ការផ្សាយឡើងវិញ សម្រាប់ខួប នៃការបាត់បង់កម្ពុជាក្រោម
ដែនដីកម្ពុជាក្រោម ក្នុងប្រវតិ្តសាស្រ្ត៖ កងទ័ពជើងទឹកបារាំងបានយកដែនដីនេះពី កងទ័ពយួន ជាបន្តបន្ទាប់តាមឆ្នាំក្នុងផែនទីនេះស្រាប់។ ខាងសមាគមន៍ខ្មែរកម្ពុជាក្រោមលោកថា ឆ្នាំ ១៨៦០ បារាំងរៀបចំជា ១៩ ខណ្ឌ លុះឆ្នាំ ១៩០០ បារាំងបែងចែកជា ២១ខេត្ត និង កោះ ២ គឺកោះត្រឡាច និង កោះត្រល់ ។ បារាំងដាក់ឈ្មោះដែនដីនេះថា ដែនដី កូសាំងស៊ីន។ ដែនដី កូសាំងស៊ីន មិននៅក្រោមអំណាចខ្មែរទេ ដោយសារនៅឆ្នាំ ១៩០៤ មានការបោះបង្គោលព្រំដែនរវាង ដែលដីកម្ពុជាកណ្តាល និង ដែនដីកម្ពុជាក្រោម។ សមាគមន៍ខ្មែរកម្ពុជាក្រោម មានគោលនយោបាយគឺទាមទារសិទ្ធិស្វ័យសម្រេច ដោយទទួលស្គាល់ថាដែនដីនេះមាន ៣ ជនជាតិ គឺ ខ្មែរ យួន និង ចិន។ ហេតុអ្វីខ្មែរ មិនរាប់ជនជាតិចាម? ចូលដែរ ឬ មួយ ចាម គេពឹងខ្មែរឈពាំងសង្រ្គាម?
អនិច្ចារខ្មែរយើង មិនសូវដឹងប្រវត្តិខ្លួនឯង៖ ចេន ឡា ទឹក (នគរគោកធ្លក)ពីដើម សំដៅកម្ពុជាក្រោមហ្នឹង ។ អាណាចក្រនេះមាន វប្បធម៍អូកែវ O Cao Civilization ដែលមាន ចិន យួន ចាម និង ខ្មែរយើង។ ខ្មែរយើងដណ្តើមចាញ់គេ ក៍បោះបង់ចោល កំពង់ផែអន្តរជាតិ អូកែវ ឲ្យទៅជនជាតិ យួន និង ចាម។ ចំណែក ខ្មែរ បែរមកកសាងកំពង់ផែ បឹងទន្លេសាបវិញ (សម័យមុន អង្គរ សម័យអង្គរ) គេហៅថា ចេន ឡា គោក គេហៅថា វប្បធម៍ខ្មែរ មន Mon-Khmer Civilization ។ បន្ទាប់មក បានកើតជា ការបង្រួបបង្រួមចេនឡា ទឹក ចេនឡាគោក។ ចូរឈប់គិតថា ពូជសាសន៍ ចិន យួន ជាពូជសាសន័ថ្មី ទើបកើតក្រោយខ្មែរទៀតទៅ។ កន្លងមកយើង បោកប្រាស់ប្រាស់តែ ខ្មែរគ្នាឯង តែ ចិន យួន ចាម គេច្បាស់លាសផស់គេណាស់ !!៕
តើទឹកដីកម្ពុជាក្រោមបាត់បង់ពីការគ្រប់គ្រងរបស់កម្ពុជាបន្ដបន្ទាប់ពីពេលណា? ដើម្បីងាយវិភាគ ខ្ញុំបាទ សូមធ្វើការវិភាគបែប Chronology ដួចខាងក្រោមនេះ។ ក្រោយពីការអានវិភាគនេះរួច បងប្អូនខ្មែរ អាចគិតថា ប៉ុក ពត សើររើ លើកទ័ពវាយវវៀតណាម យកកម្ពុជាក្រោម មកវិញ គឺជា ខុសច្បាប់អន្តរជាតិ។ លុះ ប៉ុល ពត ងាកមកវាយយក កោះត្រល់ ក៍ជារឿងខុសច្បាប់អន្តរជាតិ។ ចំណុចសំខាន់ដែរ គឺ ខ្មែរ ចាញ់ បោក ចាម ដោយចាម ចាក់រុកខ្មែរឲ្យច្បាំងជាមួយ វៀតណាម ដើម្បីដណ្តើមដី ចាមមកវិញ និង រឿង បក្សសង្រ្គោះជាតិ កាត់ទឹកដី ៤ ខេត្តឲ្យ យួន ចាម កុក ស បង្កើតរដ្ឋថ្មី ក៍ជារឿងក្បត់ជាតិ។
- ១៤៨៣ ស្តេចកន គឺជា ជនជាតិ ចាម ! ព្រះបាទស្រីជេដ្ឋា (គ.ស ១៤៨៣-១៥២៥) រជ្ជកាល (គ.ស ១៥១២-១៥២៥) ព្រះនាមសំរាប់រាជ្យ ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះស្រីជេដ្ឋាធិរាជរាមាធិបតី ក្រុងស្រីសឈរ បាសាន។ ព្រះអង្គត្រូវជាកូនអ្នកព្រះបិតាពិជ័យនាគគឹម និង អ្នកព្រះមាតាបាន មានអ្នកម្នាងកេសរបុប្ផាជា ម្ចាស់បង ក្មួយចៅពញាយសរាជា និងព្រះរៀមថ្លៃ ឝ្រីឝៅគន្ធបទ សុគតក្នុងពេលភៀសខ្លួននៅម្ដុំខែត្រត្បូងឃ្មុំសព្វថ្ងៃនេះ។សេនា សេនីយ៍ ដែលទ្រង់ចាត់ហើយនោះបានមកគ្រប់មុខងារគឺអ្នកកាន់ ស្វេតច្ឆ័ត្រអភិរម្យសែនត្វាន់ចាម៉របាយមន តូរ្យតន្ត្រី តាមលំដាប់ព្រះមហាក្សត្រ។ លុះដល់ពេលមានជោគជ័យបើកហើយ បុរោហិតផ្លុំត្រែស័ង្ខ ពួកតូរ្យតន្ត្រីក៏ប្រគំនូវរគាំងស្គរស្នែង ដែលតាក់តែងសំរាប់បង្គាប់ទ័ព។ ព្រះស្រីជេដ្ឋា ជាម្ចាស់ផែនដីស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរ ស្ដេចឡើងគង់ព្រះទីនាំងគជេន្ទ្របវររតនមង្គលលើករេហ៍ពលចេញទៅសូរសព្ទរេហ៍ពលនិសូរសព្ទរទេះ សេះ ដំរី ព្រមទាំងសូរសព្ទតូរ្យតន្ត្រីនោះនាំឱ្យព្យុះហៈយាត្រាកងទ័ពជាឧត្តមរងំ ខ្ទ័រខ្ទារ ទាំងព្រៃព្រឹក្សាក្រឡាមហាប្រថពី។
- ១៥៩៤ ការបាក់បែកក្រុងលង្វែកឆ្នាំ ១៥៩៤ គឺជាការឈឺចាប់របស់ខ្មែរបន្ទាប់ពីការបែកបាក់អង្គរដែលបណ្ដាលមកពីខ្មាំងសត្រូវសៀម។ ការលូកដៃ កកូរតាមល្បិចកល និងធ្វើអន្តរាគមន៍ឥតឈប់ឈរដែលមានទិសដៅធ្វើឲ្យខ្មែរខ្សោយ ដើម្បីលេបទឹកដី នាំឲ្យព្រះបាទស្រីសុរិយោពណ៌មានការធុញទ្រាន់នឹងមេរៀនដដែលៗរបស់សត្រូវ សៀម ។ ដើម្បីឲ្យមានលំនឹងព្រះអង្គបានធ្វើការសាកល្បងចងសម្ព័ន្ធភាពជាមួយ ស្ដេចយួន ។ ប៉ុន្តែសម្ព័ន្ធថ្មីនេះ មិនបានធ្វើឲ្យប្រទេសខ្មែររស់នៅដោយសុខដុមរមនាឡើយ។ ផ្ទុយទៅវិញវាជាទម្ងន់មួយទៀតមកលើខ្មែរ។ យើងនឹកឃើញតាមរយៈប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ដែលអូសបន្លាយអស់រយៈពេល ២ សតវត្សកន្លះ ទម្រាំដល់ពេលដែលពួកអាណានិគមនិយមបារាំងចូលត្រួតត្រាប្រទេសខ្មែរ។
- ១៥៩០ ឆ្នាំ ១៥៩០ ពួកពាណិជ្ជករម៉ូស្លីម ចូលមករកស៊ីធ្វើជំនួញនៅកម្ពុជា។ សង្កាត់មួយនៅ លង្វែកជាសង្កាត់ម៉ាឡេ។
- ១៥៩៤ ឆ្នាំ ១៥៩៤ កងទ័ពចាម រដ្ឋាភិបាលចាម នៅតែជួយគាំទ្រ ចេញចូលដល់រដ្ឋមួយរបស់ ម៉ាឡេ គឺរដ្ឋ Johor ដែលកំពុងច្បាំងជាមួយពួក ព័រទុយហ្គាល់ (នៅជាប់ជាមួយ សាំងហ្គាពួ សព្វថ្ងៃ)
- ១៦០០ នៅក្នុងសតវត្សន៍ទី ១៦, ១៧, ១៨ សាកលលោកមិនទាន់ស្គាល់ឈ្មោះកូសាំងស៊ីនទេ គេស្គាល់ឈ្មោះ មួយទៀតសម្រាប់ភូមិភាគនេះគឺប្រទេសកម្ពុជា។
- ១៦០១ នៅឆ្នាំ ១៦០១ ព្រះបាទស្រីសុរិយោពណ៌បានត្រឡប់ពីប្រទេសសៀម ស្របតាមបំណងប្រាថ្នា របស់ប្រជារាស្ត្រខ្មែរ ដែលបានសុំយាងព្រះអង្គពីទីក្រុងអយុធ្យា ចូលមកតាមច្រកកំពតមកគង់នៅកោះស្លាកែត ជិតភូមិកៀនស្វាយសព្វថ្ងៃ។ ភាពស្ងប់ស្ងាត់ហាក់បីកើតមាននៅតាមកន្លែងខ្លះនៅក្នុងប្រទេស ប៉ុន្តែកន្លែងខ្លះទៀតមានកាកើតចលនាបះបោរ ធ្វើឲ្យប្រជារាស្ត្រភិតភ័យនៅឡើយ។ ក្រោយពីបង្ក្រាបចលនាបះបោរស្រួលបួលហើយ ព្រះអង្គទ្រង់បានបញ្ជាឲ្យគេសង់ ព្រះរាជវាំងនៅល្វាឯម ដែលត្រូវនឹងទីតាំង វត្តអរិយក្សត្រសព្វថ្ងៃ ហើយក៏គ្រងរាជ្យនៅទីនោះពីឆ្នាំ ១៦០៣ ដល់ ១៦១៣ ក្នុងព្រះជន្មាយុ ៦០ វស្សា។ ទ្រង់ទទួលរាជាភិសេកជាស្ដេចផែនដីនៅឆ្នាំ ១៦១៣។ ព្រះស្រីសុរិយោពណ៌មានរាជបុត្រពីរអង្គដែលគង់នៅក្នុងប្រទេសសៀមនៅឡើយ គឺព្រះបាទជ័យជេដ្ឋា និងឧទ័យ។ ឆ្នាំ ១៦០៥ ជ័យជេដ្ឋា និងឧទ័យជាអនុជ បានបង្ក្រាបមេបះបោរចាមពីរនាក់ដែលបានត្រួតត្រាលើខេត្តបារា និងដូនណៃ តាំងពីរជ្ជកាលស្ដេចអង្គតន់មកម្ល៉េះ។
- ១៦១៥ បាត់បង់ ខេត្តអូរកាប់ O Kap Province Vũng Tàu ១៦១៥
- ១៦១៨ ជ័យជេដ្ឋាទី២ សោយរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១៦១៨ ដល់ ឆ្នាំ១៦២៨
- ១៦២០ ឆ្នាំ ១៦២០ មានឯកសារសរសេរ ដូរឈ្មោះ ភូមិ ប្រជុំជន តាមភាសា ម៉ាឡេ គឺកំពង់ ឬ កំពង់ផែ ដូចជា កំពង់ចាម កំពង់សោម កំពង់សៀម កំពង់បាយ កំពង់ឃ្នៀស...កំពង់ល្ហួង
- ១៦២០ ម្យ៉ាងទៀត តាមប្រវត្តិសាស្ត្រ ជាតិយួននេះមានមធ្យោបាយ ដ៏ប្រសិទ្ធភាពមួយដែលគេតែងបានទទួល ជោគជ័យតាំងពីអតីតកាលមកគឺ រឿង «ស្រីយួន» នេះឯងមើលចុះប្រទេសចម្បាដែលត្រូវរលាយ បាត់ពីផែនទីពិភពលោក ក៏ព្រោះតែស្ដេចចាមយកប្រពន្ធយួនដែរ ។ រឿងទាំងនេះជាការពិតជាក់ស្ដែង ដែលគេមិនអាចប្រកែកបានឡើយ។ នៅក្នុងរាជព្រះបាទជ័យជេដ្ឋាទីII ប្រទេសកម្ពុជាស្ថិតនៅក្នុងសភាពវឹកវរ និងក្នុងឥទ្ធិពលជាតិ យួនកាន់តែធ្ងន់បន្តិចម្ដងៗ។ ពីឆ្នាំ១៦២០ ដល់ឆ្នាំ ១៦២៤ , ស្ដេចអង្គនេះ បានកែប្រែច្បាប់ទម្លាប់នានា ក្នុងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាទាំងមូល រួចក៏បានតាំងទីក្រុងនៅឧត្ដុង្គ។
- ១៦២២ ព្រះបាទជ័យជេដ្ឋាទីII បានសុគតក្នុងចន្លោះឆ្នាំ ១៦២២ និង ១៦២៧ ។ ព្រះបាទជ័យជេដ្ឋាទីII មានកូន ៣នាក់៖ កូនទី១គឺ ចៅពញាតូ (១៦២៥ -១៦៣១), កូនទី២ (គ្មានបានបញ្ជាក់នៅក្នុងពង្សាវតារទេ) និងកូនទី៣ គឺព្រះអង្គច័ន្ទ ហៅចៅពញាចន្ទ ។ នៅពេលព្រះបាទជ័យជេដ្ឋាទីII យាងចូលសុវណ្ណគត ព្រះឧទ័យ ជាឧបរាជ(បងព្រះជ័យជេដ្ឋាទីII ) បានដណ្ដើមរាជ្យអំពីកូនព្រះបាទជ័យជេដ្ឋាទីII(ការដណ្ដើមរាជ្យរវាង ក្មួយនឹងមាបានផ្ទុះជាសង្គ្រាម ក្នុងស្រុកក្លាយទៅជាសោកនាដ្យ កម្មដ៏សោកសៅមួយក្នុងរាជវង្សានុវង្សក្សត្រអង្គនេះតរៀងមក )។
- ១៦២៣ ឆ្នាំ ១៦២៣ ក្នុងរាជស្តេច ជ័យ ជេដ្ឋា ពួកពាណិជ្ជករ ហូឡង់បានមកដល់កម្ពុជា ឆ្នាំ ១៦៣៩ ពួក ព័រទុយហ្គាល់ទិញស្បែកក្តាន់ ១២៥,០០០ស្បែកពីកម្ពុជា នាំចេញទៅជប៉ុន។
- ១៦២៣ តាមប្រវត្តិសាស្ត្រឲ្យដឹងថា ដើមឡើយ យួនមិនទាន់មករស់នៅក្នុងទឹកដីកម្ពុជាក្រោមនៅឡើយ ។ លុះដល់ស្ដេចជ័យជេដ្ឋាទីII យកបុត្រីស្ដេចយួនឈ្មោះ កូជិនស៊ីនធ្វើជាមហេសីមក ជាតិយួនក៏ចាប់ ផ្ដើមទន្ទ្រានចូលមករស់នៅក្នុងទឹកដីកម្ពុជាក្រោម បន្តបន្ទាប់គ្នារហូតមក ។ នៅឆ្នាំ ១៦២៣ , ស្ដេចយួន បានបញ្ជូនបេសកជនមួយក្រុមមកក្រាបបង្គំសុំស្ដេច ខ្មែរអនុញ្ញាត្តិឈប់យកពន្ធអាករនានាក្នុង ភូមិភាគ ក្រុងព្រៃនគរ ។ ដោយស្រលាញ់ប្រពន្ធស្រស់ល្អ និងដោយលង់ក្នុងកលល្បិចស្ត្រីយួន ស្ដេចជ័យ-ជេដ្ឋាទី២ ក៏អនុញ្ញាត្តិតាមពាក្យសុំរបស់ស្ដេចយួន ។ តាំងពីពេលនោះមក យួនចាប់ផ្ដើមវាយលុក យកទឹកដីកម្ពុជាក្រោមបន្តិចម្ដងៗរហូតទាល់តែ ទឹកដីកូសាំងស៊ីន ទាំងមូលធ្លាក់ក្នុងកណ្ដាប់ដៃយួន ទើសសព្វថ្ងៃនេះ ។
- ១៦២៣ កន្លងមកអ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ដ សន្មតថា ការចាប់ដៃរបស់កម្ពុជា និង វៀតណាម ជា នយោបាយ រំដោះខ្លួនដើម្បី ទប់ ជាមួយ សៀម កាលដែលលើកទ័ពមកឆ្នាំ១៦២៣។
