកនាំរបស់ឥណ្ឌូនេស៊ីគឺ ស៊ូកាណូ និងអាត់តាទៅដាក់គុក។

ក្រោយមកទាហានឥណ្ឌូនេស៊ីអាចជួយសង្គ្រោះមេដឹកនាំទាំងពីរនាក់ចេញមកបាន។ ក្នុងដំណាក់កាលនេះ គ្រប់ប្

រទេសលើសកលលោកនំាគ្នារិះគន់ទង្វើរបស់ហូឡង់យ៉ាងខ្លាំង ហើយគណៈមន្រ្ដីស្ថេរភាពបានដាក់គំនាបឱ្យហូឡង់ប្រគល់ឯករាជ្យដល់ឥណ្ឌូនេស៊ី នៅថ្ងៃទី២៧ ធ្នូ ១៩៤៩។ ឥណ្ឌូនេស៊ីបានទទួលឯករាជ្យ តែបញ្ហាស្មុគស្មាញនៅមាន ដោយសារហូឡង់មិនព្រមឱ្យបង្រួបបង្រួមដែនដីអ៊ិរៀនខាងលិចចូលជាមួយឥណ្ឌូនេស៊ី ទើបភាគីទាំងពីរត្រៀមខ្លួនប្រយុទ្ធគ្នាទៀត។ លទ្ធផលចុងក្រោយ ហូឡង់ក៏ព្រមប្រគល់អំណាចឱ្យអង្គការសហប្រជាជាតិជាអ្នកគ្រប់គ្រងតំបន់អ៊ិរៀនខាងលិច ហើយឱ្យជនជាតិអ៊ិរៀនខាងលិចសម្ដែងប្រជាមតិ ថាត្រូវចូលរួមជាមួយឥណ្ឌូនេស៊ីឬអត់។ លទ្ធផលនៃការធ្វើប្រជាមតិបង្ហាញថា ជនជាតិអ៊ិរៀនខាងលិចភាគច្រើនត្រូវការចូលរួមជាមួយឥណ្ឌូនេស៊ី ទើបអង្គការសហប្រជាជាតិ ដាក់អ៊ិរៀនខាងលិចឱ្យនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ឥណ្ឌូនេស៊ី នៅខែឧសភា ឆ្នាំ ១៩៦៣ ។

Wednesday, February 2, 2022

ប្រទេស ម៉ាឡេស៊ី Malaysia

ប្រទេស ម៉ាឡេស៊ី Malaysia កាលឆ្នាំទី ៦០០ គឺជា មហារដ្ឋចក្រភពដែលគ្រប់គ្រងដែនទឹកនៃ ឧបទ្វីប ម៉ាឡេទាំងមូល គឺលើកលែងតែ ទ្វីបអូស្រ្តាលីមួយចេញ។ ប្រទេស ម៉ាឡេស៊ី Malaysia គឺជា ព្រំដែន រវាង ភ្នំ Himalaya និង ទ្វីប Malaya គឺ ម៉ាឡេនេះតែម្តង។ ដោយទទួលផលចំណេញពី កំណើតសាសនាឥស្លាម ឆ្នាំ ទី ៥៥០ ដែលជាកំណើតឥស្លាម បូករួមទាំង ការធ្វើជំនួញតាមសមុទ្រ នាំឲ្យ ម៉ាឡេ រីកចម្រើនខ្លាំង និង បានដូរសាសនាជាបន្តបន្ទាប់ ដើម្បី ប្រឆាំងជាមួយ សាសនាហិណ្ឌូរបស់ ឥណ្ឌា និង សាសនាចិន របស់ចិន Indospheare and Chinasphere ។ ផ្លូវ គ្រូ ចាំងចេងចម្លងធម៍ គឺឆ្លងកាត់សមុទ្រ ឥណ្ឌា គឺនាំ ពុទ្ធសាសនាឥណ្ឌា ចូលទៅចិន ដែលឆ្លងកាត់ ម៉ាឡេ ដូច្នេះ សាសនាព្រញពុទ្ធនៅតែមាន វត្តមាននៅ ម៉ាឡេស៊ីដល់សព្វថ្ងៃ ។

  1. ឈ្មោះថា «ម៉ាឡេស៊ី»ត្រូវបានឱ្យប្រើតាំងពីឆ្នាំ​១៩៦៣មក គឺនៅពេលដែលសហព័ន្ឋម៉ាឡាយ៉ា សិង្ហបុរី បរណេអូខាងជើង និង​សារ៉ាវ៉ាក់ រួមគ្នាបង្កើតជាសហព័ន្ឋដែលមាន១៣រដ្ឋ។
  2. ទ្រីស្តីមួយលើកឡើងថា ម៉ាឡេ បូក sia ប្រែថា Malaysia.
  3. The name "Malaysia" is a combination of the word "Malays" and the Latin-Greek suffix "-ia"/"-ία"which can be translated as "land of the Malays".
  4. The origin of the word 'Melayu' is subject to various theories. It may derive from the Sanskrit "Himalaya", referring to areas high in the mountains, or "Malaiyur-pura", meaning mountain town.
  5. Another similar theory claims its origin lies in the Tamil words "malai" and "ur" meaning "mountain" and "city, land", respectively
  6. Another suggestion is that it derives from the Pamalayu campaign. 
  7. A final suggestion is that it comes from a Javanese word meaning "to run", from which a river, the Sungai Melayu ('Melayu river'), was named due to its strong current
  8. ជាសេចក្តីសន្ធិដ្ឋាន ម៉ាឡេស៊ី គឺជា ឧបទ្វីបម៉ាឡេ The Malay Peninsula ដែលមានទាំង ម៉ាឡេ មានទាំង ម៉ាឡាយូ ម៉ាឡាកា និង ភាគខាងត្បូងប្រទេស សៀមសព្វថ្ងៃ។ ការសន្ធិដ្ឋានបែបនេះ ដោយ យើងលើផែនទី និង ភូមិសាស្រ្ត ជនជាតិ ដូចជានៅកម្ពុជាមាន ជនជាតិ ជ្វា នរស់នៅ ជ្រោយជ្វា (ក្លាយជាជ្រោយចង្វារ) ជនជាតិ កំបូល Combol រស់នៅ ស្រុកកំបូល ខាងលិចភ្នំពេញ និង ស្រុក ម៉ាឡេ (ឥលូវក្លាយជា ស្រុកម៉ាឡៃ ភ្នំម៉ាឡៃ Malay District, Malay Mountain ) សូមមើលផែនទីខាងក្រោមៗ
ប្រទេសម៉ាឡេស៊ី ជារាជាណាចក្រសហព័ន្ធ​អាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញមួយ​នៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ម៉ាឡេស៊ីមានផ្ទៃដីសរុប ៣២៩ ៨៤៧ គ.ម២។ ម៉ាឡេស៊ីមានរដ្ឋ ១៣ និង ដែនដីសហព័ន្ធ៣។ ភូមិសាស្ត្រម៉ាឡេស៊ីបែងចែកជា២តំបន់គឺ ម៉ាឡេស៊ីឧបទ្វីប (ឬម៉ាឡេស៊ីខាងលិច) និង ម៉ាឡេស៊ីបរនេអូ (ឬម៉ាឡេស៊ីខាងកើត) ដែលតំបន់ទាំង២នេះត្រូវខណ្ឌចែកដោយសមុទ្រចិនខាងត្បូង។ ម៉ាឡេស៊ីមានព្រំដែនគោកជាប់ប្រទេសថៃ ឥណ្ឌូនេស៊ី និង ប្រ៊ុយណេ ហើយជាប់ព្រំដែនទឹកជាមួយ សិង្ហបុរី វៀតណាម និង ហ្វីលីពីន។ ដោយសារម៉ាឡេស៊ីស្ថិតនៅក្បែរខ្សែអេក្វាទ័រ ប្រទេសនេះមានអាកាសធាតុត្រូពិច។ រដ្ឋធានីគឺនៅ ទីក្រុងកូឡាឡាំពួរ ចំនែកទីក្រុងរដ្ឋបាល​(កន្លែងការិយាល័យរដ្ឋាភិបាលតាំងនៅ)​គឺនៅពុត្រាចាយ៉ា