- ១៦២៥ ចៅពញាតូ បានគ្រងរាជ្យនៅឆ្នាំ ១៦២៥ ហើយទ្រង់សុវណ្ណគតទៅវិញ នៅឆ្នាំ១៦៣១ ។ ក្សត្រានេះត្រូវ បានជ័យជេដ្ឋាទីII ជាបិតាអប់រំយ៉ាងហ្មត់ចត់។ចៅពញាតូមានគូដណ្ដឹងម្នាក់គឺព្រះនាង អង្គវត្តី។ ប៉ុន្តែ នៅពេលដែល ចៅពញាតូ ទ្រង់ព្រះផ្នួសនៅឡើយ ព្រះឧទ័យ ជាមា បានរៀបអភិសេក ព្រះនាង អង្គវត្តី។ក្រោយមក,ចៅពញាតូចាកព្រះភ្នួស, លបទាក់ទងព្រះនាងអង្គវត្តីគេចភៀសខ្លួនចេញពីវាំង ។ ប៉ុន្តែ ព្រះឧទ័យចាប់បានទ្រង់ក៏ធ្វើគត់ក្សត្រទាំងពីរអង្គនោះទៅ ។ នៅឆ្នាំ ១៦៤០ព្រះឧទ័យ បាន លើករាជ្យឲ្យទៅកូនរបស់ខ្លួនគឺ អង្គនន់។ ពីរឆ្នាំក្រោយមកចៅពញាចន្ទ(កូនទី៣ របស់ជ័យជេដ្ឋាទីII) បានក្រោកឡើងប្រឆាំងរួចក៏បានធ្វើគត់ ព្រះឧទ័យ និងអង្គនន់ ។ឃាតកម្មខាងលើនេះ បានធ្វើឲ្យសង្គ្រាមក្នុងស្រុកផ្ទុះឡើងជាថ្មីទៀតរហូតទល់នឹងរាជ្យជ័យជេដ្ឋាទី៤។
- ១៦២៥ ចៅពញាចន្ទទ្រង់ព្រះនាម ព្រះរាមណ៍ចុលសៈ មានអគ្គមហេសីជាជាតិជ្វា ។ចំណែកព្រះបទុមរាជាវិញ(កូនរបស់ព្រះឧទ័យ)កាលបើឃើញ ចៅពញាចន្ទធ្វើគត់បិតា និងព្រះរាមរបស់ខ្លួនដូច្នោះ ក៏តាំងបង្កទ័ព ក្រោកប្រឆាំងពញាចន្ទភ្លាមដែរ ។ ប៉ុន្តែ ត្រូវទទួលបរាជ័យ ក៏ភៀសខ្លួនទៅពឹងមហេសីជ័យជេដ្ឋាទី២ ដែលជាជាតិយួនឲ្យជួយច្បាំង ។ ក្សត្រីជាតិយួននេះធ្វើអន្តរាគមន៍ភ្លាម ដោយនាំទ័ព(សញ្ជាតិជាយួន)ដែលទើបតែរំដោះរួចពីនឹមពួកតុងកឹង ។ ពេលនោះ ចៅពញាចន្ទត្រូវយួនចាប់ឃុំក្នុងទ្រុងដែករួច បន្ទាប់មកទ្រង់ សុវណ្ណគត់ ។ ព្រះបទុមរាជាឈ្នះសង្គ្រាម(ដោយសារយួនជួយ)ក៏ឡើងសោយរាជ្យ ហើយ ទ្រង់សុវណ្ណគត់នៅឆ្នាំ១៦៧២ ។ ព្រះអង្គជី ជាបុត្រច្បង ឡើងស្នងរាជ្យសម្បត្តិ ។ ប៉ុន្តែ ក្រោយ មកព្រះអង្គជីត្រូវយួនធ្វើគត់ដើម្បីលើកអង្គនន់ ជាឧបរាជ ។
- ១៦២៦ នៅនគរ ពោធិរាមា ស្តេចចាម និង ប្រជាជនចាម មានការឈ្លោះគ្នារវាង សាសនាហិណ្ឌី និង ម៉ូស្ឡិម ស្តេចមួយអង្គកាន់សាសនាឥស្លាម តែបានរៀបអផិសេកជាមួយ មហេសី កាន់ ហិណ្ឌូសាសនា។
- ១៦២៨ ឧទ័យ សោយរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១៦២៨ ដល់ ឆ្នាំ១៦២៩។
- ១៦២៨ ធម្មរាជាទី២ ឬពញាតូ ឬព្រះរាជសម្ភារចៅពញាតូ សោយរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១៦២៨ ដល់ ឆ្នាំ១៦៣៤
- ១៦២៩ នៅក្រោយរជ្ជកាលព្រះបាទជ័យជេដ្ឋាទី២ ប្រទេសកម្ពុជាបានធ្លាក់ទៅក្នុងភាពវឹកវរ ចាប់តាំងពីដើម្បីសតវត្សទី១៧ រហូតដល់សតវត្សទី១៩ ធ្វើឲ្យខ្មែរបាត់បង់នូវឯករាជ្យភាព។ ហេតុការណ៍នេះបណ្ដាលមកពីការលូក កកូរកិច្ចការផ្ទៃក្នុងរបស់ខ្មែរ ពីសំណាក់សត្រូវជិតខាងទាំងពីរ។ ឆ្នាំ ១៦២៦ ព្រះធម្មរាជា ឬព្រះរាជសំភារបានសាងព្រះផ្នួសនៅវត្តមួយក្នុងខេត្តមហានគរ។ កាលដែលព្រះបាទជ័យជេដ្ឋាទី២ សោយទិវង្គតទៅ កិច្ចការប្រទេសជាតិត្រូវប្រគល់ឲ្យព្រះឧទ័យជាឧបរាជដែលមានមហេសីឈ្មោះនាងចន្ទវតី (ឯកសារខ្លះបាននិយាយថា បុប្ផាវតី) ដែលត្រូវជាគូដណ្ដឹងរបស់ពញាតូ។ កាលដែលព្រះបាទជ័យជេដ្ឋាសោយទិវង្គតទៅ ពួកនាម៉ឺនបានយាងព្រះឧទ័យជាព្រះអនុជឲ្យឡើងសោយរាជសម្បត្តិ តែព្រះអង្គប្រកែក។ ព្រះធម្មរាជាបានយល់ព្រមឡើងសោយរាជ្យនៅឆ្នាំ ១៦២៩ នៅរាជវាំងកោះឃ្លោក នៅប៉ែកឦសានជ្រោយចង្វា។
- ១៦៣០ ជនជាតិយួនបានចូលមករាតត្បាតទឹកដីកម្ពុជាក្រោមពីឆ្នាំ ១៦៣០ ប៉ុន្តែ ពុំទាន់បានកាន់កាប់ទឹកដី របស់ខ្មែរនេះផ្ទាល់នៅឡើយ ព្រោះប្រជារាស្ត្រដែលជាម្ចាស់ទឹកដីបានធ្វើសង្គ្រាមប្រឆាំងតបត ទល់នឹង ជនជាតិយួនជានិច្ច។ជនជាតិយួនបានល្បងដណ្ដើមយកទឹកដីកម្ពុជា ក្រោម ចាប់តាំងពីឆ្នាំ ១៦៣០ មកទល់នឹង ១៨៥៩ (ក្នុងរយៈពេលអាណានិគមនិយមបារាំងសែស ត្រួតត្រាដែនដីកម្ពុជាក្រោម ពេញបន្ទុក) ។ ពេលព្រះអង្គជីសុគត់ ប្អូនរបស់ក្សត្រអង្គនេះឡើងគ្រងរាជ្យ ទ្រង់សន្មតិនាមហៅថា ព្រះបាទជ័យ-ជេដ្ឋាទីIV ។
- ១៦៣៣ នៅឆ្នាំ ១៦៣៣ ព្រះអង្គបានលើកទ័ពទៅវាយសៀម ក្នុងបំណងដណ្ដើមយកខេត្តនគររាជសីមាមកវិញ ប៉ុន្តែមិនបានសម្រេច ព្រោះសៀមបានលើកទ័ពជើងទឹកចូលតាមកំពតក្នុងបំណងវាយយកខេត្តភាគខាងត្បូងនៃប្រទេសកម្ពុជា។ ព្រះធម្មរាជាត្រូវសុគតយ៉ាងអណោចអធមនៅឆ្នាំ ១៦៣៤ ដោយស្នាដៃទាហានរបស់ព្រះឧទ័យ និងទាហានព័រទុយហ្គាល់។ ឃាតកម្មនេះបណ្ដាលមកពីរឿងស្នេហារវាងចន្ទវតី និងព្រះធម្មរាជាកាលនៅវ័យជំទង់។ ស្នេហានេះបានត្រូវបំភ្លេចម្ដងរួចមកហើយ នៅពេលដែលធម្មរាជាបានឃ្លាតចាកទៅសាងព្រះផ្នួស លុះដល់ធម្មរាជាឡើងសោយរាជ្យទើបរឿងស្នេហានេះបានឆាបឆេះឡើងវិញ បណ្ដាលឲ្យឧទ័យត្រូវជាស្វាមីព្រះនាងមានការក្រេវក្រោធជាខ្លាំង ក៏លើកទ័ពតាមប្រហារ។
- ១៦៣៥ បុត្រព្រះជ័យជេដ្ឋាមួយអង្គទៀត ព្រះនាមចៅពញានូ (នាមសម្រាប់រាជ្យ ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះអង្គទង រាជាធិរាជរាមាធិបតី) បានឡើងសោយរាជ្យនៅឆ្នាំ ១៦៣៥។ ប៉ុន្តែក្រោយមកទៀត រាជសម្បត្តិនេះបានធ្លាក់ក្នុងដៃបុត្រព្រះឧទ័យនាមបទុមរាជា (ឬ ព្រះអង្គនន់) ដោយសារមានការជ្រែករាជ្យ (១៦៣៩ - ១៦៤១)។ ដូចនេះចៅពញាចន្ទដែលត្រូវជាបុត្រពៅព្រះជ័យជេដ្ឋា មានព្រះទ័យក្រេវក្រោធជាខ្លាំង ក៏នាំបក្សពួកទៅធ្វើឃាតបទុមរាជា ហើយក៏ឡើងសោយរាជ្យ (១៦៤១ - ១៦៥៩)។ នៅឆ្នាំ ១៦៤៤ ព្រះពញាចន្ទបានចាប់ចិត្តប្រតិព័ទ្ធលើក្រមុំចាម នៅភូមិឃ្លាំងស្បែក ស្ថិតនៅលើត្រើយខាងលិចទន្លេសាប ចម្ងាយ ១០ គីឡូម៉ែត ខាងត្បូងកំពង់លួង។ ដំណឹងនេះធ្វើឲ្យប្រជារាស្ត្រក្នុងនគរមានការអាក់អន់ចិត្តជាខ្លាំង ក៏នាំគ្នាហៅថាព្រះរាមចូលសាសន៍ (ឯកសារខ្លះបាននិយាយថា ព្រះអង្គបានប្ដូរនាមពីពញាចន្ទមក អ៊ីប្រាហ៊ីម)។ ទ្រង់បានបោះបង់ជំនឿព្រះពុទ្ធសាសនា ប្រកាន់យកឥស្លាមសាសនា។ នៅក្នុងរាជវាំងឧដុង្គ គេឃើញមានមន្ត្រីចាមចូលមកធ្វើការជំនួសមន្ត្រីខ្មែរ។ ការប្រព្រឹត្តផ្ដេសផ្ដាសខុសទម្លាប់នាំឲ្យព្រះពញាចន្ទបាត់បង់ទំនុកចិត្ត និងការគាំទ្រពីប្រជារាស្ត្រខ្មែរ ហើយប្រការនេះធ្វើឲ្យបុត្រព្រះឧទ័យពីរអង្គ គឺ អង្គសូរ និងអង្គតន់មានឱកាសនឹងសងសឹក ដើម្បីដណ្ដើមរាជ្យសម្បត្តិ។ ក្សត្រទាំងពីរអង្គនេះបានដើរប្រមូលបក្សពួក និងប្រជារាស្ត្រដែលមានទឹកចិត្តស្អប់ព្រះរាមចូលសាសន៍។ លុះដល់ប្រមូលទាហានបានហើយ ទ័ពទាំងសងខាងក៏បានបើកសមរភូមិនៅសំរោងទងក្នុងឆ្នាំ ១៦៥៣។ តែទ័ពអង្គសូរ និងអង្គតន់ត្រូវទទួលបរាជ័យ។
- ១៦៣៥ អង្គទងរាជឬចៅពញានូ សោយរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១៦៣៥ ដល់ ឆ្នាំ១៦៣៩
- ១៦៣៥ អង្គនន់ សោយរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១៦៣៩ ដល់ ឆ្នាំ១៦៤១
- ១៦៤២ រាមាធិបតីទី១ សោយរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១៦៤២ ដល់ ឆ្នាំ១៦៥៩
- ១៦៤២ ព្រះអង្គសូរ សោយរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១៦៥៩ ដល់ ឆ្នាំ១៦៧២
- ១៦៤២ ស្តេច ពញ្ញា ច័ន្ទ ធ្វើគត់ព្រះបិតាខ្លួនឯង ដណ្តើមរាជ ដោយមានជំនួញពី ពួក ម៉ាឡេ ឥទ្ធិពលម៉ាឡេឡើងដល់កំពូល ដោយស្តេចនេះ ប្តូរសាសនាទៅជា អ៊ីប្រាហ៊ីម ។
- ១៦៤៣ ឆ្នាំ ១៦៤៣ និង ១៦៤៤ ស្តេច អ៊ីប្រាហ៊ីមធ្វើសង្រ្គាមជាមួយ ឥណ្ឌា ហូឡង់ ដោយសម្លាប់ពួក ហូឡង់ ១៥៦ នាក់ ចាប់រស់បាន ៥០នាក់ និង របួស ៨០ នាក់ ចំណែកកង័ទ័ពខ្មែរ ជាង ១០០០ នាក់ ស្លាប់។
- ១៦៥០ ឆ្នាំ ១៦៥០ ទ័ពខ្មែរ មានជំនួញពី កងទ័ពវៀតណាម បានសម្លាប់ ស្តេច អ៊ីប្រាហ៊ីម នៅគ្រុង វ៉េ ប្រទេសចម្បារ (វៀតណាមសព្វថ្ងៃ)
- ១៦៥១ ខេត្តព្រះសួគ៌ា Preah Suorkea Province Bà Rịa ១៦៥១
- ១៦៥១ បាត់់បង Daun Nay Province Đồng Nai ១៦៥១ - ១៦៩៩
- ១៦៥៤ នៅឆ្នាំ ១៦៥៥ អង្គសូរដែលមានបង្អែកពីក្សត្រីអង្គចូវ បានទៅពឹងទ័ពយួនដើម្បីវាយជាមួយទ័ពព្រះរាម (ពញាចន្ទ)។ ឆាកសង្គ្រាមជើងទឹកមួយបានផ្ទុះឡើងរវាងទ័ពយួន ដែលបញ្ជាដោយឧត្តមសេនីយអុង-ហ៊ាងធូ (អុង-បៀងធូ) និងទ័ពព្រះរាមនៅព្រែកតាទែន។ ព្រះរាមត្រូវទ័ពយួនចាប់បានហើយបញ្ជូនទៅឃុំឃាំងនៅក្រុងវ៉េ។ ដោយដឹងជាមុននូវគម្រោងការរបស់យួន ដើម្បីវាយយកក្រុងឧដុង្គព្រមទាំងមានបំណងចង់ត្រួតត្រាប្រទេសកម្ពុជាទាំងមូល ទើបអង្គសូរ និងអង្គតន់រៀបចំទ័ពដើម្បីទប់ទល់ នៅក្រុងឧដុង្គដូចគេស្មានមែន ប៉ុន្តែត្រូវបរាជ័យ ដកទ័ពទៅវិញ។ ឧត្ដមសេនីយយួនអុង-ហ៊ាងធូ មានការក្ដៅក្រហាយ ព្រោះវាយយកក្រុងឧដុង្គមិនបាន ក៏ចុះទៅប្រទេសយួន ដើម្បីក្រាបបង្គំថ្វាយស្ដេចយួន អំពីភាពរមិលគុណរបស់ខ្មែរ លុះជ្រាបដូចនេះហើយ ស្ដេចង្វៀងក៏បានបញ្ជាឲ្យគេដោះលែងព្រះរាម ឲ្យមកច្បាំងជាមួយអង្គសូរ និងអង្គតន់វិញ ប៉ុន្តែចៃដន្យអាក្រក់ ស្ដេចអង្គនេះត្រូវសុគតនៅតាមផ្លូវដោយជំងឺ។
- ១៦៥៩ ឆ្នាំ ១៦៥៩ ពួកអ្នកគាំទ្រ ស្តេច អ៊ីប្រាហ៊ីម ងើបបេះបោរ តែត្រូវបានបង្រ្កាបវិញ ដែលមានប្រមាណ ៣០០០ នាក់ជាខ្មែរ និង ចាម ជាង ៧០០ នាក់ ភៀស ទៅប្រទេសសៀម។
- ១៦៥៩ អង្គសូរបានឡើងសោយរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ ១៦៥៩ ដល់ ១៦៧២។ ស្ដេចអង្គនេះត្រូវព្រះរាជសុណិសានាមស្រីជ័យជេដ្ឋា (បុត្រអង្គនន់ទី១) ធ្វើឃាតហើយឡើងសោយរាជ្យ (១៦៧២ - ១៦៧៣) ដោយយកអង្គឡីជាមហេសីអង្គសូរ ដែលត្រូវជាព្រះមាតុច្ឆាធ្វើជាមហេសី។ ប៉ុន្តែបទុមរាជាបានត្រូវមហេសីអង្គសូរទៅពឹងចាមឲ្យមកធ្វើឃាតម្ដងវិញ។ ប្រទេសខ្មែរកើតវឹកវរដោយវិបត្តិផ្ទៃក្នុង ដែលបណ្ដាលមកពីការល្មោភអំណាចឥតឈប់ឈរ។ ប្រជារាស្ត្ររងទុក្ខវេទនាដោយសារសង្គ្រាមឥតស្រាកស្រាន្ត។ ពួកបរទេសដែលមករកស៊ីនៅស្រុកខ្មែរ នាំគ្នាំរត់ចោលហាងទំនិញ។ ឆ្លៀតឱកាសនេះ សៀមបានទាក់ទាញក្រុមហ៊ុនឥណ្ឌាខាងកើតរបស់អង់គ្លេសឲ្យមករកស៊ីនៅក្នុងប្រទេសសៀមវិញ ព្រោះប្រទេសសៀមមានសន្តិភាពល្អ។
- ១៦៦០ នាំ ១៦៦០ ដល់ ១៦៩២ ស្តេច ពោធិសួត្រ/ ពោធិសុទ្ធ ជាស្តេចទីមួយ កាន់សាសនាឥស្លាម។ ឆ្នាំ ១៦៧៥ ស្តេចចាម ឈ្មោះ ពោធិសុទ្ធ បានប្តូរទៅកាន់សាសនា ឥស្លាម និង និយាយភាសាឥស្លាមដែរ។ ចាប់តាំងពីពេលនោះមក អ្នកស្រាវជ្រាវរកឃើញថា ចាម បានលុបរូបមនុស្ស ចេញពី ទីសក្ការៈចោលទៅវិញ បំណងធ្វើឲ្យដូច សាសនាឥស្លាមពិតៗ !