ម៉ាឡេស៊ីមានការអភិវឌ្ឍន៍និងការរីកចម្រើនផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចខ្លាំងនៅអំឡុងសតវត្សរ៍ទី២០។ ជាមួយនឹងផលិតផលក្នុងស្រុក (GDP) ១៣០០០$ ម៉ាឡេស៊ីបានក្លាយខ្លួនបន្តិចម្តងៗទៅជា​ប្រទេសឧស្សាហកម្មថ្មី។ ដោយសារម៉ាឡេស៊ីជាប្រទេសមួយក្នុងចំនោមប្រទេសទាំង៣ដែលគ្រប់គ្រងច្រកម៉ាឡាកា សេដ្ឋកិច្ចម៉ាឡេស៊ីក៏ពឹងផ្អែកសំខាន់ផងដែរទៅលើពាណិជ្ជកម្មអន្តរជាតិ។ ផលិតកម្មក៏មានឥទ្ឋិពលសំខាន់ផងដែរទៅលើសេដ្ឋកិច្ចម៉ាឡេស៊ី។ ម៉ាឡេស៊ីនាំមុខគេលើក្នុងផលិតកម្ម សំណរប៉ាហាំង កៅស៊ូ និង​ប្រេងដូង។

ប្រជាជនម៉ាឡេស៊ីមានប្រមាណ ៣២លាននាក់ (ឆ្នាំ២០២០)។ ភាគច្រើននៃប្រជាជនម៉ាឡេស៊ីជា ជនជាតិម៉ាឡេ។ ក្រៅពីនេះមានជនជាតិចិន និង ឥណ្ឌា។ សាសនាឥស្លាមជាសាសនាដ៏ធំជាងគេនៅម៉ាឡេស៊ី និង​ជាសាសនារបស់រដ្ឋ។ ភាសាប្រើប្រាស់ផ្លូវការគឺភាសាម៉ាឡេ។

ម៉ាឡេស៊ីជាសមាជិកស្ថាបនិកនៃសមាគមប្រជាជាតិអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ASEAN។ ម៉ាឡេស៊ីក៏ជាសមាជិកនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ ប្រជាជាតិខំមិនវ៉ែល និង​ប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍទាំង៨។

ប្រវត្តិសាស្ត្រដើម តាមប្រភពពីឯកសារចិនបាននិយាយថា មានរាជាណាចក្រម៉ាឡេប្រមាណ៣០ប្រទេសនៅសតវត្សរ៍ទី២ និងទី៣។ រដ្ឋកេដាស (ជាភាសាប៉ាឡាវ៉ាបុរាណ កេដារ៉ាម ជាភាសាសំស្ក្រឹត កត្តហៈ) ស្ថិតនៅចំផ្លូវនៃការឈ្លានពានពីសំណាក់ស្តេចស្តេចស្រីវិជ័យ ដែលធ្លាប់តែមានឥទ្ឋិពលលើរដ្ឋកេដាស រដ្ឋប៉័ត្តានី និង រដ្ឋលីហ្គរ ធ្លាក់ចុះខ្សោយ។ ​បន្តិចក្រោយមក រាជាណាចក្រលីហ្គរ ដែលកាន់ព្រះពុទ្ឋសាសនា បានកាន់កាប់រដ្ឋកេដាស ហើយព្រះចៅចាន់ដ្រាបានុបានប្រើវាជាទីតាំងវាយកោះស្រីលង្កា នៅសតវត្សរ៍ទី១១។ នៅសហសវត្សរ៍ដំបូង ប្រជាជននៅឧបទ្វីបម៉ាឡេ កាន់ព្រហ្មញ្ញសាសនា និងព្រះពុទ្ឋសាសនា និងប្រើប្រាស់ភាសាសំស្ក្រឹត