- ១៦៩២ ឆ្នាំ ១៦៩២ ដល់ឆ្នាំ ១៦៩៧ កងទ័ពយួន វៀតណាម បានកានកាប់ទាំងស្រុកកំពង់ផែ នានារបស់ចម្ប៉ា។ លុះឆ្នាំ ១៦៩៣ មានស្តេចចាម និង ប្រជាជនប្រមាណ ៥,០០០ ភៀសខ្លួនចូលមកកម្ពុជា ម្តុំក្រុងលង្វែក ដោយបង្កើតជាសហគមន៍មួយដោយឡែក (សហគមន៍ ម៉ាឡេ) ខុសពី ពួកចាម ធម្មតា។
- ១៦៩៩ បាត់បង់ ខេត្តទួលតាមោក Tuol Ta Mouk Province Bình Phước ១៦៩៩
- ១៦៦៩ បាត់បង់ ខេត្តឈ្មោះថ្មី Chhmuh Thmei Province Tân An ១៦៦៩
- ១៦៦៩ បាត់បង់ ខេត្តព្រៃនគរ Prey Nokor Province Hồ Chí Minh ១៦៦៩ - ១៦៩៩
- ១៦៧២ ស្រីជ័យជេដ្ឋា សោយរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១៦៧២ ដល់ ឆ្នាំ១៦៧៣
- ១៦៧៣ កែវហ្វាទី២ រឺអង្គជី សោយរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១៦៧៣ ដល់ ឆ្នាំ១៦៧៥
- ១៦៧៣ នៅពេលដែលអង្គសូរសុគត ក្សត្រអង្គតន់ដែលជាអនុជ និងអង្គនន់ជាក្មួយ (កូនអង្គអិម) បានចុះទៅប្រទេសយួនដើម្បីសុំជំនួយទ័ព។ នៅពេលត្រឡប់ពីប្រទេសយួនមកវិញក្នុងឆ្នាំ ១៦៧៣ ក្សត្រទាំងពីរអង្គបានឃើញក្សត្រអង្គជីដែលត្រូវជាបុត្រច្បងរបស់អង្គសូរ កំពុងស្ថិតនៅក្នុងរាជសម្បត្តិនៅឡើយ ក៏កើតក្ដីត្រេកអរឥតឧបមា ព្រោះឃើញក្រុមញាតិវង្សរបស់ទ្រង់បានឡើងសោយរាជ្យ។ តែផ្ទុយទៅវិញ អង្គជីបែរជាមិនសប្បាយព្រះទ័យកើតក្ដីព្រួយបារម្ភព្រោះខ្លាចក្សត្រទាំងពីរលើកទ័ពយួនមកក្នុងពេលនេះដើម្បីដណ្ដើមរាជ្យសម្បត្តិទៅវិញ។ ការភ័ន្តច្រឡំនេះ បានតម្រូវឲ្យស្ដេចអង្គជីលើកទ័ពច្បាំងជាមួយអង្គតន់ជាមា និងអង្គនន់ជាប្អូន។ ទ័ពទាំងសងខាងបានប៉ះទង្គិចគ្នាយ៉ាងសាហាវ។ សង្គ្រាមចេះតែបន្តទៅមិនទាន់ដឹងឈ្នះចាញ់។ ចំណែកឯអង្គតន់បានប្រឈួនជាទម្ងន់ហើយក៏សុគតទៅ ដោយទុកឲ្យអង្គនន់ជាក្មួយបញ្ជាទ័ពជំនួស។ ឯស្ដេចអង្គជីក៏បានសុគតនៅឆ្នាំ ១៦៧៥ រួចព្រះអនុជនាមអង្គស៊ូក៏បានឡើងសោយរាជ្យជំនួស។ ស្ដេចអង្គនេះបានធ្វើឲ្យទ័ពយួនបរាជ័យ ហើយអង្គនន់ក៏បានរត់ទៅជ្រកកោនក្នុងប្រទេសយួនវិញ។ ប្រាំឆ្នាំក្រោយមក អង្គនន់បានត្រឡប់មកតាំងទីបន្ទាយជាថ្មីនៅជ្រោយចង្វាទល់មុខភ្នំពេញ រួចទើបចាប់ផ្ដើមវាយរំខានទីក្រុងឧដុង្គឥតឈប់ឈរ ប៉ុន្តែមិនបានទទួលជ័យជំនះធំដុំឡើយ។ អង្គស៊ូ បានទៅគង់នៅក្នុងរាជវាំងសំរោងទងដែលស្ថិតនៅចម្ងាយ ៣០ គីឡូម៉ែតពីឧដុង្គ ទុកតែព្រះមាតាឲ្យគង់នៅក្រុងឧដុង្គ។ អង្គនន់បានវាយចូលឧដុង្គបាននៅឆ្នាំ ១៦៨៤ រួចក៏ចាប់មាតាអង្គស៊ូមកឃុំទុកនៅក្នុងបន្ទាយជ្រោយចង្វារ។ ប៉ុន្តែក្រោយមកអង្គស៊ូបានចូលទៅរំដោះមាតាចេញដោយគ្មានការបង្ហូរឈាម។
- ១៦៧៥ ជ័យជេដ្ឋាទី៣ សោយរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១៦៧៥ ដល់ ១៦៨៨, ១៦៨៨ ដល់ ១៦៩៥, ១៦៩៦ ដល់ ឆ្នាំ១៦៩៩,១៧០០ដល់ ១៧០២,១៧០៣ដល់១៧០៦
- ១៦៩៥ នរាយណ៍រាមាធិបតីទី២ ឧទ័យរាជាអង្គយ៉ង សោយរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១៦៩៥ ដល់ ឆ្នាំ១៦៩៦
- ១៦៩៩ អង្គអិម សោយរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ ១៦៩៩ ដល់១៧០០, ឆ្នាំ១៧១០ ដល់ ១៧២២
- ១៧០២ ធម្មរាជាទី៣ សោយរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១៧០២ ដល់ ១៧០៣, ១៧០៦ ដល់ ១៧០៩, ១៧៣៨ ដល់ ឆ្នាំ១៧៤៧
- ១៧០៦ ឧទ័យរាជាទី៣ សោយរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១៧០៦ ដល់ ឆ្នាំ១៨៣៤
- ១៧០៧ បាត់បង់ ខេត្តទឹកខ្មៅ Toek Khmao Province Cà Mau ១៧០៧
- ១៧០៧ បាត់បង់ ខេត្តក្រមួនស Kramuon Sa Kiên Giang ១៧០៧-១៧១៥ ១៧៥៧ - ១៧៥៨
- ១៧០៧ បាតបង់ ខេត្តពាម Peam Province Hà Tiên ១៧០៧ - ១៧១៥
- ១៧១៥ បាត់បង់ ខេត្តមាត់ជ្រូក Moat Chrouk Province Châu Đốcចន្លោះ ១៧១៥ - ១៧៥៧
- ១៧១៥ បាត់បង់ ខេត្តពាមបារាជ Peam Barach Province Long Xuyên ១៧១៥ - ១៧៥៧
- ១៧២២ សត្ថាទី២ សោយរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១៧២២ ដល់ ១៧២៩, ១៧២៩ ដល់ ១៧៣៧ ដល់ ឆ្នាំ១៧៣៩
- ១៧៣១ បាត់បង់ ខេត្តមេស Mei Sar Province Tiền Giang ១៧៣១ - ១៧៣២
- ១៧៣១ បាត់បង់ ខេត្តកោះគង Province Gò Công ១៧៣១
- ១៧៣១ បាត់បង់ ខេត្តព្រះត្រពាំង Preah Trapeang ProvinceTrà Vinh ចន្លោះ ១៧៣១ - ១៧៥៨
- ១៧៣១ បាត់បង់ ខេត្តលង់ហោរ Lung Haor Province Vĩnh Long ១៧៣១ - ១៧៣២
- ១៧៣២ បាត់បង់ ខេត្តកំពង់ឫស្សី Kampong Russei Province Bến Tre ១៧៣២
- ១៨៣៤ ក្សត្រីអង្គម៉ី សោយរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១៨៣៤ ដល់ ឆ្នាំ១៨៤០
- ១៨៤០ អង្គដួង សោយរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១៨៤០ ដល់ ឆ្នាំ១៨៦០។
- ១៧៤៧ ធម្មរាជាទី៤ សោយរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១៧៤៧
- ១៧៤៨ អង្គទង សោយរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១៧៤៧ ដល់ ឆ្នាំ១៧៤៨,១៧៥៦ ដល់១៧៥៧
- ១៧៤៩ អង្គស្ងួន សោយរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១៧៤៩ ដល់ ឆ្នាំ១៧៥៥
- ១៧៥៧ បាត់បង់ ខេត្តផ្សារដែក Phsar Dek Province Sa Đéc ១៧៥៧
- ១៧៥៨ ឧទ័រាជាទី២ សោយរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១៧៥៨ ដល់ ឆ្នាំ១៧៧៥
- ១៧៥៨ បាត់បង់ ខេត្តព្រែកឫស្សី Prek Russei Province Cần Thơ & Vị Thanh ១៧៥៨
- ១៧៥៨ បាត់បង់ ខេត្តឃ្លាំង Mei Sar Province Sóc Trăng ១៧៥៨
- ១៧៦៩ បាត់បង់ ខេត្តកំពង់គោ Kampong Ko Province Long An ១៧៦៩
- ១៧៧០ បាត់បង់ ខេត្តរោងដំរី Raung Damrei Province Tây Ninh ១៧៧០
- ១៧៧៥ អង្គនន់ សោយរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១៧៧៥ ដល់ ឆ្នាំ១៧៧៩
- ១៧៨៣ ឆ្នាំ ១៧៨៣ ស្ដេចសៀមបានតែងតាំងមន្ត្រីបីនាក់ មានឈ្មោះ បែន កែប និងកន ដោយខុសច្បាប់ ឲ្យធ្វើជាចៅហ្វាយខេត្តបាត់ដំបង និងពោធិ៍សាត់។ ដើម្បីបំពេញបំណងចៅហ្វាយសៀម មន្ត្រីទាំងនោះក៏បានសរសេរសំបុត្រមួយដោយចាត់ឲ្យមន្ត្រីសៀមយកមកថ្វាយព្រះអង្គអេងនៅឧដុង្គ មានសេចក្តីថា យើងទាំងអស់គ្នាប្រាថ្នាចង់ឲ្យព្រះចៅសៀមផ្ញើសារមកឲ្យស្ដេចស្រុកខ្មែរ ដើម្បីបញ្ចូលខេត្តបាត់ដំបង មហានគរ និងចុងកាល់ ទៅក្នុងទឹកដីសៀមដើម្បីជាកិច្ចតបស្នងដល់ព្រះចៅសៀម ដែលបានចិញ្ចឹមបីបាច់ថែរក្សាព្រះអង្គ (អង្គអេង) នៅពេលដែលព្រះអង្គបានរស់នៅក្នុងស្រុកសៀម។ លុះអានសំបុត្រនោះចប់ហើយ ព្រះអង្គអេង មានការក្ដុកក្ដួលក្នុងព្រះទ័យដោយនឹកស្ដាយទឹកដីយ៉ាងក្រៃលែងរួចក៏បានផ្ញើរសារត្រឡប់ទៅឲ្យសៀមវិញដែលមានសេចក្តីថា ខេត្តទាំងនេះរួមគ្នាបានជាទឹកដីមួយភាគធំរបស់ប្រទេសកម្ពុជា បើខ្មែរលើកខេត្តទាំងនោះទៅឲ្យព្រះចៅសៀម នោះប្រទេសកម្ពុជានៅសល់តែចម្រៀកដីមួយដ៏តូច មិនសក្ដិសមឈ្មោះជាប្រទេសឡើយ។ ចម្លើយរបស់ស្ដេចអង្គអេង ធ្វើឲ្យព្រះចៅរាមាទី១ ក្រេវក្រោធជាខ្លាំង រួចក៏ប្រើពាក្យគំរាមកំហែងនៅក្នុងសារមួយដែលផ្ញើជាលើកចុងក្រោយថា បើមហាក្សត្រខ្មែរមិនព្រមកាត់ខេត្តទាំងនោះទៅឲ្យសៀមទេនោះ ប្រទេសយើងទាំងពីរនឹងក្លាយជាសត្រូវនឹងគ្នា។ ប្រទេសកម្ពុជាពេលនោះបានបាត់បង់ពួកមន្ត្រីដែលមានសមត្ថភាព និងស្មោះត្រង់ ចំណែកឯវិស័យការពារប្រទេស យើងក៏គ្មានទ័ពសម្រាប់ការពារខ្លួនទប់ទល់នឹងការវាយលុកណាមួយពីខាងក្រៅ។ ចំណែកឯវិស័យសេដ្ឋកិច្ចទៀតសោត បានធ្លាក់ចុះដុនដាបដោយសង្គ្រាមក្នុងស្រុក។ កត្តាអស់ទាំងនេះដែលធ្វើឲ្យព្រះអង្គពុំហ៊ានតបតនឹងការលោភលន់របស់សៀម ក៏សូមអង្វរឲ្យព្រះចៅសៀមយកខេត្តទាំងនោះតែក្នុងខណៈដែលព្រះចៅសៀម (រាមាទី១) មានព្រះជន្មនៅឡើយ។ លុះដល់ព្រះអង្គសុគត ខ្មែរសុំយកខេត្តនេះមកបញ្ចូលក្នុងនគរកម្ពុជាដូចដើមវិញ។ ខេត្តទាំងនោះត្រូវធ្លាក់ទៅក្នុងកណ្ដាប់ដៃសៀមនៅឆ្នាំ ១៧៩៥ ដោយសារមន្ត្រីក្បត់ជាតិល្ងង់ខ្លៅឆ្កួតវង្វេងនឹងបុណ្យសក្តិ ភ្លេចគិតដល់កំណើតខ្លួន។
- ១៧៧៩ អង្គអេង សោយរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំ១៧៧៩ ដល់ ឆ្នាំ១៧៩៦
- ១៧៧៩ នៅចុងឆ្នាំ ១៧៧៩ ព្រះអង្គអេងបានត្រូវលើកឲ្យគ្រងរាជ្យក្នុងព្រះជន្ម ៧ ព្រះវស្សា។ ប៉ុន្តែកិច្ចការផែនដីស្ថិតនៅក្នុងដៃចៅហ្វ៊ាមូទាំងអស់។
- ១៧៩០ ឆ្នាំ ១៧៩០ ពួកចាមធ្វើបដិវត្តន៍នៅ តៃ សឺន ជាមួយពួក វៀតណាម ទទួលបរា៉ជ័យ ក៍នាំប្រជាជនដ៍ច្រើនដំផុត មកកម្ពុជា ដែលឆ្នាំ ១៨៣១ ពួកគេបានសាងសង់វិហារធំជាងគេ មួយនៅ ច្រាំង ចំរៈ គឺវិហារ Noor Alishan ពួកគេមិនចូលរួមជាមួយ សហគមន៍ខ្មែរទេ ជាពិសេស ក្នុងពេល ទ័ពយួន ឈ្លានពានកម្ពុជាឆ្នាំ ១៨៣០ គេរើសទាហាន បានតែទាហាន ស៊ីឈ្នួលចាម ប៉ុណ្ណោះ។
- ១៧៩៤ ព្រះអង្គអេងបានរៀបអភិសេកនៅក្នុងព្រះជន្ម ២២ វស្សានៅទីក្រុងបាងកក។ គ្រឿងបញ្ចក្សេតជាពិសេសគឺព្រះខ័ឌ្គរាជ្យដែលចៅហ្វ៊ាបែនបានលួចយកទៅឲ្យសៀម ក៏ត្រូវបង្វិលមកឲ្យខ្មែរវិញ នៅដើមខែ មីនា ១៧៩៤។ ព្រះអង្គអេងទ្រង់យាងចូលមកក្នុងនគរតាមផ្លូវគោកឆ្លងកាត់ខេត្តបាត់ដំបង ពោធិ៍សាត់ និងកំពង់ឆ្នាំង អស់រយៈពេល ២១ ថ្ងៃ។ នៅសងខាងផ្លូវមានប្រជារាស្ត្រឈរទទួលស្វាគមន៍ហ៊ោកញ្ជ្រៀវយ៉ាងខ្លាំង។ នៅរាជវាំងឧដុង្គ ពួកមន្ត្រីបាននាំគ្នារៀបចំពិធីទទួលយ៉ាងអឹកធឹក ដើម្បីទទួលព្រះមហាក្សត្រថ្មី។ ប៉ុន្តែមានមន្ត្រីក្បត់ខ្លះដូចជា បែន កែប និងកន ដូចជាពុំសូវពេញចិត្ត ក៏ធ្វើជាទទួលរាក់ទាក់ទាំងបង្ខំចិត្ត។ នៅក្នុងរជ្ជកាលព្រះអង្គ ប្រជារាស្ត្រនៅក្នុងនគរហាក់ដូចជាបានសុខស្រួល លើកលែងតែខេត្តភាគខាងត្បូង រាស្ត្រខ្មែរត្រូវរងទុក្ខវេទនាដោយសារគូបដិបក្ខយួន គឺពួកចលនាតៃសឺន និងពួកស្ដេចង្វៀនតែងតែយកប្រទេសខ្មែរធ្វើជាសមរភូមិ។ ប្រជារាស្ត្រខ្មែរត្រូវជាប់កំណែនទ័ព ដោយសារស្ដេចខ្មែរកែនទៅជួយយួន ខ្មែរជាអ្នកផ្ដល់ស្បៀង និងដឹកជញ្ជូនឲ្យយួន។ បក្សពួកយួនដែលឈ្លោះគ្នានៅលើទឹកដីខ្មែរ បានបង្កវិនាសកម្មដល់អាយុជីវិត ទ្រព្យសម្បត្តិ ដុតបំផ្លាញផ្ទះសម្បែង និងឆក់ប្លន់ទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ខ្មែរឥតឈប់ឈរ។ ជួនកាលទៀតសមរភូមិបានធ្វើឡើងនៅរដូវវស្សា នាំឲ្យការស្ទូងដករាំងស្ទះ បណ្ដាលឲ្យខ្មែរដាច់ស្បៀងគ្មានអ្វីចិញ្ចឹមគ្រួសាររហូតដល់ដាច់ពោះស្លាប់ក៏មាន។
- ១៧៩៦ ព្រះបាទអង្គឌួង (ឆ្នាំ១៧៩៦-ឆ្នាំ១៨៦០) ព្រះហរិរក្សារាមាឥស្សរាធិបតីអង្គឌួង ឬព្រះបាទអង្គអង្គឌួងត្រូវជាព្រះរាជបុត្រពៅរបស់ព្រះបាទនរាយណ៍រាជាទី៣ អង្គអេង។ ព្រះបាទអង្គឌួងត្រូវបាននាយម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រី និងពញាបឌិនតេជោ យាងព្រះអង្គឱ្យឡើងសោយរាជ្យសម្បត្តិ។ ព្រះអង្គបានទៅគង់នៅ ព្រះបរមរាជវាំងឃ្លាំងស្បែក ដែលប្រជារាស្រ្តសង់ថ្វាយព្រះអង្គនៅក្បែរពញាឭ។
- ១៧៩៦ ខែ មីនា ១៧៩៦ ព្រះអង្គអេងបានផ្ទេរកិច្ចការប្រទេសទៅឲ្យឧបរាជប៉ុក រួចក៏យាងទៅកាន់រាជធានីបាងកក ក្នុងបំណងសុំឲ្យព្រះចៅសៀមប្រគល់ខេត្តខ្មែរមកវិញ។ តែស្ដេចសៀមធ្វើឫកក្រអឺតក្រទមមិនព្រមស្ដាប់សេចក្ដីទទូចអង្វរឡើយ។ បន្ទាប់ពីគង់នៅប្រទេសសៀមមិនបានផ្លែផ្កាមកព្រះអង្គក៏បានយាងនិវត្តន៍ចូលប្រទេសវិញ នៅខែ ឧសភា ឆ្នាំ ១៧៩៦។ ប្រាំពីរខែក្រោយមក ព្រះអង្គក៏សុគតនៅរាជធានីឧដុង្គដោយជំងឺគ្រុនចាញ់។ ចាប់ពីឆ្នាំ ១៧៩៦ ដល់ ១៨០៥ មក កិច្ចការប្រទេសស្ថិតនៅក្នុងដៃចៅហ្វ៊ាប៉ុក។ មន្ត្រីប៉ុកបានបញ្ជាឲ្យគេសង់ចេតិយ៍នៅលើកំពូលភ្នំឧដុង្គប៉ែកខាងកើតសម្រាប់ដាក់អដ្ឋិធាតុព្រះអង្គអេង។ ពេលព្រះអង្គអេងចូលទិវង្គត ព្រះអង្គចន្ទជារាជបុត្រទើបតែមានព្រះជន្មបាន ៦ វស្សា ដូចនេះកិច្ចការប្រទេសជាតិត្រូវមន្ត្រីប៉ុកជាអ្នកទទួលបន្ទុក។
- ១៨០៦ ព្រះអង្គចន្ទដែលជាបុត្ររបស់ព្រះបាទអង្គអេង បានរៀបអភិសេកនៅឆ្នាំ ១៨០៦ នៅទីក្រុងបាងកក ដែលមាននាមសម្រាប់រាជ្យថាឧទ័យរាជា។ ព្រះអង្គត្រូវយាងមកសោយរាជ្យនៅឧដុង្គវិញ។ នៅស្រុកសៀមឯនោះវិញ ស្ដេចសៀមឈ្មោះតាកស៊ីនបានចូលទិវង្គតនៅឆ្នាំ ១៨០៩។ រាជសម្បត្តិត្រូវប្រគល់ឲ្យបុត្រឈ្មោះរាមាទី២។ ព្រះអង្គចន្ទទ្រង់បានចាត់ព្រះអនុជ និងមន្ត្រីខ្មែរខ្លះទៅចូលរួមក្នុងពិធីបុណ្យសពស្ដេចសៀម។ ចំណែកឯនៅខេត្តបាត់ដំបងឯណោះវិញ អភ័យធីបែសបែនបានស្លាប់នៅឆ្នាំ ១៨០៩ ដែរ។ ព្រះចៅរាមាទី២ បានតែងតាំងកូនប្រុសមន្ត្រីបែន ឈ្មោះវិបុលរាជបែន ជាចៅហ្វាយខេត្តបាត់ដំបងជំនួសឪពុក។ ការតែងតាំងមន្ត្រីថ្នាក់ខេត្តនេះបានស្ដែងឲ្យឃើញការកាន់កាប់ខេត្តភាគខាងលិចយ៉ាងស៊ប់ ដោយបង្កើតបែបផែនរដ្ឋបាលតាមបែបសៀម។ នៅឆ្នាំ ១៨១០ ព្រះអង្គចន្ទបានទទួលដំណឹងពីអយ្យកោថា មានមន្ត្រីពីរនាក់ឈ្មោះក្រឡាហោមមឿង និងចក្រីកែប បានផ្សំគំនិតគ្នាដើម្បីធ្វើឃាតព្រះអង្គ។ ជ្រាបដូចនេះហើយ ស្ដេចអង្គចន្ទបានប្រគល់កិច្ចការទៅឲ្យមន្ត្រីតីរៀបចំផែនការសម្លាប់មន្ត្រីទាំងពីរនាក់។ ពេលនោះតីបានទៅពឹងជ្វាម្នាក់ឈ្មោះទួនវ៉ា។ រឿងអាស្រូវនេះបានលេចឮទៅដល់ប្រជារាស្ត្រទូទាំងនគរ ដែលកើតក្ដីអាណិតអាសូរដល់មន្ត្រីទាំងពីរនេះ ព្រោះគេយល់ថាជាមន្ត្រីល្អ។
- ១៨១៥ នៅក្នុងរជ្ជកាលព្រះអង្គចន្ទ មានព្រឹត្តិការណ៍មួយកើតឡើងក្នុងខេត្តកំពង់ចាម។ យួនឈ្មោះឧត្ដមសេនីយអុងតាគុនបានបញ្ជាឲ្យអង្គចន្ទកាប់ឈើហ៊ុបល្អៗ នៅភ្នំហាន់ជ័យ ដើម្បីយកទៅស្រុកយួន។ ប្រជារាស្ត្រខ្មែរត្រូវជាប់កំណែនទាំងមនុស្ស ទាំងសត្វដើម្បីយកទៅកាប់ឈើ ចាំងឈើ និងដឹងជញ្ជូន។ យួនបានប្រើខ្មែរដោយវាយវាត់នឹងរំពាត់ បង្ខំឲ្យធ្វើការតាំងពីព្រលឹមទល់ព្រលប់ ទាំងមនុស្សទាំងសត្វអស់រយៈពេលពី ៥ ទៅ ៦ ខែ រហូតងាប់សត្វពាហនៈអស់។ ចំណែកឯមនុស្សវិញ អ្នកខ្លះក៏ស្លាប់ដោយជំងឺគ្រុនចាញ់ និងរាករូស អ្នកខ្លះត្រូវឈឺបាក់កម្លាំង ដោយសារការងារធ្ងន់ធ្ងរពេក។ នៅចំពោះមុខទារុណកម្មនេះ គេពុំឃើញមានស្ដេច ឬមន្ត្រីណាហ៊ានបញ្ចេញប្រតិកម្មអ្វីឡើយ។
- ១៨១៥ ព្រឹត្តិការណ៍មួយទៀតដែលគួរឲ្យខ្មែរឈឺចាប់ គឺយួនបានកែនកម្មករខ្មែរឲ្យជីកព្រែកពីរនៅឆ្នាំ ១៨១៥ ឧត្ដមសេនីយអុងតាគុនបានបញ្ជាព្រះអង្គចន្ទកែនរាស្ត្រខ្មែរឲ្យ ជីកព្រែកវិញតេ ខ្មែរហៅថាព្រែកជីក ឬព្រែកយួនដែលភ្ជាប់ពីមាត់ជ្រូក ទៅពាម ទម្លាក់ទៅក្នុងសមុទ្រចិនមានប្រវែង ៥៣ គីឡូម៉ែត ទទឹង ៣៣ ម៉ែត។ ព្រែកជីកមួយទៀត ឈ្មោះព្រែកវិញអាន ខ្មែរហៅថាឡុងសែន ភ្ជាប់ពីទន្លេបាសាក់ទៅមេគង្គមានប្រវែង ១៤ គីឡូម៉ែត។ យួនបានបែងចែករាស្ត្រខ្មែរជាក្រុម ហើយបង្ខំឲ្យខ្មែរធ្វើការតាំងពីព្រលឹមទល់ព្រលប់មិនអាចឈប់សម្រាកបាន។ នៅពេលនោះហើយ ដែលគេហៅថាសម័យតែអុង ព្រោះយួនយកខ្មែរទៅកប់ទាំងរស់យកក្បាលធ្វើជាមុំចង្ក្រាន។ រីឯបាយទឹកដាំនឹងទឹកមានជាតិកំបោរ ធ្វើឲ្យមានជំងឺរាករូសរហូតដល់ស្លាប់។ ដោយខ្វះទឹកស្អាតទទួលទាន ខ្មែរមួយចំនួនត្រូវស្លាប់នៅលើការដ្ឋានគួរឲ្យអាណោចអាធ័ម។ ពេលជីកព្រែករួច យួនក៏បង្ហូរទឹកចូលមិនឲ្យខ្មែរដឹង បណ្ដាលឲ្យខ្មែរស្លាប់ជាច្រើនដោយសារលង់ទឹក។ រឿងដែលគ្រោះថ្នាក់ចំពោះប្រទេសជាតិ គឺនៅក្រោយពេលស្ដេចអង្គចន្ទសុគតនៅឆ្នាំ ១៨៣៤ ព្រោះស្ដេចអង្គនេះគ្មានបុត្រាដើម្បីស្នងរាជ្យមានតែបុត្រី ៤ អង្គ គឺក្សត្រីអង្គប៉ែន អង្គម៉ី អង្គពៅ និងអង្គស្ងួន ដែលមិនអាចមានកម្លាំងទប់ទល់នឹងល្បិចលេបត្របាក់ទឹកដីរបស់យួនបាន។ ចំណែកព្រះអង្គអឹម និងអង្គឌួងត្រូវសៀមនាំយកទៅឃុំឃាំងនៅបាងកក។
- ១៨១៦ ព្រែកជីកវិញតេ ត្រូវបានជីកនៅឆ្នាំ១៨១៦ ដែលខ្មែរចាំមិនភ្លេចសោះ គឺមេទ័ពយួន បញ្ជាខ្មែរ កែនកម្កាំង៥០០០នាក់ និង យួន ៥០០០នាក់ អោយជីកព្រែកនោះ ដែលមានបណ្ដោយ ៥៣គីឡូម៉ែត្រ ទទឹង ៣៣ម៉ែត្រ ជម្រៅ ២ម៉ែត្រ ៦០សង់ទីម៉ែត្រ ស្ទើរគ្រប់ទីកន្លែងគឺចាប់ពី ខេត្តមាត់ជ្រូក ទៅដល់ ខេត្តពាម ដែលយួនហៅថា ព្រែកជីកវិញតេ។ ការជីកព្រែកនេះគឺ ក្នុងគោលបំណង លេបយកទឹកដីខ្មែរ អោយចែកជាខ្មែរកណ្ដាល និងខ្មែរកម្ពុជាក្រោម ងាយស្រួលគ្រប់គ្រង។ រួចធ្វើជាព្រំប្រទល់ដែនដីខ្មែរ និង ដែនដីកូសាំងស៊ីនផង ហើយយួនចាត់ទុកដីណាដែលនៅខាងត្បូងព្រែកជារបស់ខ្លួន។ក្នុងរាជ្យព្រះបាទ អង្គចន្ទទី២(ព្រះឧទ័យរាជា) ឆ្នាំ១៨០៦ ដល់ ឆ្នាំ១៨៣៤ រួចបន្តដល់ រាជ្យក្សត្រីអង្គម៉ី ឆ្នាំ១៩៣៤ ដល់់ ឆ្នាំ១៨៤០ទើបជិកចប់សព្វគ្រប់។
- ១៨១៩ នៅក្នុងការគ្រប់គ្រងរបស់ខ្លួនមន្ត្រីប៉ុកបានលើកទ័ពទៅជួយសៀម នៅពេលដែលស្ដេចភូមាឈ្មោះ ប៉ូដាវប៉ាយា វាយលុកប្រទេសសៀមពីប៉ែកខាងជើងនៅចន្លោះឆ្នាំ ១៧៨២ - ១៨១៩។ ស្ដេចយួនក៏បានបញ្ជាឲ្យខ្មែរកែនទ័ពចំនួន ១០ ពាន់នាក់នៅឆ្នាំ ១៧៩៩ នៅតាមខេត្តព្រៃវែង បាភ្នំ រំដួល និងស្វាយទាប បញ្ជាដោយឧកញ៉ាវាំងឈ្មោះឡុង ដើម្បីជួយស្ដេចង្វៀង ប្រឆាំងនឹងចលនាតៃសឺន។ ទ័ពខ្មែរធ្វើដំណើរកាត់ប្រទេសទៅទិសខាងជើងតាមតំបន់ព្រៃក្រាស់ដែលសម្បូរជំងឺគ្រុនចាញ់ រួចចុះមកតាមទិសខាងជើងក្នុងខេត្តង៉ែអាន ដោយបានធ្វើឲ្យទ័ពតៃសឺនបរាជ័យ រួចក៏ត្រឡប់មកប្រទេសវិញនៅឆ្នាំ ១៨០២។
- ១៨៣៣ ប្រទេសអណ្ណាម ដែលធ្លាប់បានគ្រប់គ្រងមកលើខ្មែរផ្តាច់មុខ តាំងពីឆ្នាំ១៨៣៣ មក គេមិនសុខចិត្តឲ្យមានព្រះមហាក្សត្រដែលគេយល់ថា ស្ថិតក្រោមការជួយជ្រោមជ្រែងរបស់សៀម តែម្នាក់ឯងឲ្យឡើងសោយរាជ្យនៅកម្ពុជា នោះទេ។ ក្នុងរយៈពេល ៧ឆ្នាំ ពោលគឺពីឆ្នាំ១៨៤០ ដល់ឆ្នាំ១៨៤៧ យួន បានប្រើគ្រប់មធ្យោបាយ ដើម្បីធ្វើយ៉ាងណាគ្រប់គ្រងកម្ពុជា ឡើងវិញ ព្រោះការដែលគេបានរបូតកម្ពុជា ចេញពីកណ្ដាប់ដៃ ដោយសារការបះបោររបស់ខ្មែរ បានធ្វើឲ្យគេមានការសោកស្ដាយយ៉ាងខ្លាំង រហូតដល់មន្ត្រីកំពូលរបស់អណ្ណាម ឈ្មោះ ទ្រឿង មិញយ៉ាង បានលេបថ្នាំសម្លាប់ខ្លួន ដោយតូចចិត្តថា ខ្លួនមិនអាចគ្រប់គ្រងយកកម្ពុជា បាន និងម្យ៉ាងប្រហែលជាខ្លាចអធិរាជអណ្ណាម ស្តីបន្ទោសទៀតផង។
- ១៨៣៤ យួនបានលើកក្សត្រីអង្គម៉ី (១៨៣៤ - ១៨៤០) ឲ្យឡើងសោយរាជ្យ នៅកោះស្លាកែត ។ ប៉ុន្តែកិច្ចការប្រទេសជាតិត្រូវធ្លាក់ទៅក្នុងដៃឧត្ដមសេនីយយួន ឈ្មោះទ្រឿងមិញយ៉ាង។ យួនបានរៀបចំប្រព័ន្ធរដ្ឋបាលខ្មែរជាថ្មីទៅតាមបែបផែនរដ្ឋបាលយួន តាំងពីថ្នាក់ខេត្តដល់ស្រុក ព្រមទាំងយកពន្ធដារធ្ងន់ធ្ងរពីប្រជារាស្ត្រខ្មែរ។ ខេត្តខ្មែរនីមួយៗត្រូវប្ដូរឈ្មោះពីខ្មែរទៅយួន គ្រប់គ្រងដោយចៅហ្វាយខេត្តខ្មែរម្នាក់ និងអមដោយមន្ត្រីយួនម្នាក់ ដើម្បីងាយស្រួលក្នុងការអនុវត្តតាមផែនការលេបទឹកដី។ ឧទាហរណ៍ ខេត្តសំរោងទង ទៅជា ឡុងតូន ឧដុង្គទៅជាបាកកូណាម ស្រុកឃ្លាំង ទៅជាស្រុកត្រាំង ភ្នំពេញទៅជាណាមវ៉ាង។ យួនអនុវត្តផែនការលុបបំបាត់ប្រពៃណី និងវប្បធម៌ខ្មែរចោលដូចជាបង្ខំខ្មែរឲ្យស្លៀកពាក់អាវផាយ បំបាត់ព្រះពុទ្ធសាសនាបែបហីនយាន ឲ្យមកកាន់មហាយានដូចយួនដែរ គឺកោរសក់ទុកចិញ្ចើម ប្ដូរចីពរទៅស្លៀកពាក់ខោអាវផាយពណ៌ឈាមជ្រូក ពេលសូត្រធម៌មានវាយត្រដោកផង ដែលខ្មែរតែងហៅថា វាយក្បាលត្រី។ ពេលនោះមានមន្ត្រីខ្មែរ និងអ្នកស្នេហាជាតិខ្មែរបានងើបបះបោរ ហើយត្រូវយួនសម្លាប់ឥតញញើតដៃ។ យួនបានចាប់ក្សត្រីទាំងបីអង្គយកទៅខេត្តលង់ហោរ។ ចំណែកឯក្សត្រីអង្គប៉ែនត្រូវយួនធ្វើឃាតដោយចោទថាចូលដៃនឹងសៀម។ ដំណឹងនេះមិនស្ងាត់ឡើយ ខ្មែរក្នុងនគរនាំគ្នាបះបោរព្រោះយល់ថាយួន ចង់រំលាយនគរខ្មែរឲ្យសាបសូន្យ រួចក៏នាំគ្នាទៅកាប់សម្លាប់យួនអស់ជាច្រើន។ ដោយយល់ស្ថានភាពប្រទេសជាតិធ្លាក់ក្នុងភាពអស់សង្ឃឹម ទើបពួកនាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រី និងប្រជារាស្ត្របានមូលមតិគ្នាយាងក្សត្រអង្គឌួងឲ្យវិលពីប្រទេសសៀមចូលព្រះនគរ ដើម្បីបង្រួបបង្រួមជាតិ និងកសាងប្រទេសឡើងវិញ។
- ១៨៣៤ ពោលគឺប្រមាណជា ៣០ឆ្នាំមុនពេលបារាំងចូលមកដាក់អាណានិគមនៅឥណ្ឌូចិន កម្ពុជាបានបាត់បង់ទឹកដីកម្ពុជាក្រោមស្ទើរតែទាំងស្រុង (លើកលែងតែស្រុកទ្រាំង ដែលបាត់បង់នៅឆ្នាំ១៨៤០)។
- ១៨៤០ តាមការស្នើសុំរបស់ប្រជានុរាស្ត្រ និងមន្ត្រីខ្មែរ ព្រះបាទអង្គឌួង ត្រូវបានស្ដេចសៀម អនុញ្ញាតឲ្យយាងចូលមកកម្ពុជា នៅឆ្នាំ១៨៤០ ដើម្បីឲ្យព្រះអង្គឡើងសោយរាជ្យបន្តពីក្សត្រីអង្គម៉ី ដែលត្រូវបានអណ្ណាម លើកបន្តុប។ តែទោះយ៉ាងណាក៏ដោយ គេត្រូវរង់ចាំដល់ឆ្នាំ១៨៤៧ ទើបព្រះបាទអង្គឌួង អាចឡើងគ្រងរាជ្យជាផ្លូវការ ដោយមានការយល់ព្រមទាំងពីរភាគីសៀម និងអណ្ណាម។
- ១៨៤០ ឆ្នាំ ១៨៤០ ព្រះអង្គឌួងបានគ្រងរាជ្យនៅ វាំងស្បែក ស្រុកពញាឮ លុះដល់ឆ្នាំ ១៨៤៧ ទើបទ្រង់បានត្រូវអភិសេកឲ្យឡើងសោយរាជ្យជាព្រះមហាក្សត្រនៅឧដុង្គ។ ក្នុងនាមជាព្រះរាជាដែលគិតដល់អាយុជីវិតជាតិ ព្រះអង្គមានព្រះទ័យសោកស្ដាយជាខ្លាំង នៅពេលទ្រង់ជ្រាបថាមានទឹកដីខ្មែរជាច្រើនបាត់បង់ទៅសៀម និងយួន។ ប៉ុន្តែដោយប្រទេសខ្មែរស្ថិតនៅក្នុងស្ថានភាពសេដ្ឋកិច្ចទន់ខ្សោយ និងខ្ទេចខ្ទាំដោយសង្គ្រាមផ្ទៃក្នុង ទើបព្រះអង្គមិនអាចរកកម្លាំងដើម្បីដណ្ដើមទឹកដីទាំងនោះមកវិញ។ ម្យ៉ាងទៀត ដើម្បីរំដោះប្រទេសឲ្យរួចផុតពីការបែងចែករបស់យួន និងសៀម មានតែមធ្យោបាយមួយគឺពឹងមហាអំណាចអឺរ៉ុបណាមួយ ដើម្បីបង្ក្រាបសត្រូវទាំងពីរឲ្យចេញផុតពីទឹកដីខ្មែរ។ ស្នាព្រះហស្ថរបស់ព្រះបាទអង្គឌួងមាន៖
- ១៨៤០ បាត់បង់ ខេត្តពលលាវ Pol Leav Province Bạc Liêu ១៨៤០
- ១៨៤១ ចំណែកឯពញាបឌិនតេជោស្ថិននៅក្នុងប្រទេសខ្មែរសិន ដើម្បីចាំជួយធ្វើអន្តរាគមន៍ឱ្យទាន់ពេលវេលា បើមានការចាំបាច់។ ឯកសារយួនមួយបាននិយាយថា នៅពេលនោះ ប្រទេសចឹងឡាប់(ប្រទេសខ្មែរ) ពួកអ្នកស្រុករួមគ្នា និងពួកសៀមបានធ្វើការប្រយុទ្ធគ្នាយ៉ាងខ្លាំងក្លា។ ទ័ពយួនទប់មិនជាប់ ជាហេតុធ្វើឱ្យរាជការយួន មានសេចក្តីព្រួយបារាម្មណ៍យ៉ាងខ្លាំង។ នៅខាងដើមរជ្ជកាលស្តេចធៀវទ្រី (១៨៤១) នាម៉ឺនឈ្មោះ តាក្វាងគី បានទូលសូមបោះបង់ចោលប្រទេសចឹងឡាប់ ដកថយទៅចាំនៅមាត់ជ្រូកវិញ។ ស្តេចយួនទ្រង់ជឿតាម ហើយបញ្ជាឱ្យលោក ទ្រឿង មិញ យ៉ាងដកទ័ពចេញពីស្រុកខ្មែរ។ លុះមកដល់មាត់ជ្រូកលោកឈឺចិត្តពេក ធ្លាក់ឈឺហើយទទួលមរណភាពទៅ។ នៅក្នុងពេលតំណាលគ្នានោះនៅស្រុកក្រោម មានការតស៊ូរបស់លោក ឡឹម សោម និងព្រះសង្ឃ។ ចំពោះរឿងនេះឯកសារខ្លះបានបញ្ជាក់ថា លោក ឡឹម សោម ឬទេស្សា សោម មានទ័ពនៅ ស្រុកចាបភ្លើងក្នុងខេត្តព្រះត្រពាំង ក្នុងបំណងសងសឹកជួសលោកចៅហ្វាយ គុយ និងដេញកំចេត់ពួកសត្រូវ ឱ្យចេញផុតពីទឹកដីពីដូនតារបស់លោក។ ដោយមានសេនា ឯកប្រុញ និងម៉ឺន សោមជួយយ៉ាងសកម្មផងលោកបានលើកទ័ពទៅដល់ថ្លោរដូង សម្លាប់បានយួនជាច្រើនតែនៅទីបំផុតលោកត្រូវបានទទួលបរាជ័យដោយទ័ពជំនួយរបស់យួនលើកមកពីខេត្តខាងកើត។ លោកត្រូវបានចាប់ដាក់ទ្រុង នាំយកទៅក្រុងវេ ហើយត្រូវបានប្រហាជីវិតតាមបញ្ជារបស់ស្តេចធៀវ ទ្រី។ នៅឆ្នាំ១៨៤៧ ព្រះបាទអង្គឌួង ត្រូវបានរៀបអភិសេកឡើងសោយរាជ្យសម្បត្តិនៅរាជធានីឧដុង្គ ដោយមាននាមសម្រាប់រាជ្យថា ព្រះហរិរក្សារាមាឥស្សរាធិបតី។ នៅឆ្នាំ១៨៤៨ ពញាបឌិនតេជោបានលាព្រះអង្គត្រឡប់ទៅក្រុងបឹងកកវិញ។
- ១៨៤៥ ការចរចាបានធ្វើឡើងនៅឆ្នាំ១៨៤៥ ហើយបានឯកភាពគ្នាថា នឹងលើកព្រះអង្គឌួង ឲ្យឡើងសោយរាជ្យដោយមានការយល់ព្រមពីថ្នាក់ដឹកនាំសៀម និងអណ្ណាម ទាំងអស់គ្នារួចហើយ អណ្ណាម នឹងបញ្ជូនរាជវង្សានុវង្សខ្មែរឲ្យវិលត្រឡប់មកវិញ ជាថ្នូរនឹងការដោះលែងនាយទាហាន កូនទាហានយួន ដែលខ្មែរចាប់បាន។ ក្រោយមក សៀម និងយួន បានផ្តល់សច្ចាប័នលើសន្ធិសញ្ញានៃការចរចានេះ ហើយនៅឆ្នាំ១៨៤៦ គេបានធ្វើការផ្លាស់ប្ដូរឈ្លើយសឹកគ្នាទៅវិញទៅមក។ អណ្ណាម ក៏បានបង្វិលព្រះខ័នរាជ្យមកឲ្យខ្មែរវិញ ហើយនៅឆ្នាំ១៨៤៧ ព្រះបាទអង្គឌួង ត្រូវបានរាជាភិសេកឡើងគ្រងរាជ្យនៅចំពោះមុខតំណាងយួនសៀម។