នៅដើមសតវត្សរ៍ទី១៥ រាជាណាចក្រស៊ុលតង់នៃម៉ាឡាកា ត្រូវបានបង្កើតដោយរាជវង្សរបស់ស្តេច១អង្គ ព្រះនាម បរមេស្វរៈ។ ស្តេចអង្គនេះមកពីតំបន់ប៉ាឡេមបាង និងមានសែស្រលាយពីរាជវង្សស្រីវិជ័យ ដែលបានភៀសខ្លួនពីតំបន់តេម៉ាសេក(បច្ចុប្បន្នសិង្ហបុរី)។ រាជាណាចក្រស៊ុលតង់នេះបានគ្រប់គ្រងម៉ាឡេស៊ីឧបទ្វីបបច្ចុប្បន្ន ខេត្តប៉័ត្តានី(ភាគខាងត្បូងប្រទេសថៃ) និង កោះស៊ូម៉ាត្រាខាងកើត។ រាជាណាចក្រស៊ុលតង់មានអត្ថិភាពរយៈពេល១ទសវស្សរ៍ ដែលក្នុងអំលុងពេលនោះ សាសនាឥស្លាមបានរីកសាយភាយពាសពេញកម្រងកោះម៉ាឡេ។ ម៉ាឡាកាជាកំពង់ផែដ៏មមាញឹកជាងគេនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍នាពេលនោះ។

តឹកតាងដំបូងស្តីអំពីសាសនាឥស្លាមនៅឧបទ្វីបម៉ាឡេដែលរកឃើញនៅតំបន់តេរេងហ្គានុ បានឱ្យ​ដឹងថា ឥស្លាមមាននៅទីនោះតាំងពីទសវត្សរ៍ទី១៤។ នៅឆ្នាំ ១៥១១ ព័រទុយហ្គាល់បានដាក់អាណានិគមលើម៉ាឡាកា។ រាជបុត្រទាំងឡាយនៃរាជាណាចក្រស៊ុលតង់នៃម៉ាឡាកា បានបែកបាក់ដោយចែកចេញជារាជាណាចក្រស៊ុលតង់២គឺ រាជណាចក្រស៊ុលតង់នៃពេរ៉ាក់ (នៅខាងជើង) និង រាជាណាចក្រស៊ុលតង់នៃចូហរ (នៅខាងត្បូង)។ ការបែកបាក់នេះបន្តរហូតដល់ឆ្នាំ ១៦៤១ គឺនៅពេលដែលហុលឡង់ (សំព័ន្ឋមិត្តរបស់រាជាណាចក្រស៊ុលតង់ចូហរ) បានកាន់កាប់ម៉ាឡាកាទាំងស្រុង។

  1.  ៦៧៤ សាសនាឥស្លាមចូលមកដល់ ម៉ាឡេស៊ីជាលើកដំបូង Individual Arab traders, including Sahabas, preached in the Malay Archipelago, Indo-China, and China in the early seventh century.] Islam was introduced to the Malay Peninsula coast by Arabs in 674 CE.
  2. ១៧៩០ Kedah ភ្ជាប់ជាទឹកដីអគ្លេស
  3. ១៨២៤ សាំងហ្គាពួ ក្លាយជា អាណានិគមអគ្លេស
  4. ១៨៤៦ ព្រុយណេ  ក្លាយជា អាណានិគមអគ្លេស
  5. ១៨៨២ Sabash  ក្លាយជា អាណានិគមអគ្លេស
  6. ១៨២៤ កោះ Malacca ភ្ជាប់ជាទឹកដី អគ្លេស