- ១៨៤៥ នៅពេលដែលព្រះបាទអង្គឌួងឡើងគ្រងរាជ្យ នគរខ្មែរត្រូវបាត់បង់ឯករាជ្យស្ទើរតែទាំងស្រុង ដោយត្រូវស្ថិតក្រោមការត្រួតត្រារបស់នគរសៀម និងនគរអាណ្ណាម។ នៅក្នុងស្ថានភាពនោះហើយ ដែលព្រះបាទអង្គឌួង ត្រូវសៀម និងអាណ្ណាមបង្ខំឲ្យចុះកិច្ចព្រមព្រៀងកាត់ខេត្តប៉ែកពាយ័ព្យទៅឲ្យសៀម និងទទួលស្គាល់ឲ្យវៀតណាមបន្តកាន់កាប់ទឹកដីកម្ពុជាក្រោមតទៅទៀត។ ចាប់ពីពេលចុះសន្ធិសញ្ញានោះហើយ ដែលប្រជាជនខ្មែរនៅកម្ពុជាក្រោមបាននាំគ្នារត់មករស់នៅនគរខ្មែរវិញ ដោយសារតែពួកទទួលរងនូវការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញកាន់តែខ្លាំងពីប្រជាជន និងអាជ្ញាធរអាណ្ណាម។ ឈ្មោះភូមិ ស្រុក ខេត្តទាំងអស់នៅកម្ពុជាក្រោមត្រូវបានអាជ្ញាធរអាណ្ណាមប្តូរទៅជាភាសាវៀតណាមវិញទាំងអស់ ដើម្បីឲ្យគេភ្លេចឈ្មោះដើមជាខ្មែរ
- ១៨៤៥ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះទេ សូម្បីតែដែនដីខ្មែរកណ្តាលក៏ត្រូវប្រឈមមុខនឹងការបាត់បង់ផងដែរ នៅពេលនោះ។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាព្រះបាទអង្គឌួងស្វះស្វែងរកជំនួយពីអធិរាជណាប៉ូឡេអុងទី៣របស់បារាំង ដើម្បីទប់ទល់នឹងនគរសៀម និងអាណ្ណាម។
- ១៨៤៥ បើតាមការណ៍ពិតបារាំងចូលមកត្រួតត្រាប្រទេសអាណ្ណាមតាំងពីឆ្នាំ១៨៤៥ ហើយបែងចែកជាបីតំបន់គឺ អាណ្ណាម តុងកឹង និង កូសាំងស៊ីន ហើយ ទើបមកកម្ពុជាតាមការពឹងពាក់របស់ព្រះបាទអង្គឌួងមួយលើកជា ពីរលើកលុះតាមការឃើញប្រយោជន៍ដល់ឆ្នាំ១១ សីហា ១៨៦៣។ ពេលនោះហើយដែលសិស្សនិស្សិត ប្រជាពលរដ្ឋ ចាំរត់មាត់ ថា បារាំងជាហ្វ្រាំងទប់ការលេបត្របាក់កម្ពុជាពីសំណាក់យួននិងសៀមជាផ្លូវការ។
- ១៨៤៦ ចំណែកពលរដ្ឋខ្មែរនៅកម្ពុជាក្រោមវិញ បើតាមអតីតរ៉េស៊ីដង់បារាំង ប្រចាំកម្ពុជា លោក អាដេម៉ារ ឡឺក្លែរ (Adhemard Leclere) ក្នុងសៀវភៅរបស់លោកដែលមានចំណងជើងថា ប្រវត្តិសាស្ត្រប្រទេសកម្ពុជា បានសរសេរថា ចាប់តាំងពីកម្ពុជា មានសន្ធិសញ្ញាជាមួយសៀម និងយួន នៅឆ្នាំ១៨៤៦ មក ពលរដ្ឋខ្មែរក្រោមបានចាប់ផ្ដើមធ្វើដំណើរចាកចេញពីទឹកដីកំណើត និងបោះបង់ស្រែចម្ការរបស់ខ្លួន ដើម្បីមកកម្ពុជា លើ។ លោកថា មូលហេតុដែលបណ្ដាលឲ្យពលរដ្ឋខ្មែរក្រោមទាំងនោះ បោះបង់ដីស្រែចម្ការរបស់ខ្លួនទុកឲ្យពួកអណ្ណាម ក៏ដោយសារតែជនជាតិយួនអណ្ណាម ចេះតែចាក់រុករករឿងឈ្លោះជាមួយនឹងខ្មែរ។ ពេលយប់ឡើងពួកគេ ចេញដើរលួចបង្កការលំបាកមិនឲ្យខ្មែររស់នៅបានសុខស្រួល។
- ១៨៥១ ពីឆ្នាំ១៨៥១ ដល់ឆ្នាំ១៨៥៧ ព្រះអង្គបានបញ្ជាឱ្យលើកផ្លូវមួយពីរាជធានីឧដុង្គ ទៅខេត្តកំពត ដែល ជាកំផែសមុទ្រតែមួយគត់របស់ខ្មែរ ព្រោះកំពង់ផែព្រៃនគរត្រូវបានបាត់បង់ទៅឱ្យយួនជាស្ថាពរទៅហើយ។
- ១៨៥២ នៅឆ្នាំ១៨៥២ ព្រះអង្គបានលើកផ្លូវមួយទៀតពីរាជធានីឧដុង្គទៅកំពង់ហ្លួង ដែលជាកំពង់ផែដ៏សំខាន់របស់ខ្មែរមួយទៀត។ ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះអង្គឌួង ព្រះអង្គបានបញ្ជាមិនឱ្យមានតម្លើង និងបង្កើតពន្ធថ្មី និងជៀសវាងការកែនរាស្រ្តឱ្យធ្វើកិច្ចការសាធារណៈក្នុងការធ្វើស្រែចម្ការ។ ព្រះអង្គមានព្រះទ័យអាណិតអាសូរដល់ប្រជាសាស្រ្ត ដែលរងទុក្ខវេទនា។ ដូច្នេះហើយបានជាពេលប្រជារាស្រ្តមានជំងឺរាតត្បាត ព្រះអង្គទ្រង់យាងដោយផ្ទាល់ទៅចែកស្បៀងអាហារ និងសំលៀកបំពាក់ឱ្យរាស្រ្តក្រីក្រ។ ម្យ៉ាងទៀត ទ្រង់ហាមមិនឱ្យបរបាញ់សត្វ និងមិនឱ្យចាប់ត្រីដោយប្រើព្រូលរាំងពេញព្រែកទេ។ ព្រះអង្គស្តីបន្ទោស និងដាកទណ្ឌកម្មយ៉ាងខ្លាំងពួកជនប្រមឹក ជនជក់អាភៀន និងជនប្រព្រឹត្តល្បែងស៊ីសង ទ្រង់បានបង្រ្កាបយ៉ាងតឹងរឹងលើជនរកស៊ីចង់ការប្រាក់ដោយយកការប្រាក់ហួសប្រមាណ ហើយក្នុងការខ្ចីបុលគ្នាទ្រង់តម្រូវឱ្យមានកិច្ចព្រមព្រៀងជាលាយលក្ខណ៍អក្សររវាងមេបំណុល នឆងកូនបំណុល។ ជាពិសេសទៅទៀតទ្រង់បានបរិច្ចាគព្រះរាជទ្រព្យផ្ទាល់ខ្លួន ដើម្បីលួសពួកខ្ញុំគេឱ្យបានរួចខ្លួនវិញអស់ជាច្រើន។ ក្នុងវិស័យសេដ្ឋកិច្ច និងហិរញ្ញាវត្ថុ ព្រះអង្គបានបោះពុម្ពប្រាក់រាងមូលម្ខាងមានរូបអង្គរវត្ត ម្ខាងទៀតមានរូបសត្វហង្សសម្រាប់ប្រើប្រាស់ក្នុងព្រះរាជាណាចក្រ និងព្រះអង្គទាក់ទងឈ្មួញចិន និងឥណ្ឌាឱ្យចូលធ្វើពាណិជ្ជកម្មក្នុងប្រទេសខ្មែរទៀតផង។ ឯពន្ធដាត្រូវបានដាក់ឱ្យទារតាមរបបភាស៊ីជាហេតុធ្វើឱ្យរាជការមានលទ្ធភាពរៀបចំថវិកាមួយដែលមានតុល្យភាព។
- ១៨៥៨ ចលនាបេះបោរចាម ប្រឆាំងជាមួយនឹងរាជការ ខ្មែរ នៅខាងត្បូងខេត្ត ត្បូងឃ្មុំ។ ក្នុងប្រយុទ្ធគ្នាដ៍ស៊ីសាច់ ហុតឈាម នៅលើទន្លេរមេគង្គ កងទ័ពខ្មែរដឹកនាំដោយ ស្តេចអង្គឌួង បានបង្រ្កាបទ័ពបេះបោរបានជោគជ័យ។ ភាគច្រើនជនជាតិ ចាម និង ពួក ម៉ាឡេ ត្រូវបានដឹកជញ្ជូន ពង្រាយនៅតាមបណ្តាខេត្តផ្សេង ទូទាំងកម្ពុជា ដើម្បីជៀសវាងការបេះបោរជាថ្មី។
- ១៨៥៨ នៅឆ្នាំ១៨៥៨ បារាំងបានបញ្ជូនកងទ័ពទៅវាយលុកទៅលើនគរអាណ្ណាម រហូតដណ្តើមយកទឹកដីកម្ពុជាក្រោមមកកាន់កាប់ នៅឆ្នាំ១៨៦២ មុននឹងដាក់អាណាព្យាបាលលើកម្ពុជា (១៨៦៣) វៀតណាម (១៨៨៤) និងឡាវ (១៨៩៣) បង្កើតទៅជាសហភាពឥណ្ឌូចិន។
- ១៨៥៩ ព្រះរាជាណាចក្រខ្មែរជាទឹកដី និងជាសម្បត្តិផ្ទាល់របស់មហាអាណាចក្រខ្មែរ។ពួកជនជាតិយួនបន្ទាប់ពី ដណ្ដើមកាន់កាប់ទឹកដីកម្ពុជាក្រោមប៉ែកខាងកើតរួចហើយក៏ចូលទន្ទ្រាន ម្ដងបន្តិចៗរាតត្បាត ឆ្ពោះមក ភូមិភាគកម្ពុជាក្រោមប៉ែកខាងលិចទៀត មិនឈប់ឈរសោះ ។ នៅឆ្នាំ១៨៥៩ អាណានិគមបារាំងសែស បានចូលមកកាន់កាប់ដែនដីកម្ពុជាក្រោមប៉ែកខាងកើត និងនគរចម្បាដែលពេលនោះស្ថិត នៅក្រោម អំណាចយួន ។
- ១៨៦២ ក្រោយមកនៅឆ្នាំ១៨៦២ រដ្ឋការអាណានិគមបារាំងសែស បានឃុបឃិតលួចធ្វើសន្ធិសញ្ញាបារាំង- យួនមួយដោយសម្ងាត់ (ដែលប្រជារាស្ត្រខ្មែរជាម្ចាស់ទឹកដី មិនបានដឹងសោះ )ប្រគល់ខេត្តទាំង៣ នោះអោយស្ដេចយួនអាណ្ណាមកាន់កាប់តទៅដោយ ស្ថិតនៅ ជាប្រទេសក្រោមអាណាព្យាបាល បារាំង។ ប៉ុន្តែ បារាំងសែស ដាក់ឈ្មោះភូមិភាគនេះហៅថា <La Cochinchine> «កូសាំងស៊ីន»។ បារាំងហៅបែបនេះគឹក្លាយមកពីពាក្យថាកូជិនស៊ីន (ឈ្មោះបុត្រីស្ដេចក្រុងវ៉េ ដែលត្រូវជាមហេសី ព្រះបាទជ័យជេដ្ឋាទីII)។
- ១៨៦២ ដូច្នេះ សរុបសេចក្តីមកវិញ បើយោងទៅលើឯកសារប្រវត្តិសាស្រ្ត កម្ពុជាក្រោម គឺជាអតីតទឹកដីរបស់នគរខ្មែរ មិនមែនជារបស់វៀតណាមតាំងពីដើមមកនោះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ កម្ពុជាក្រោមនេះក៏មិនមែនទើបនឹងត្រូវបានបាត់បង់ ដោយសារបារាំងកាត់ឲ្យវៀតណាម នៅឆ្នាំ១៩៤៩នេះដែរ។ តាមរយៈច្បាប់ ថ្ងៃទី៤ មិថុនា ឆ្នាំ១៩៤៩ បារាំងគ្រាន់តែបានប្រគល់ទឹកដីកូសាំងស៊ីន ដែលបារាំងច្បាំងដណ្តើមយកពីវៀតណាម នៅឆ្នាំ១៨៦២ ឲ្យទៅវៀតណាមវិញប៉ុណ្ណោះ មិនមែនជាការកាត់យកពីកម្ពុជាទៅឲ្យវៀតណាមនោះទេ។ ទឹកដីកម្ពុជាក្រោមនេះ កម្ពុជាបានបាត់បង់ទៅវៀតណាម តាំងពីមុនពេលបារាំងចូលមកដាក់អាណានិគមនៅឥណ្ឌូចិនទៅទៀត គ្រាន់តែថា កម្ពុជាក៏មិនបានបោះបង់ការទាមទារយកទឹកដីកម្ពុជាក្រោមនេះពីវៀតណាមមកវិញនោះដែរ។ រហូតទាល់តែមានច្បាប់បារាំង ដែលសម្រេចភ្ជាប់ទឹកដីកូសាំងស៊ីនទៅប្រទេសវៀតណាម នៅឆ្នាំ១៩៤៩ ទើបធ្វើឲ្យកម្ពុជាលែងអាចធ្វើការតវ៉ាតាមផ្លូវច្បាប់ទាមទារយកទឹកដីកម្ពុជាក្រោមនេះមកវិញ ពីព្រោះថា យោងតាមគោលការណ៍នៃនីតិអន្តរជាតិ ព្រំដែនដែលបន្សល់ទុកដោយមហាអំណាចអាណានិគម គឺជាព្រំដែនស្ថាពរ ដែលមិនអាចសើរើឡើងវិញបាន៕
- ១៨៦៥ ដល់ ១៨៦៧ មានការត្រួត្រាពីសំណាក់ ពួកកងទ័ពបារាំង ដូច្នេ កកើតមានចលនា រួបរួមគ្នា រវាង ខ្មែរ ចាម យួន វៀតណាម ប្រឆាំងជាមួយ បារាំង។
- ១៨៧៤ នៅចំពោះមុខការតស៊ូដ៏ខ្លាំងក្លារបស់ប្រជារាស្ត្រខ្មែរក្រោម ស្ដេចយួនបានចុះសន្ធិ្ធសញ្ញាមួយជាមួយ អាណានិគមបារាំង នាថ្ងៃទី១៥ មីនា ១៨៧៤ ដោយស្ដេចយួនបានប្រកាសថាយួនគ្មាន សិទ្ធិលើទឹកដី កម្ពុជាក្រោមឡើយ ។
- ១៨៧៤ បារាំងធ្វើជំរឿន រាប់ឃើញមាន ប្រជាជនចាម ចំនួន ២៥,៥៩៩ នាក់កំពុងរស់នៅកម្ពុជា ដែលត្រូវជា ៣% នៃប្រជាជនក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។
- ១៩៣០ នៅខេត្តកំពង់ចាម មានព្រះវិហារចាម ចំនួន ៤០ សម្រាប់ មនុស្ស ៣៣,០០០ នាក់
- ១៩៣៦ គេធ្វើជំរឿន ឃើញថា ប្រជាជនចាម មានចំនួន ៨៨,០០០ នាក់។
- ១៩៣៩ ដោយឡែក សៀវភៅកម្ពុជាក្នុងសម័យសង្រ្គាមវៀតណាម របស់អ្នកនិពន្ធ ឥន្ទ សុផល បានស្ដែងថា មកដល់ឆ្នាំ១៨៦៦ក្រោយបីឆ្នាំនៃអាណាព្យាបាល បារាំងមកដល់ បារាំងបានផ្ដល់នូវទំនុក ចិត្តនៃការដឹកនាំមកកាន់កម្ពុជាដោយ បានកាត់យកខេត្តខ្មែរពីអាណ្ណាមមកវិញដូចជាខេត្ត មាត់ជ្រូក ពាម ព្រះត្រពាំងជាដើម តែ កោះត្រល់ បារាំងមិនបានបញ្ចូលក្នុងទឹកដីកូសាំងស៊ីនទេ គឺនៅតែជាទឹកដីកម្ពុជារហូត ដល់ថ្ងៃទី៣១ មករា ១៩៣៩ ទើបបារាំងកាត់កោះត្រល់បញ្ចូលក្នុងរដ្ឋបាលនៃទឹកដីកូសាំងស៊ីន ជាការបាត់កោះត្រល់ដំណាក់កាលទី១។ យ៉ាងណាការបញ្ចូលទឹកដីកោះត្រល់នេះ ចូលដែនដីកូសាំងស៊ីន គឺ គោលបំណងត្រឹមជាដែនដីរដ្ឋបាលទារពន្ធដាររបស់បារាំងដែលខាងកម្ពុជាពុំមាននរណាទៅទារ ពន្ធដារនៅទីនោះទេ។
- ១៩៤៥ នៅឯវៀតណាម ឯណោះក្នុងរង្វង់ឆ្នាំ១៩៤៥ ១៩៤៧ គឺវៀតណាមបានរងឥទ្ធិពលនៃសង្គ្រាមត្រជាក់ ក្រោយបញ្ចប់សង្រ្គាមលោក តែមជ្ឍដ្ឋានខ្លះថាជាពុតត្បុតវៀតណាមដែលធ្វើជាបែកបាក់គ្នាដើម្បីបាន ទឹកដីកម្ពុជា។ បើតាមសៀវភៅប្រវត្តិសាស្រ្ដលោកឥន្ទ សុផលដដែល គឺ ថ្ងៃទី១ មិថុនា ១៩៤៦ បារាំងបានចុះកិច្ចព្រមព្រៀងទទួលស្គាល់រដ្ឋាភិបាលវឿតណាមខាងជើង ដឹកនាំដោយហូជីមិញ។ ឯភាគខាងត្បូងនៃប្រទេសវៀតណាម បារាំងបានបង្កើតរដ្ឋាភិបាលសាធារណរដ្ឋកូសាំងស៊ីន តែដើម្បីចង់ បានការគាំទ្រពីប្រជាពលរដ្ឋវៀតណាម បានដឹកនាំយូរអង្វែង បារាំងសម្រេចយាងព្រះចៅបាវដាយមក ពីក្រុងហុងកុង និង បង្កើតកិច្ចព្រមព្រៀងអាលីសេ មានន័យស្មើនឹងការប្រគល់ទឹកដីកូសាំងស៊ីនទៅ ឱ្យព្រះចៅបាវដាយគ្រប់គ្រង ដោយមិនមានការពិភាក្សាពីភាគីជម្លោះព្រំដែនកម្ពុជា ហើយពេលនោះ សម្ដេចព្រះសីហនុបដិសេធមិនយាងទៅចូលរួមក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀងនោះ។
- ១៩៤៩ តែមិនមានន័យថាទឹកដីនេះទើបបាត់ក្នុងឆ្នាំ១៩៤៩នោះទេ គ្រាន់តែថា តាមរយៈច្បាប់ ថ្ងៃទី៤ មិថុនា ឆ្នាំ១៩៤៩នោះគឺ បារាំង បានប្រគល់ទឹកដីកូសាំងស៊ីន ដែលបារាំងច្បាំងដណ្តើមយកពីវៀតណាម កាលនៅឆ្នាំ១៨៦២ ឲ្យទៅវៀតណាមវិញដោយឯកត្តោភាគី ពោលគឺមិនមែនជាការកាត់យកពី កម្ពុជាទៅឲ្យវៀតណាមនោះទេ។ បញ្ជាក់ម្ដងទៀតថា ទឹកដីកម្ពុជាក្រោមនេះ កម្ពុជាបានបាត់បង់ទៅវៀត ណាម តាំងពីមុនពេលបារាំងចូលមកដាក់អាណានិគមនៅឥណ្ឌូចិន ប៉ុន្ដែកាលណោះកម្ពុជាគឺមិនបោះបង់ សិទ្ធិទាមទារមកវិញប៉ុណ្ណោះ។
- ១៩៤៩ ថ្ងៃទី៤ ខែមិថុនា គឺជាថ្ងៃដែលសហគមន៍ខ្មែរកម្ពុជាក្រោម នាំគ្នារំឭកខួប នៃការបាត់បង់ទឹកដីកម្ពុជាក្រោម ដែលត្រូវបានបារាំងដាក់បញ្ចូលក្នុងទឹកដីវៀតណាម នៅក្នុងអំឡុងពេលដែលបារាំងដាក់អាណាព្យាបាលលើកម្ពុជា។ ក៏ប៉ុន្តែ ជាទូទៅ គេតែងតែឃើញមានភាពចម្រូងចម្រាសគ្នាខ្លាំង ទាក់ទងនឹងបញ្ហានេះ ដោយភាគីវៀតណាម តែងតែបានលើកឡើងថា ទឹកដីកម្ពុជាក្រោមជាកម្មសិទ្ធិរបស់វៀតណាមតាំងពីរយូរមកហើយ មិនមែនទើបតែត្រូវអាណានិគមបារាំងកាត់ចេញពីកម្ពុជា នៅឆ្នាំ១៩៤៩។ តើពិតប្រាកដទៅ កម្ពុជាបានបាត់បង់ទឹកដីកម្ពុជាក្រោមទៅវៀតណាមចាប់តាំងពីពេលណាមក?
- ៤ មិថុនា ១៩៤៩ គឺជាខួបទី៧០ឆ្នាំនៃការបាត់បង់ទៅនូវទឹកដីកម្ពុជាក្រោម ដែលបារាំង ហៅថាតំបន់រដ្ឋបាល កូសាំងស៊ីន ទៅឱ្យវៀតណាមដោយសម្អាងលើច្បាប់ដែលសភាបារាំង អនុម័តឱ្យចូល ជាធរមានពីពេលនោះ។ ទឹកដីកម្ពុជាក្រោមជាការពិត មានប្រវត្តិយូរអង្វែងបន្ដិចនៃការបាត់បង់ តាមរយៈការ បញ្ចូលនិគមជនជាតិ ការប្រើល្បិចល្បែង និង ការគម្រាមកំហែង ការឈ្លានពាន ជាពិសេសគឺប្រវត្តិសាស្រ្ដ ចុងក្រោយនៃបរិបទពិភពលោកក្រោយការដកទង្វើអាណានិគមរបស់ពួកចក្រពត្តិ ហើយបញ្ចប់ទៅនូវ សង្គ្រាមឈ្លានពានគ្នាពេញសកលលោក។ ការណ៍នេះជាការផ្លាស់ប្ដូរភាពជាក់លាក់ តាមរយៈការសម្អាងអ្វីគ្រប់យ៉ាងគឺត្រឹមត្រូវដោយអានុភាពជាចម្បងនៃក្រឹត្យក្រមច្បាប់។
- ១៩៤៩ ប្រវត្តិនៃទឹកដីកម្ពុជាក្រោម ដែលបារាំងហៅថា កូសាំងស៊ីន (Cochinchine) ត្រូវបានកត់ត្រាទុកនៅក្នុងឯកសារប្រវត្តិសាស្រ្តជាច្រើន ដែលមិនគួរជាបញ្ហាចម្រូងចម្រាស ដូចអ្វីដែលបានកើតឡើងនៅពេលនេះទេ ប្រសិនបើភាគីម្ខាងៗមិននាំគ្នាបកស្រាយទាញយកត្រូវតែរៀងៗខ្លួនទេនោះ។
- ១៩៤៩ ទឹកដីកម្ពុជាក្រោមត្រូវបានបារាំងកាត់ទៅឲ្យវៀតណាម នៅឆ្នាំ១៩៤៩ គឺជារឿងមិនអាចប្រកែកបាន ដោយសារតែមានឯកសារច្បាប់ជាសំអាង គឺច្បាប់ ដែលសភាបារាំងបានអនុម័ត នៅថ្ងៃទី៤ មិថុនា ឆ្នាំ១៩៤៩។ ក៏ប៉ុន្តែ គេក៏គួរតែទទួលស្គាល់ផងដែរថា ច្បាប់ឆ្នាំ១៩៤៩នោះ មិនមែនកាត់ទឹកដីកម្ពុជាក្រោមចេញពីទឹកដីកម្ពុជា ប្រគល់ទៅឲ្យវៀតណាមនោះទេ ពីព្រោះថា ទឹកដីកម្ពុជាក្រោមនេះលែងស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់កម្ពុជាតាំងពីរាប់រយឆ្នាំមុនម៉្លេះ
- ១៩៤៩ តាមការពិត កម្ពុជាបានចាប់ផ្តើមបាត់ដីកម្ពុជាក្រោមបន្តិចម្តងៗ តាំងពីអំឡុងសតវត្សរ៍ទី១៧ គឺនៅក្នុងរាជ្យព្រះបាទជ័យជេដ្ឋាទី២ ដែលមានមហេសីជាកូនស្រីស្តេចអាណ្ណាម ហើយដែលបានអនុញ្ញាតឲ្យជនជាតិវៀតណាមចូលមករស់នៅក្នុងខេត្តព្រៃនគរ (ឈ្មោះដើម ខេត្តព្រៃគ)។ បន្តិចម្តងៗ នៅក្នុងពេលដែលនគរខ្មែរធ្លាក់ចុះទន់ខ្សោយ ដោយសារតែការកៀបសង្កត់ពីសៀម និងអាណ្ណាមផង និងដោយសារជម្លោះផ្ទៃក្នុងដណ្តើមរាជបល្ល័ង្កផង នគរអាណ្ណាមក៏បានពង្រីកការកាន់កាប់ទឹកដីកម្ពុជាក្រោមជាលក្ខណៈអចិន្រ្តៃយ៍ ដោយតាំងខ្លួនជាម្ចាស់ស្រុក។
- ១៩៥០ មានជនជាតិចាម ម្នាក់ ឈ្មោះ សុះ ម៉ាន នៅខេត្តកំពង់ចាម បានចូលរួមជាមួយនឹង បក្សកំម្មុយនីស្ត ដឹកនាំដោយ ហូជីមិញ។ គាត់ជាភ្នាក់ងារសម្ងាត់ប្រឆាំង រដ្ឋការបារាំង និងបានសិក្សាផ្នែកសង្រ្គាមនៅវៀតណាម ក្រោយបារាំងចាញ់សង្រ្គាម សុះ ម៉ាន បានបន្តការសិក្សាផ្នែកនយោបាយ នៅ វៀតណាម សូវៀត និង ចិន។
- ១៩៦០ ខេត្ត ឡុងហូ (ក្នុងអំឡុងចុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៦០ យួនចែកចេញជាខេត្ត វិញឡុង, សាដែក, និង ត្រាវិញ)។ ខេត្តមាត់ជ្រូក (ក្នុងអំឡុងចុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៦០យួនចែកជាខេត្តចូវដុក, ឡុងស្វៀន, កឹនថើ, និងសុកត្រាំង)។ ខេត្តពាម (ក្នុងអំឡុងចុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៦០យួនចែកជាខេត្ត ហាទៀង,រ៉ាចយ៉ា និងបាក់លីវ។កម្ពុជាទឹកលិច ឬ កម្ពុជាក្រោមទាំងមូល (រួមទាំងកម្ពុជាក្រោម ខាងកើតនិងខាងលិច)។
- ១៩៦២ គួរបញ្ជាក់ថា នៅក្នុងសហភាពឥណ្ឌូចិននេះ ដែនដីកូសាំងស៊ីនមានលក្ខណៈពិសេសពីប្រទេសកម្ពុជា វៀតណាម និងឡាវ។ កម្ពុជា វៀតណាម និងឡាវ គឺជាប្រទេសស្ថិតក្រោមអាណាព្យាបាលបារាំង ចំណែកកូសាំងស៊ីនវិញ នៅក្រោយពេលដែលបារាំងច្បាំងដណ្តើមយកបានពីនគរអាណ្ណាម នៅឆ្នាំ១៨៦២ បារាំងមិនបានដាក់បញ្ចូលមកក្នុងទឹកដីកម្ពុជាវិញនោះទេ តែបារាំងបានយកដែនដីកូសាំងស៊ីននេះទុកធ្វើជាកម្មសិទ្ធិផ្ទាល់ខ្លួន ដោយមានលក្ខន្តិកៈជាដែនដីបារាំងនៅនាយសមុទ្រ (Territoire d’Ouetre-Mer)។ រហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ បារាំងក៏បន្តមានដែនដីនៅនាយសមុទ្រយ៉ាងច្រើនដែរ ដូចជា Nouvelle-Calédonie និង Polynésie française ជាដើម ដែលស្ថិតនៅក្នុងមហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក ក្បែរប្រទេសអូស្រ្តាលី និងនូវែលសេឡង់។
- ១៩៦៥ កងទ័ពអាមេរិក បោះទីតាំងនៅវៀតណាមខាងត្បូង។ សម្តេចសីហនុ រៀបចំសន្ធិសិទ្ធក្រុម ខ្មែរមន ប្រឆាំងអាមេរិក ដែលមាន លន់ លន់ គៀងគរ តំណាងស្រម៉ោលរាប់សិប នៃជិនជាតិ ចាម ចូលរួមក្នុងសម្ព័ន្ធ។
- ១៩៧០ សុះ ម៉ាន បានចូលមកកម្ពុជាវិញ ដឹកនាំចលនាឥស្លាមទិសបូព៌ា ជាមួយកូនប្រុស កាត់ឈ្មោះ ម៉ាត់ លី។ នៅតំបន់ផ្សេងៗទៀត ពួកខ្មែរក្រហម និង សីហនុ មិនអនុញ្ញាតិឲ្យមាន មេទ័ព ចាម ទេ សូម្បី ខាង និរតី ដែលមាន ប៉ុលពត កាន់កាប់ក្តី ក៍គេមើលឃើញថា ប្រឆាំង ជាមួយនឹង វប្បធម៍ចាមដែរ។ តំបន់ពួកកំម្មុយនីស្ត ត្រូវបង្ខំស្រីចាម កាត់សក់សក់ខ្លី ដូចស្រ្តីខ្មែរ និង បោះបង់ចោល អាវ បំពង់ របស់ប្រពៃណីចាម។ ប៉ុល ពត តាម៉ុក កែ ពក គឺជាមនុស្សសំខាន់ដែល បញ្ជាឲ្យ រឹតបណ្តឹង សិទ្ធិរបស់ជនជាតិចាម។
- ១៩៧០ លន់ លន់ ធ្វើរដ្ឋប្រហារទំលាក់ សម្តេច នរោត្តមសីហនុ និងបន្តកិច្ចការ ប្រមូលផ្តុំ កំលាំង ជនជាតិ ចាម និងជនជាតិភាគតិចផ្សេងទៀត ដែលនាំឲ្យ អាម៉ាស់ដល់ការចងសម្ព័ន្ធ អាមេរិក- លន់ នល់។
- ១៩៧០ ដល់ ១៩៧៥ ជនបរទេស គេវិភាគថា របប ប៉ុលពត ផ្តាច់ការ ព្រោះ មិនទទួលស្គាល់ ថាមាន ជនជាតិ ចាមទេ ប្រទេសចម្បា ត្រូវ វៀតណាម កំទេចចោលទៅហើយ មួយទៀត ពួកមេដឹកនាំខ្មែរក្រហមថា ជនជាតិ ចិន ចាម វៀតណាម និង ជនជាតិភាគតិចៗផ្សេង បង្កើតបានជា ១៥% នៃប្រជាជនកម្ពុជា ចំណែក ជនជាតិខ្មែរដើម មានតែ ១% ទេ។ ពួកខ្មែរក្រហមថា ព្រឹត្តិការសម្លាប់រង្គាល នៅចម្បា ឆ្នាំ១៤៧១ ដល់ ១៦៩៣ គឺ ជនជាតិចាម ត្រូវកំទេចចោលអស់ហើយ អ្នកនៅរស់ក្នុងប្រទេសកម្ពុជា មិនមែនជា ជនជាតិ ចាមទេ ដែលប្រការនេះ នាំឲ្យ ជនជាតិចាម គិតថា ខ្មែរប្រកាន់ពូជសាសន៍។
- ១៩៧០ ដល់ ឆ្នាំ ១៩៧០ កងទ័ពរបស់ ឡេះ កាសេម/ ឡេស កាសេម ដែលជាកងទ័ពចាម ពិសេស ស្ថិត ក្នុងជួរកងទ័ព នល់ លន់ បានកំទេច សម្លាប់ប្រជាជនក្នុងបណ្តាភូមិនានារបស់ កងទ័ពខ្មែរក្រហមយ៉ាងសាហាវព្រៃផ្សៃ បន្ទាប់មកពីមាន ពត័មានបែបនេះ ខាងរដ្ឋាភិបាល នល់ នល់ បានបំបែក កងទ័ពរំដោះនគរចម្ប៉ា នេះ ឲ្យចូលទៅជាមួយ បណ្តាអង្គភាពទ័ពផ្សេងៗ ចំណែកប្រជាជន ចាម មួយចំនួនក៍បានចូលរួមជាមួយ ពួកកម្មុនីស្តផងដែរ។
- ១៩៧៣ មេដឹកនាំ ចាម ឈ្មោះ សុះ ម៉ាន បានប្រកាសផ្សព្វផ្សាយ ពីការធ្វើ កុំម្មុយនីស្តិ បើកសហករណ៍ និងថា ជនជាតិចាម បានចំណាយពេលច្រើនពេក ទៅលើ សាសនា និងគ្មានពេលសម្រាប់ធ្វើបដិវត្តន៍។ ពួកចាម បានធ្វើបាតុកម្ម ដោយវាយស្គរតាមភូមិ ប្រឆាំងជំទាស់ ក្នុងការដែល ពួកខ្មែរកំម្មុយនីស្ត ហាមការ សូត្រធម៍ ៥ដង/ថ្ងៃ។ លុះពាក់កណ្តាលឆ្នាំ ១៩៧៤ មានជនជាតិចាម ចំនួនប្រមាណជា ៣០០ នាក់ ត្រូវគេចាប់ជំរិតយកប្រាក់ ភាគច្រើនជាអ្នកមានលុយ គ្រូបង្រៀន និងជាមេសាសនា នៅក្រូចឆ្មា កំពង់ចាម។
- ១៩៧៤ ចលនា របស់ សុះ ម៉ាន ត្រូវគេបំបែក គាត់ត្រូវគេឃុំខ្លួនក្នុងផ្ទះ និងមានការចាប់ខ្លួនមនុស្ស ៧១ នាក់ផ្សេងទៀត ដែលធ្លាប់ទៅសិក្សានៅ វៀតណាម។
- ១៩៧៤ ពេលកំពុងមានការបង្រ្កាបនេះ មានក្រុមមួយ ប្រកាសថា ជាចលនាខ្មែរ ស បានរត់ចូលព្រៃ គឺជាក្រុមដឹកនាំដោយភាកច្រើន ខ្មែរឥស្លាម(ចាម) គឺបំបែកខ្លួនចេញពី ពួក ខ្មែរក្រហម ពួកខ្មែរ ស នេះ គាំទ្រ សម្តេច នរោត្តម សីហនុ តែជំទាស់ផែនការធ្វើ សហករណ៍។ តាមប្រភពខ្លះគេថា នេះជា ក្រុមដែលគាំទ្រ ប្រទេសវៀតណាម ! គឺជាផែនការ ប្រទេសវៀតណាម។
- ១៩៧៥ ក្នុងខែ កក្តដា មានការបេះបោរដោយជនជាតិ ចាម សម្លាប់ជនជាតិខ្មែរក្នុងភូមិ កោះផល់ ស្រុកក្រូចឆ្មា លុះព្រឹកឡើង កងទ័ពខ្មែរក្រហមបានឡោមព័ទ្ធ ភូមិ បាញ់ដោយកាំភ្លើងត្បាល់ និង កាំភ្លើងដៃ សម្លាប់កំទេចប្រជាជនចាម ក្នុងភូមិនោះវិញ ព្រមទាំង ដូរ ឈ្មោះ កោះផល ទៅជា កោះផេះ ភូមិនេះមានប្រជាជន ៣៥០ គ្រួសារ ។ មួយសប្តាហ៍ ក្រោយមក មានការបេះបោរនៅភូមិស្វាយ ក្បែរនោះ ដោយ ជនជាតិ ចាម សម្លាប់ មេបញ្ជាការកងទ័ពខ្មែរក្រហម និង ទាហាន ២ នាក់ កងទ័ពខ្មែរក្រហម សងសឹកវិញ ដោយបាញ់សម្លាប់ប្រជាជនចាម ៧០% ក្នុងភូមិស្វាយ នោះ។ មូលហេតុនៃការបេះបោរ ខាងជនជាតិចាម គេថា ខ្មែរ និង ចាម ស្រលាញ់គ្នាណាស់ ច្បាំងជាមួយគ្នាប្រឆាំង កងទ័ព លន់ នល់ តែពេលបានជ័យជំនៈ ពួកគេមិនបានទទួលតំណែងធំដុំ បែរជាដកអាវុធទៅវិញ និង ហាមប្រាមការប្រតិបត្តិសាសនា។ទាហានខ្មែរក្រហម ២៨ នាក់ស្លាប់ នៅ កោះផល។ អានបន្ត នៅទីនេះ
សូមបញ្ជាក់ថា ដែនដីកម្ពុជាក្រោមត្រូវរាប់បញ្ជូលកោះពីរផង គឺ កោះត្រឡាច(Con Son យួនហៅ កូនសឺន) និងកោះត្រល់ (Phu Quoc យួនហៅហ្វូកួក) ។ អាណាខេត្តនៅកម្ពុជាក្រោម នៅកម្ពុជាក្រោមទាំងមូល កាលពីសម័យមុនចែកចេញជាអាណាខេត្តធំៗ៤គឺ៖
- ១-អាណាខេត្តដូណៃ
- ២-អាណាខេត្ត ឡុងហូ
- ៣-អាណាខេត្ត មាត់ជ្រូក
- ៤-អាណាខេត្ត ពាម
ក្រោយមកអាណាខេត្តទាំងនោះត្រូវបានបែងចែកជាខេត្តតូចៗចំនួន ២១ខេត្ត ដែលនៅប្រើរហូត ដល់ចុង ទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៦០ ។
ឈ្មោះខេត្តទាំង២១នោះគឺៈ
- ១- ព្រះត្រពាំង
- ២-ស្រុកឃ្លាំង
- ៣-មាត់ជ្រូក
- ៤-ក្រមួនសរ
- ៥-ពលលាវ
- ៦-ទឹកខ្មៅ
- ៧-ពាម
- ៨-ព្រែកឫស្សី
- ៩-លង់ហោ
- ១០-ពាមបារ៉ាជ្ញ
- ១១-រោងដំរី
- ១២-ព្រៃនគរ
- ១៣-ទួលតាមោក
- ១៤-ផ្សារដែក
- ១៥-ចង្វារត្រពាំង-ស្រកាត្រី
- ១៦-មេស
- ១៧-កោះ គង
- ១៨-ព្រះសួគ៌ា
- ១៩-ផ្សំអំបើស
- ២០-ឈ្មោះថ្មី
- ២១-អូកាប់
- ១- ព្រះត្រពាំង(Tra Vinh=ត្រាវិញ)
- ២-ស្រុកឃ្លាំង(Soc Trang=សុកត្រាំង)
- ៣-មាត់ជ្រូក(Chau doc=ចូវដុក)
- ៤-ក្រមួនសរ(Rach Gia=រ៉ាចយ៉ា)
- ៥-ពលលាវ (Bac Lieu=បាក់លៀវ)
- ៦-ទឹកខ្មៅ(Ca Mau=កាម៉ាវ)
- ៧-ពាម(Ha Tien=ហាទៀន)
- ៨-ព្រែកឫស្សី(Can Tho=កឺនថឹ)
- ៩-លង់ហោ(Vinh Long=វិញឡុង)
- ១០-ពាមបារ៉ាជ្ញ(Long Xuyen=ឡុងស្វៀន)
- ១១-រោងដំរី(Tay Ninh=តីនីញ)
- ១២-ព្រៃនគរ(Sai Gon=សាយយ្គន)
- ១៣-ទួលតាមោក(THu Dau Mot=ធូយ៉ូវម៉ូត)
- ១៤-ផ្សារដែក(Sa Dec=សាដេក)
- ១៥-ចង្វារត្រពាំង(Bien Hoaបៀនវ៉ា)
- ១៦-មេស(My Tho=មីថរ)
- ១៧-កោះគង(Go Cong=ហ្កកុង)
- ១៨-ព្រះសួគ៌ា(Ba Ria=បារៀ)
- ១៩-ផ្សំអំបើស(Ben Tre=បេនត្រែ)
- ២០-ឈ្មោះថ្មី(Tan An=តឹនអាន)
- ២១-អូកាប់(Cap. St. Jacques=កាបសាំងហ្សាក់)
ការកែប្រែឈ្មោះខេត្តខ្មែរទៅជាភាសាយួននៅក្នុងជំនាន់ង៉ូឌីញយៀម
- ១- ព្រះត្រពាំង(Vinh Binh=វិញប៊ិញ)
- ២-ស្រុកឃ្លាំង(Soc Trang=សុកត្រាំង, Bac Lieu=បាក់លៀវ)
- ៣-មាត់ជ្រូក(An Giang=អាងយ៉ាង, Chau Doc=ចូវដុក, Long Xuyen=ឡុងស្វៀន)
- ៤-ក្រមួនសរ(Choung Thien=ជួងធៀន, Rach Gia=រ៉ាច់យ៉ា, Can Tho=កឹនថឹ, Ba Xuyen=បាស្វៀន, An Xuyen=អានស្វៀន)
- ៥-ពលលាវ(Ba Xuyen=បាស្វៀន, An Xuyen=អានស្វៀន)
- ៦-ទឹកខ្មៅ(An Xuyen=អានស្វៀន, [Ca Mau-Bac Lieu=កាម៉ាវ-បាក់លៀវ])
- ៧-ពាម(Kien Giang=គៀនយ៉ាង[Ha Tien-Rah Gia=ហាទៀន-រ៉ាច់យ៉ា])
- ៨-ព្រែកឫស្សី(Phong Dinh=ហ្វុងយិញ)
- ៩-លង់ហោ(Vinh Long=វិញឡុង[Vinh Long-Sa Dec=វិញឡុង-សាដេន]
- ១០-ពាមបារ៉ាជ្ញ(Long Xuyen=ឡុងស្វៀន)
- ១១-រោងដំរី(Tay Ninh=តីនីញ)
- ១២-ព្រៃនគរ(Sai Gon=សាយហ្គន,[Gia Dinh-Cho lon=យ៉ាឌីញ-ចឺឡឺន])
- ១៣-ទួលតាមោក(Binh Duong=ប៊ិញយឿង[Binh Long=ប៊ិញឡុង])
- ១៤-ផ្សារដែក(Kien Phong=គៀនហ្វុង)
- ១៥-ចង្វារត្រពាំង(Phuoc Thanh=ហ្វឿកថាញ់, Phuoc Long=ហ្វឿកឡុង)
- ១៦-មេស(Dinh Tuong=យិញទឿង)
- ១៧-កោះ គង(Dinh Tuong=យិញទឿង, Long An=ឡុងអាន)
- ១៨-ព្រះសួគ៌ា(Phuoc Tuy=ហ្វឿកធ្វី, Binh Tuy=ប៊ីញធ្វី)
- ១៩-ផ្សំអំបើស(Kien Hoa=គឿនហ្វា)
- ២០-ឈ្មោះថ្មី(Long An=ឡុងអាន)
- ២១-អូកាប់(Vung Tau=វង់តូវ)
នេះជាខេត្តខ្មែរដែលបាត់បង់ទៅ ខាងប្រទេស វៀតណាម ដែលយើងហៅថា ខ្មែរលើ មានដូចជា៖
ឯកសារបន្ត
ផែនទីរដ្ឋអតីតកាល
គោលបំណងនៃការចងចក្រងឯកសារនេះឡើងដោយសារឃើញមាន៖
| ខេត្តខ្មែរដែលបាត់បង់នៅប្រទេស វៀតណាម (អង់គ្លេស ៖ Province) ដែលអតីតកាលស្ថិតនៅ អាណាចចក្រអង្គរ÷ | |||||
| ល.រ | ឈ្មោះខេត្តអក្សរខ្មែរ | អក្សរឡាតាំង | អក្សរ វៀតណាម | ឆ្នាំបាត់បង់ | |
| ១ | ខេត្តព្រៃនគរ | Prey Nokor Province | Hồ Chí Minh | ១៦៦៩ - ១៦៩៩ | |
| ២ | ខេត្តព្រះសួគ៌ា | Preah Suorkea Province | Bà Rịa | ១៦៥១ | |
| ៣ | ខេត្តអូរកាប់ | O Kap Province | Vũng Tàu | ១៦១៥ | |
| ៤ | ខេត្តទួលតាមោក | Tuol Ta Mouk Province | Bình Phước | ១៦៩៩ | |
| ៥ | ខេត្តដូនណៃ | Daun Nay Province | Đồng Nai | ១៦៥១ - ១៦៩៩ | |
| ៦ | ខេត្តចង្វាត្រពាំង | Changva Trapeang Province | (Biên Hòa) | ||
| ៧ | ខេត្តរោងដំរី | Raung Damrei Province | Tây Ninh | ១៧៧០ | |
| ៨ | ខេត្តមាត់ជ្រូក | Moat Chrouk Province | Châu Đốc | ចន្លោះ ១៧១៥ - ១៧៥៧ | |
| ៩ | ខេត្តពាមបារាជ | Peam Barach Province | Long Xuyên | ១៧១៥ - ១៧៥៧ | |
| ១០ | ខេត្តផ្សារដែក | Phsar Dek Province | Sa Đéc | ១៧៥៧ | |
| ១១ | ខេត្តពលលាវ | Pol Leav Province | Bạc Liêu | ១៨៤០ | |
| ១២ | ខេត្តទឹកខ្មៅ | Toek Khmao Province | Cà Mau | ១៧០៧ | |
| ១៣ | ខេត្តកំពង់ឫស្សី | Kampong Russei Province | Bến Tre | ១៧៣២ | |
| ១៤ | ខេត្តផ្សំអំបើស | Phsom Ambeus Province | |||
| ១៥ | ខេត្តព្រែកឫស្សី | Prek Russei Province | Cần Thơ & Vị Thanh | ១៧៥៨ | |
| ១៦ | ខេត្តក្រមួនស | Kramuon Sa Province | Kiên Giang | ១៧០៧ - ១៧១៥ ១៧៥៧ - ១៧៥៨ | |
| ១៧ | ខេត្តពាម | Peam Province | Hà Tiên | ១៧០៧ - ១៧១៥ | |
| ១៨ | ខេត្តពាមបន្ទាយមាស | Peam Banteay Meas Province | |||
| ១៩ | ខេត្តឈ្មោះថ្មី | Chhmuh Thmei Province | Tân An | ១៦៦៩ | |
| ២០ | ខេត្តកំពង់គោ | Kampong Ko Province | Long An | ១៧៦៩ | |
| ២១ | ខេត្តឃ្លាំង | Mei Sar Province | Sóc Trăng | ១៧៥៨ | |
| ២២ | ខេត្តមេស | Mei Sar Province | Tiền Giang | ១៧៣១ - ១៧៣២ | |
| ២៣ | ខេត្តកោះគង | Province | Gò Công | ១៧៣១ | |
| ២៤ | ខេត្តព្រះត្រពាំង | Preah Trapeang Province | Trà Vinh | ចន្លោះ ១៧៣១ - ១៧៥៨ | |
| ២៥ | ខេត្តលង់ហោរ | Lung Haor Province | Vĩnh Long | ១៧៣១ - ១៧៣២ | |
| ២៦ | កោះត្រល់ | Koh Tral | Phú Quốc | ||
| ២៧ | កោះត្រឡាច | Koh Trolach | Côn Đảo | ||
| ២៨ | កំពង់ផែអូរកែវ | O Keo | Oc Eo | ||
| ២៩ | កំពង់ផែកំពង់ក្របី | Kampong Krobei | Bến Nghé | ||
ផែនទីរដ្ឋអតីតកាល
គោលបំណងនៃការចងចក្រងឯកសារនេះឡើងដោយសារឃើញមាន៖
- ចលនាច្រើនអនេក រញ៉េរញ៉ៃ គ្មានការគិតពិពិចារណា មិនដឹងថាខ្លួនជានណា? ចាម ឬខ្មែរ ឬ ចិន ឬយួន ឬ ជាជនជាតិដើម ព្នង កួយ ស្ទៀង ចារាយ សំរែ ស្អូច ព័រ ឬ ជាកូនកាត់ យួននិងចាម?
- ចលនាខ្មែរក្រោមទាមទារស្វ័យសម្រេច (មួយក្រុម)
- ចលនាខ្មែរក្រោមទាមទារឯករាជ្យ (១ ក្រុម)
- ចលនាខ្មែរក្រោមទាមទារ ការពារសិទ្ធជនជាតិដើម (១ ក្រុម)
- ចលនាខ្មែរក្រោមទាមទារ ឲ្យរដ្ឋាភិបាលភ្នំពេញ អន្តរាគមន៍លើ វៀតណាម (១ ក្រុម)
- ចលនាខ្មែរក្រោមឯករាជ្យសុទ្ធសាធ (១ ក្រុម)
- ចលនារំដោះខ្មែរក្រោម លាយជាមួយ ចលនារំដោះចម្បា ((១ ក្រុម)
- ចលនារំដោះខ្មែរក្រោម បូក ជនជាតិភ្នំ ម៉ុងតាញ៉ា និង ចលនារំដោះចម្បា ((១ ក្រុម)
- ចលនារំដោះខ្មែរក្រោម ដោយខ្មែរសេរីកា ក្រុមសឺន សាន)
- ចលនារំដោះខ្មែរក្រោមដោយក្រុម សាធារណរដ្ឋ (ក្រុម លន់ នល់)
- ចលនារំដោះកម្ពុជាក្រោម ដោយក្រុមរាជវង្ស (ក្រុមពូជពង្ស ស៊ីសុវត្ថិ ញឺកជូឡុង សម សារី )
- ចលនាអូសទាញកម្ពុជាក្រោម មករួបរួមជាតិជាមួយ កម្ពុជាកណ្តាល ភ្នំពេញ (សម្តេចនរោត្តម សីហនុ វប្បវធម៍ខ្មែរ មន និវ វប្បធម៍ខ្មែរអង្គរ)
- ចលនា អូសទាញកម្ពុជាក្រោមដូចសព្វថ្ងៃ (ខ្មែរ ចម្បា យួន និង ចិន រួមរស់ជាមួយគ្នា តាមវប្បធម៍ អូកែវ-- វៀតណាម ចិន យួន ខ្មែរ នាសម័យចេនឡា ទឹក)
- ចលនាទាមទារបោះបង្គោលព្រំដែន កម្ពុជា វៀតណាម តាំងពីឆ្នាំ ១៩៨២ ដល់ បច្ចុប្បន្ន (ទទួលស្គាល់ថាមានប្រទេសវៀតណាម)
- ចលនាប្រឆាំងការបោះបង្គោលព្រំដែន កម្ពុជា វៀតណាម តាំងពីឆ្នាំ ១៩៦០ ជាង រហូត មក ( ប្រឆាំងប្រទេសវៀតណាម)
ត្រកូលខ្មែរក្រោមដោយ ថាច់ ប្រីជា គឿន | សារព័ត៌មាន ព្រៃនគរ (ឆ្នាំ ២០១៣)។ បញ្ហារបស់ខ្មែរក្រោមគឺ បើតស៊ូក្នុងស្រុកកម្ពូជានឹងត្រូវជាប់គុក បើរត់គេចមកស្រុកខ្មែរ/កម្ពុជា គេចោទថាជា យួន មិនមែនជាខ្មែរក្រោម !
អត្ថបទចុះផ្សាយ លើកាសែត ព្រៃនគរ លេខ ៣ ឆ្នាំ ទី ១ ផ្សាយតាមប្រព័ន្ធអិនធើណិត ថ្ងៃចន្ទ ០៧ កើត ខែបុស្ស ឆ្នាំ កុរនព្វស័ក ព. ស. ២៥៥១ ត្រូវ នឹងថ្ងៃទី ១៤ ខែមករា ឆ្នាំ ២០០៨
បច្ចុប្បន្ន ខ្មែរក្រោមរស់នៅជុំវិញពិភពលោក ទោះបីបានស្គាល់គ្នាក្តី មិនស្គាល់ក្តី កាលណាបានឮ ឈ្មោះ ហើយ គេអាចដឹងថា អ្នកនោះជាខ្មែរក្រោមយ៉ាងពិតប្រាដកព្រោះពួកគាត់មានត្រកូលជាទីសម្គាល់ ។
ក្នុងរជ្ជកាលស្តេចយួនឈ្មោះយ៉ាឡុង (Gia Long) គ. ស. ១៨១៣ ប្រទេសកម្ពុជា សោយរាជ្យដោយ ព្រះបាទអង្គច័ន្ទ (១៧៩៦_១៨៣៨) នគរមានជម្លោះផ្ទៃក្នុងរវាងក្រុមព្រះរាជវង្សផង ធ្វើសង្គ្រាមជាមួយប្រ ទេស សៀមផង ។ ស្តេចខ្មែរខ្លះចង់បានរាជបល្លង្គក៏ទៅទីពឹងយួនសៀមមកជួយសម្លាប់ខ្មែរ ដើម្បីឡើង ធ្វើស្តេចបន្តុបពីយួននិងសៀម រួចឲ្យយួនចូលមកនៅពាសពេញទឹកដីខ្មែរ ។ (ល្បិចនេះអ្នកដឹក នាំខ្មែរនៅ តែប្រើ ) ។ ក្នុងពេលប្រទេសកើតកលិយុគដូច្នេះ ពួកយួនឆ្លៀតឱកាសបង្កើន ការវាតទីលើទឹកដីខ្មែរដោយ បញ្ជូនទ័ពយួនរាប់ពាន់នាក់ មកច្បាំងជាមួយខ្មែរក្រោមនៅដែនកម្ពុជាក្រោម និងយកអំណាចបង្ខំឲ្យខ្មែរ ក្រោមផ្លាស់ប្តូរទំនៀម ទំលាប់ ប្រពៃណី វប្បធម៌ដែលជារបៀបរបបខ្មែរទៅជាយួនវិញ ។ ការបង្ខំឲ្យ ខ្មែរក្រោមក្លាយខ្លួនទៅជាយួននោះ មានការបង្ខំឲ្យទទួលនូវត្រកូលដែលស្តេចយួនឈ្មោះយ៉ាឡុង បាន ដាក់ឲ្យផងដែរ ។
តារាងវង្សត្រកូលខ្មែររក្រោមមួយត្រូវបានសរសេរលើជញ្ជាំងផ្ទះនៅភូមិអូរត្រាវ ស្រុកកញ្ចោង ខេត្តព្រះត្រពាំង ។យោងតាមសៀវភៅ «ប្រជាជនយួនកំណើតខ្មែរ» (NgườiViệtGốcMiên) ដែលបានសរ សេរដោយ អ្នកស្រាវជ្រាវប្រវត្តិសាស្ត្រជាជនជាតិយួន ឈ្មោះ ឡេ ហឿង ( Lê Hương ) បោះពុម្ភឆ្នាំ ១៩៦៩ ថា ស្តេចយួនឈ្មោះយ៉ាឡុងបានដាក់ត្រកូលឲ្យខ្មែរក្រោម មាន ៥ គឺ៖
- ១.ត្រកូល ថាច់ (Thạch) មានន័យថា ថ្ម
- ២.ត្រកូល សឺង,សឺន,ស៊ើង (Sơn) មានន័យថា ភ្នំ
- ៣.ត្រកូល ឡឹម,លឹម ឬ ឡាំ (Lâm) មានន័យថា ព្រៃ
- ៤.ត្រកូល គឹម Kim) មានន័យថា លោហធាតុ
- ៥.ត្រកូល យ័ញ ឬ ដាញ់ (Danh) មានន័យថា ឈ្មោះ
- ត្រកូល ចៅ (Châu) មកពីពាក្យខ្មែរថា ចៅ
Khmer Krom Family Name
មុន គ.ស.១៨១៣ សម័យស្តេចយួនឈ្មោះ យ៉ា ឡុង នោះ គឺខ្មែរក្រោមមិន បានប្រើត្រកូលទេ ។ ចំណែកខ្មែរអ្នកនៅប្រទេសកម្ពុជាក៏មិនមានត្រកូល ដែរ ។ លុះដល់ឆ្នាំ ១៩០៥ ទើបបារាំងបានប្រកាស ជាសាធារណៈឲ្យខ្មែរប្រើត្រកូលតាមរបៀបកូនត្រូវយកឈ្មោះឪពុកធ្វើជាត្រកូលរបស់ខ្លួន ។ ត្រកូល ដែល ខ្មែរ ក្រោមធ្លាប់ប្រើនោះ មានលក្ខណៈដូចខាងក្រោម ។
- ថាច់ (Thạch)
- សឺង សឺន (Sơn)
- គឹម (Kim)
- កៀង (Kiên)
ត្រកូលទាំង ៤ ខាងលើនេះសម្រាប់ខ្មែរក្រោមអ្នកនៅត្រើយខាងកើតទន្លេ បាសាក់ មានខេត្តព្រះត្រពាំង ខេត្តលង់ហោរ ជាដើម ។
ចំពោះត្រកូល ដាវ ( Đào ) មួយនេះភាគច្រើនសម្រាប់ខ្មែរក្រោមអ្នកនៅ ខេត្ត ព្រែកឫស្សី ។ រីឯប្រុសៗ ខ្មែរក្រោមអ្នកនៅ ខេត្តក្រមួនស វិញគេភាគច្រើនប្រើត្រកូល យ័ញ ឬ ដាញ់ ជាពាក្យចេញពី(Danh) របស់យួនតែមួយ អ្នកខ្លះគេនិយមហៅតាម សំនៀងយួនថា យ័ញ បើតាមសំនៀងអង់គ្លេសថាដាញ់ ចំពោះស្ត្រីខ្មែរក្រោមនៅខេត្តនេះវិញគេប្រើត្រកូល ធី (Thị) មានន័យថាផ្សារ ។ ចំពោះខេត្តឃ្លាំង ខេត្តពលលាវ និង ខេត្តទឹកខ្មៅ វិញខ្មែរក្រោមប្រើត្រកូលជាច្រើនដូចជា ។ ជាសរុបងាយស្រួលគិត ខ្ញុំបានតម្រៀបតាមលំដាប់ត្រកួលខ្មែរក្រោមដូចខាងក្រោមនេះគឺ
- កៀង (Kiên)
- ង៉ូ (Ngo)
- តោ (Tô)
- ត្រឹង (Tran)
- ហ្វិន (Hùynh)
- តាំង (Tăng)
- ត្រឹង (Trần)
- ត្រឹម (Trầm)
- ត្រឿង (Trương)
- ហុង (Hồng)
- ឡឺ (Lưu)
- កៅ (Cao)
- គឹម Kim) មានន័យថា លោហធាតុ
- ចៅ (Châu) មកពីពាក្យខ្មែរថា ចៅ
- ញឹង (Nhan)
- តាំង (Tang)
- តូ (To)
- ថាច់ (Thạch) មានន័យថា ថ្ម
- ទ្រីវ (Triệu)
- យឿង (Duong)
- យៀប (Diep)
- យ័ញ ឬ ដាញ់ (Danh) មានន័យថា ឈ្មោះ
- លី (Ly)
- លឹម (Lim)
- សឺង,សឺន,ស៊ើង (Sơn) មានន័យថា ភ្នំ
- ហូវ (Hữu)
- ហ្វឹន (Huynh)
- ឡឹម,លឹម ឬ ឡាំ (Lâm) មានន័យថា ព្រៃ
- លូ (Luu)
ទោះបីមានការបែងចែកត្រកូលទៅដំបន់ ដើម្បីងាយស្រួលក្នុងការគ្រប់គ្រង ខ្មែរក្រោមពីសំ ណាក់ស្តេច យួនក្តី តែបច្ចុប្បន្នត្រកូលទាំងនេះត្រូវបានលាយចម្រុះគ្នាទៅវិញទៅមកស្ទើរគ្រប់ខេត្តហើយ ។ យើងមិន កំណត់បានថាត្រកូល ថាច់ ឬ សឺង សុទ្ធតែជាអ្នកនៅខេត្តព្រះត្រ ពាំងទាំងអស់នោះទេ ព្រោះត្រកូលនេះ ក៏មាន នៅខេត្តដទៃៗខ្លះដែរ ហើយ ត្រកូលផ្សេងទៀត ដូចជា ចៅ,លី,យ័ញ និង ត្រឹង ជាដើម ក៏ឃើញមាននៅ ក្នុងខេត្តផ្សេងៗទៀតក្រៅពីខេត្តឃ្លាំងនិងខេត្តពលលាវ ។ល។ ផងដែរ ពេលយួនចូល មកឈ្លានពានដែនដីកម្ពុជាក្រោម និងធ្វើអាណានិគមលើប្រ ជាជាតិខ្មែរក្រោម ស្តេចយួនតែងតែចេញរាជ បញ្ជាឲ្យខ្មែរក្រោមផ្លាស់ប្តូរទំនៀមទំលាប់ទៅជាយួនជានិច្ច ដើម្បីធ្វើឲ្យខ្មែររលាយពូជសាសន៍ទៅជាយួន ។ កត្តា នេះហើយបានជាខ្មែរក្រោមមានត្រកូលជាភាសាយួនចាប់តាំងពីពេលនោះ រហូតមកដល់ សព្វថ្ងៃ ៕
ការធ្វើយួនូបនីយកម្មលើកម្ពុជាក្រោម និងកម្ពុជា៖
ក្រោយពីបានចូលមកបោះទីតាំងរឹងមាំលើទឹកដីខ្មែរហើយ រដ្ឋអំណាចយួនចាប់ផ្ដើមរកមធ្យោបាយការពារទឹកដីទាំងនេះ និងបានប្រើគ្រប់មធ្យោបាយ ដើម្បីលុបបំបាត់អត្តសញ្ញាណរបស់ខ្មែរ។
នៅឆ្នាំ១៨១៥ យួនបានកេណ្ឌប្រជារាស្ត្រខ្មែរជាច្រើនពាន់នាក់ ឲ្យសង់បន្ទាយទាហានមួយយ៉ាងធំនៅមាត់ជ្រូក ប្រយោជន៍ដើម្បីទប់ទល់នឹងការវាយប្រហារណាមួយពីសំណាក់ព្រះរាជាខ្មែរ។ យួនបានបង្ខំខ្មែរឲ្យជីកព្រែក វិញតេ (Vinh Te) ឬឯកសារខ្លះហៅថា ព្រែកយួន ឬព្រែកជីក កាត់ពីខេត្ត មាត់ជ្រូក ទៅដល់ខេត្ត ពាម ដែលមានប្រវែងប្រមាណ ៥៤គីឡូម៉ែត្រ។ បំណងសំខាន់ គឺដើម្បីយកព្រែកជីកនេះ ទុកធ្វើជាខ្សែបន្ទាត់ព្រំដែនរវាងខ្មែរ និងយួន នៅថ្ងៃក្រោយ។
ជំហានបន្ទាប់ មេដឹកនាំយួនអណ្ណាម បានផ្លាស់ប្ដូរឈ្មោះភូមិ ឃុំ ស្រុក ខេត្ត ក្រុង ខ្មែរឲ្យទៅជាឈ្មោះយួន ស្ទើរតែទាំងអស់។ ឈ្មោះខេត្តក្រុងខ្មែរទាំង២១ ត្រូវយួនផ្លាស់ប្ដូរដូចតទៅ៖
ព្រៃនគរ ទៅជា សាយហ្កន (Sài Gòn) ឬបច្ចុប្បន្នគេដូរមួយសារទៀតទៅជាក្រុង ហូ ជីមិញ, ទួលតាមោក ទៅជា ធូវឌូវមូក (Thủ Dầu Một), ចង្វាត្រពាំង ជា បៀងហ្វា (Biên Hòa), ព្រះសួគ៌ា ជា បារៀ (Bà Rịa), អូកាប់ ជា វុងតាវ (Vũng Tàu), រោងដំរី ជា តៃនិញ (Tây Ninh), កំពង់គោ ជា ឡុងអាង (Long An), មេស ជា មីថ (Mỹ Tho), កោះគង ជា ហ្កកុង (Gò Công), កំពង់ឫស្សី ជា ប៊េនត្រែ (Bến Tre), លង់ហោរ ជា ឡុងហូ (Long Hồ), ផ្សារដែក ជា សាឌែក (Sa Đéc), ព្រះត្រពាំង ជា ត្រាវិញ (Trà Vinh), ព្រែកឫស្សី ជា កឹងធើ (Cần Thơ), បារ៉ាជ ជា ឡុងសៀង (Long Xuyên), មាត់ជ្រូក ជា ចូវដុក (Châu Đốc), ពាម ជា ហាទៀង (Hà Tiên), ក្រមួនស ជា រ៉ាត់យ៉ា (Rạch Giá), ឃ្លាំង ជា សុកត្រាំង (Sóc Trăng), ពលលាវ ជា បាកលីវ (Bạc Liêu), និងទឹកខ្មៅ ជា កាម៉ាវ (Cà Mau)។
មិនត្រឹមតែផ្លាស់ប្ដូរឈ្មោះខេត្ត និងតំបន់ខ្មែរនៅកម្ពុជាក្រោមទៅជាឈ្មោះយួន ប៉ុណ្ណោះទេ សូម្បីតែឈ្មោះតំបន់មួយចំនួននៅក្នុងទឹកដីកម្ពុជាកណ្ដាលឯណេះ ក៏វៀតណាមបានផ្លាស់ប្ដូរឱ្យទៅជាឈ្មោះយួនដែរ។ ឧទាហរណ៍៖ ភ្នំពេញ គេហៅថា ណាំយ៉ាង (Nam Vang), ឧត្តុង្គ ទៅជា បាក់កូណាម (Bac Co Nam), ខេត្តកំពត ទៅជា កឹងវ៉ូក (Can Vot), ព្រៃវែង ទៅជា ឡាវេន (La Ven),
លង្វែក ទៅជា ឡូវៀត (Lo Viet), និងសំរោងទង ទៅជាឡុងតូង (Long Tong) ជាដើម។
លោកអ្នកនាងក៏ប្រហែលធ្លាប់ឮរួចមកហើយថា ពលរដ្ឋខ្មែរកម្ពុជាក្រោម មាននាមត្រកូលស្រដៀងៗ គ្នា ហើយមានសូរសៀងដូចភាសាវៀតណាម។ នេះក៏មកពីការបង្ខំឱ្យពលរដ្ឋខ្មែរកម្ពុជាក្រោមទាំងនោះ ដូរត្រកូលខ្មែរចេញដែរ។ ដើម្បីងាយស្រួលសម្គាល់ និងងាយស្រួលគ្រប់គ្រងខ្មែរ អធិរាជយួនអណ្ណាម ឈ្មោះ យ៉ាឡុង និងមេដឹកនាំយួន បន្តបន្ទាប់មកទៀត បានបង្ខំខ្មែរឲ្យប្ដូរត្រកូលរបស់ខ្លួន ហើយប្រើត្រកូលរួមគ្នាទៅតាមខេត្ត និងតំបន់នីមួយៗ។ ត្រកូលទាំងនោះរួមមាន៖ ថាច់ (Thach) សឺន (Son) គៀន (Kien) គីម (Kim) ចៅ (Chau) យ៉ាញ់ ឬដាញ់ (Danh) កាវ (Cao) និងដាវ (Dao) ជាដើម។
ត្រកូល យ៉ាញ់ ឬ ដាញ់ ត្រូវបានប្រើសម្រាប់ខ្មែរនៅខេត្តក្រមួនស ត្រកូល ថាច់ គីម សឺន គៀន សម្រាប់ខ្មែរនៅខេត្តព្រះត្រពាំង ខេត្តឃ្លាំង ខេត្តពលលាវ និងខេត្តទឹកខ្មៅ ត្រកូល កាវ សម្រាប់ខេត្តរោងដំរី និងត្រកូល ដាវ សម្រាប់ខេត្តព្រែកឫស្សី។
ដោយឡែក សម្រាប់ខេត្តមាត់ជ្រូក ត្រកូល ចៅ ត្រូវឱ្យគេប្រើសម្រាប់បុរស ចំណែកស្ត្រីវិញ គេឱ្យប្រើត្រកូល នាង (Neang)។
ក្រៅពីនេះ ក៏នៅមានត្រកូលមួយចំនួនផ្សេងទៀតដែរ ដូចជា លី (Ly) យៀប (Diep) លឹម (Lim) តាំង (Tang) ញឹង (Nhan) ហ្វឹន (Huynh) ត្រឹង (Tran) ង៉ូ (Ngo) តូ (To) យឿង (Duong) និង លូ (Luu)។
ការធ្វើយួនូបនីយកម្មលើកម្ពុជាក្រោម និងកម្ពុជា៖
ក្រោយពីបានចូលមកបោះទីតាំងរឹងមាំលើទឹកដីខ្មែរហើយ រដ្ឋអំណាចយួនចាប់ផ្ដើមរកមធ្យោបាយការពារទឹកដីទាំងនេះ និងបានប្រើគ្រប់មធ្យោបាយ ដើម្បីលុបបំបាត់អត្តសញ្ញាណរបស់ខ្មែរ។
នៅឆ្នាំ១៨១៥ យួនបានកេណ្ឌប្រជារាស្ត្រខ្មែរជាច្រើនពាន់នាក់ ឲ្យសង់បន្ទាយទាហានមួយយ៉ាងធំនៅមាត់ជ្រូក ប្រយោជន៍ដើម្បីទប់ទល់នឹងការវាយប្រហារណាមួយពីសំណាក់ព្រះរាជាខ្មែរ។ យួនបានបង្ខំខ្មែរឲ្យជីកព្រែក វិញតេ (Vinh Te) ឬឯកសារខ្លះហៅថា ព្រែកយួន ឬព្រែកជីក កាត់ពីខេត្ត មាត់ជ្រូក ទៅដល់ខេត្ត ពាម ដែលមានប្រវែងប្រមាណ ៥៤គីឡូម៉ែត្រ។ បំណងសំខាន់ គឺដើម្បីយកព្រែកជីកនេះ ទុកធ្វើជាខ្សែបន្ទាត់ព្រំដែនរវាងខ្មែរ និងយួន នៅថ្ងៃក្រោយ។
ជំហានបន្ទាប់ មេដឹកនាំយួនអណ្ណាម បានផ្លាស់ប្ដូរឈ្មោះភូមិ ឃុំ ស្រុក ខេត្ត ក្រុង ខ្មែរឲ្យទៅជាឈ្មោះយួន ស្ទើរតែទាំងអស់។ ឈ្មោះខេត្តក្រុងខ្មែរទាំង២១ ត្រូវយួនផ្លាស់ប្ដូរដូចតទៅ៖
ព្រៃនគរ ទៅជា សាយហ្កន (Sài Gòn) ឬបច្ចុប្បន្នគេដូរមួយសារទៀតទៅជាក្រុង ហូ ជីមិញ, ទួលតាមោក ទៅជា ធូវឌូវមូក (Thủ Dầu Một), ចង្វាត្រពាំង ជា បៀងហ្វា (Biên Hòa), ព្រះសួគ៌ា ជា បារៀ (Bà Rịa), អូកាប់ ជា វុងតាវ (Vũng Tàu), រោងដំរី ជា តៃនិញ (Tây Ninh), កំពង់គោ ជា ឡុងអាង (Long An), មេស ជា មីថ (Mỹ Tho), កោះគង ជា ហ្កកុង (Gò Công), កំពង់ឫស្សី ជា ប៊េនត្រែ (Bến Tre), លង់ហោរ ជា ឡុងហូ (Long Hồ), ផ្សារដែក ជា សាឌែក (Sa Đéc), ព្រះត្រពាំង ជា ត្រាវិញ (Trà Vinh), ព្រែកឫស្សី ជា កឹងធើ (Cần Thơ), បារ៉ាជ ជា ឡុងសៀង (Long Xuyên), មាត់ជ្រូក ជា ចូវដុក (Châu Đốc), ពាម ជា ហាទៀង (Hà Tiên), ក្រមួនស ជា រ៉ាត់យ៉ា (Rạch Giá), ឃ្លាំង ជា សុកត្រាំង (Sóc Trăng), ពលលាវ ជា បាកលីវ (Bạc Liêu), និងទឹកខ្មៅ ជា កាម៉ាវ (Cà Mau)។
មិនត្រឹមតែផ្លាស់ប្ដូរឈ្មោះខេត្ត និងតំបន់ខ្មែរនៅកម្ពុជាក្រោមទៅជាឈ្មោះយួន ប៉ុណ្ណោះទេ សូម្បីតែឈ្មោះតំបន់មួយចំនួននៅក្នុងទឹកដីកម្ពុជាកណ្ដាលឯណេះ ក៏វៀតណាមបានផ្លាស់ប្ដូរឱ្យទៅជាឈ្មោះយួនដែរ។ ឧទាហរណ៍៖ ភ្នំពេញ គេហៅថា ណាំយ៉ាង (Nam Vang), ឧត្តុង្គ ទៅជា បាក់កូណាម (Bac Co Nam), ខេត្តកំពត ទៅជា កឹងវ៉ូក (Can Vot), ព្រៃវែង ទៅជា ឡាវេន (La Ven),
លង្វែក ទៅជា ឡូវៀត (Lo Viet), និងសំរោងទង ទៅជាឡុងតូង (Long Tong) ជាដើម។
លោកអ្នកនាងក៏ប្រហែលធ្លាប់ឮរួចមកហើយថា ពលរដ្ឋខ្មែរកម្ពុជាក្រោម មាននាមត្រកូលស្រដៀងៗ គ្នា ហើយមានសូរសៀងដូចភាសាវៀតណាម។ នេះក៏មកពីការបង្ខំឱ្យពលរដ្ឋខ្មែរកម្ពុជាក្រោមទាំងនោះ ដូរត្រកូលខ្មែរចេញដែរ។ ដើម្បីងាយស្រួលសម្គាល់ និងងាយស្រួលគ្រប់គ្រងខ្មែរ អធិរាជយួនអណ្ណាម ឈ្មោះ យ៉ាឡុង និងមេដឹកនាំយួន បន្តបន្ទាប់មកទៀត បានបង្ខំខ្មែរឲ្យប្ដូរត្រកូលរបស់ខ្លួន ហើយប្រើត្រកូលរួមគ្នាទៅតាមខេត្ត និងតំបន់នីមួយៗ។ ត្រកូលទាំងនោះរួមមាន៖ ថាច់ (Thach) សឺន (Son) គៀន (Kien) គីម (Kim) ចៅ (Chau) យ៉ាញ់ ឬដាញ់ (Danh) កាវ (Cao) និងដាវ (Dao) ជាដើម។
ត្រកូល យ៉ាញ់ ឬ ដាញ់ ត្រូវបានប្រើសម្រាប់ខ្មែរនៅខេត្តក្រមួនស ត្រកូល ថាច់ គីម សឺន គៀន សម្រាប់ខ្មែរនៅខេត្តព្រះត្រពាំង ខេត្តឃ្លាំង ខេត្តពលលាវ និងខេត្តទឹកខ្មៅ ត្រកូល កាវ សម្រាប់ខេត្តរោងដំរី និងត្រកូល ដាវ សម្រាប់ខេត្តព្រែកឫស្សី។
ដោយឡែក សម្រាប់ខេត្តមាត់ជ្រូក ត្រកូល ចៅ ត្រូវឱ្យគេប្រើសម្រាប់បុរស ចំណែកស្ត្រីវិញ គេឱ្យប្រើត្រកូល នាង (Neang)។
ក្រៅពីនេះ ក៏នៅមានត្រកូលមួយចំនួនផ្សេងទៀតដែរ ដូចជា លី (Ly) យៀប (Diep) លឹម (Lim) តាំង (Tang) ញឹង (Nhan) ហ្វឹន (Huynh) ត្រឹង (Tran) ង៉ូ (Ngo) តូ (To) យឿង (Duong) និង លូ (Luu)។
ស្វែងយល់អំពី ទឹកដីខេត្តមេ-ស បច្ចុប្បន្ន
ដោយ ថាច់ ប្រីជា គឿន
មេ-ស ជាខេត្តខ្មែរមួយនៅតំបន់ដែន ដីសណ្តទន្លេមេគង្គនៃទឹកដីកម្ពុជា
ក្រោម នៃអាណាចក្រនគរភ្នំ ដែលយួនបានប្តូរឈ្មោះទៅជាភាសាយួន
ថាខេត្តដិនតឿង (Định Tường) ក្រោយមកប្តូរទៅជាម៉ីថ (Mỹ Tho) និងក្រោយមកទៀតរដ្ឋាភិបាលបក្សកុម្មុយនិស្តយួនបានដាក់បញ្ចូលខេត្ត
កោះគង (Gò Công) និងខេត្តមេ-ស ឲ្យចូលគ្នាធ្វើជា ខេត្ត មួយ រួចបានប្តូរ
ទៅជាតៀងយ៉ាង (Tiền Giang) ។
បច្ចុប្បន្ន ខេត្ត មេ-ស គឺជាទីក្រុងចំណាត់ ថ្នាក់លេខ ២ របស់ខេត្តតៀងយ៉ាង
(Tiên Giang) នៃរដ្ឋាភិបាលបក្សកុំមុយនិស្តយួន ។
ផែនទីខេត្តមេ-ស
អត្ថន័យពាក្យថា មេ-ស៖
យោងតាមវចនានុក្រមខ្មែររបស់ សម្តេចព្រះ សង្ឃរាជ ជួន ណាត
(ជោតញ្ញាណោ) បោះពុម្ភឆ្នាំ ១៩៦៧ បានពន្យល់ត្រង់ពាក្យថា មេ-ស
មានន័យ យ៉ាង នេះ ៖
មេ-ស(មេ-ស) ន.បិសាចស្រី,យាយទេព, អ្នក តាស្រីៈមេ-ស ជ្រៃ,
មេ-ស ប្រចណ្ឌ ។ល។
អត្ថន័យពាក្យថា Mỹ Tho ៖
ជនជាតិយួនគេហៅ ខេត្តមេ-ស ជាភាសា យួនថា ម៉ីថ (Mỹ Tho) ។
ពាក្យថា ម៉ីថ នៅ ក្នុងភាសាយួននេះគ្មានន័យទេ ព្រោះពាក្យនេះជាភាសា
ខ្មែរថា មេ-ស ហើយ ជនជាតិ យួន ហៅមិនច្បាស់ក្លាយជា ម៉ីថ ដែល
អក្សរយួនសរសេរថា Mỹ Tho ។
ទីតាំងភូមិសាស្ត្រ៖
ទីក្រុងមេ-ស បច្ចុប្បន្ន មានទីតាំងឋិតនៅច្រាំង ខាងជើងនៃដងទន្លេ
លឿង (Xông Tiền) ទិសឦសានជាប់នឹងស្រុកផ្សារអង្ករ (huyện Chợ
Gạo) ទិសខាងលិចជាប់នឹង ស្រុកជុំក្រុង (Châu Thành) ខាង ត្បូង
ជាប់នឹងទន្លេលឿង (Sông Tiền) និងខេត្តកំពង់ ឬស្សី (Bến Tre) ។
ផ្ទៃដី និង ចំនួនប្រជាជន៖
ទីក្រុងមេ-ស មានផ្ទៃដីធម្មជាតិចំនួន ៤៩,៩៨ Km2 ។ ទីក្រុង មេ-ស
មាន ១១ សង្កាត់ និង ៤ ឃុំ និងមានប្រជាជនសរុប ១៦៥.០៧៤ នាក់ ។
ថ្ងៃទី ២៣ ខែតុលា ឆ្នាំ ២០០៨ គណៈ កម្មា ធិការប្រជាជនទីក្រុងមេស
អាណត្តិ IX នៃរដ្ឋាភិ បាលបក្សកុមកមុយនិស្តយួនបានបើកកិច្ចប្រជុំ
លើក ទី ១៣ (វិសាមញ្ញ) ដើម្បីពិនិត្យលើគំរោងការផ្លាសប្តូររដ្ឋបាល
ភូមិសាស្ត្រក្នុងការពង្រីកទីក្រុងមេ-ស ។
ក្រោយពីកិច្ចប្រជុំនេះ ទីក្រុងមេ-ស ត្រូវបាន រដ្ឋាភិបាលយួនសម្រេច
ធ្វើការពង្រីកដោយមានផ្ទៃដីធម្មជាតិចំនួន 8.154,08 ha (កើនឡើង
3.295,28 ha) ។ ប្រជាមាន 204.142 នាក់ (កើនឡើងចំនួន 94.725
នាក់) ។
ប្រវត្តិ៖
សម័យអាណានិគមនិយមបារាំង៖
ឆ្នាំ ១៨៧៦ ខេត្តមេ-ស ត្រូវបានស្តេចយួនប្តូរ ឈ្មោះទៅជាភាសាយួន
ថាខេត្តដិន តឿង (Định Tường) ក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ៦ នៅដែន
ដីកម្ពុជាក្រោម ។ ពេលបារាំងចូលកាន់កាប់កម្ពុជាក្រោម មេ-ស បាន
ក្លាយទៅជានិគម (arrondissement) មួយឋិតនៅក្នុងតំបន់មេ-ស តាម
រដ្ឋបាលភូមិសាស្ត្រ ដែលបារាំងបានកំណត់ ។
យោងតាមកិច្ចព្រមព្រៀងថ្ងៃទី ២០ ខែធ្នូ ឆ្នាំ ១៨៩៩ របស់សហព័ន្ធ
ឥណ្ឌូចិនដើម្បីធ្វើការផ្លាស់ប្តូរនិគមទៅជាខេត្តចាប់ពីថ្ងៃទី ០១ ខែមករា
ឆ្នាំ ១៩០០ នោះ និគមមេ-ស ត្រូវបានគេប្តូរទៅជាខេត្ត មេ-ស វិញ ។
ទីរួមខេត្តរបស់ខេត្តមេ-ស ពេលនោះ គឺទីរួម ខេត្តមេ-ស ។
មុនដំបូងខេត្តមេ-សមានមជ្ឈមណ្ឌលរដ្ឋបាល ភូមិសាស្ត្រ ៣ តំបន់ធំ
ហើយចែកចេញ ជា ១៥ ស្រុក ។
ចាប់ពីថ្ងៃទី ០៩ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៩១៣ ដល់ថ្ងៃទី ០២ ខែកុម្ភៈ ១៩២៤
ខេត្តកោះគង (Gò Công) ត្រូវបានគេដាក់បញ្ចូលទៅក្នុងខេត្តមេ-ស
គឺជាខ័ណ្ឌ កោះគង ។
ពីឆ្នាំ ១៩៤៥ ដល់ ១៩៧៥៖
ឆ្នាំ ១៩៥៦ រដ្ឋាភិបាលសាធារណរដ្ឋវៀត ណាម (Việt Nam Cộng Hòa)
បានប្តូរឈ្មោះ ខេត្ត មេ-ស ទៅជាភាសាយួនថា ខេត្តដិនតឿង (Định
Tường) តាមបទបញ្ជាលេខ 143-NV ចុះថ្ងៃទី ២២ ខែតុលា ឆ្នាំ ១៩៥៦។
ការប្តូរឈ្មោះនេះត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលរណសិរ្សជាតិរំដោះវៀតណាម ខាង
ត្បូង ( Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam) ដែល ជារដ្ឋាភិបាលបង្កើតឡើងដោយក្រុមជនជាតិយួនកុម្មុយនិស្តនិយមធ្វើការ បដិសេធឈ្មោះដែលបានប្តូរថ្មីនេះ ហើយរក្សាឲ្យនៅជា ខេត្តម៉ីថ (Mỹ
Tho) ដូចដើម ។
ខែសីហា ឆ្នាំ ១៩៦៨ ខ័ណ្ឌកោះគង (Gò Công) ត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលរណ
សិរ្សជាតិ រំដោះវៀតណាមខាងត្បូង ផ្តាច់ចេញពីខេត្តមេ-ស ហើយបង្កើត
ឲ្យមានខេត្តកោះគងឡើងវិញ ។
ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៩៧៦ ខេត្តមេ-ស និង ខេត្តកោះ គង ត្រូវបានរដ្ឋាភិបាល
សាធារណរដ្ឋសង្គមនិយមវៀតណាម ដាក់បញ្ចូលចូលគ្នាហើយបង្កើត
ទៅជាខេត្តថ្មីមួយទៀតដែលភាសាយួនហៅថា ខេត្តតៀងយ៉ាង (Tiền
Giang) ។
ថ្ងៃទី ០៧ ខែតុលា ឆ្នាំ ២០០៥ ខេត្តមេ-ស ត្រូវបានក្លាយជាទីក្រុងចំណាត់
ថ្នាក់លេខ ២ របស់ខេត្តតៀងយ៉ាង (Tiền Giang) ដោយមានការទទួល
ស្គាល់ពីនាយករដ្ឋមន្ត្រីនៃ រដ្ឋាភិបាលបក្សកុម្មុយនិស្ត យួន ៕
POSTED BY សារព័ត៌មាន ព្រៃនគរ AT 2:23 AM 0 COMMENTS
LABELS: ភូមិសាស្ត្រកម្ពុជាក្រោម
ស្វែងយល់អំពី ទឹកដីខេត្តទឹកខ្មៅ បច្ចុប្បន្ន
ទឹកខៅ្ម ជាខេត្តមួយនៅដែនដីកម្ពុជាក្រោមដែលភាសាសាម័ញ្ញតែង
និយមហៅថាជ្រោយទឹកខៅ្មព្រោះជាជ្រោយនៅចុងកាត់មាត់ញកសិ្ថត
នៅបែកខាងលិចនៃប្រទេសគឺដែនដីកម្ពុជាក្រោម ។
ទីប្រជុំជនដ៏សំខាន់នៃតំបន់នេះគឺ ទីក្រុងទឹក ខៅ្ម ដែលជាដែនដីកោះហ៊ុំ
ព័ទ្ធដោយដងសឹ្ទង ដូចក្រឡាច័ក្រ ។
ទីក្រុងទឹកខៅ្ម ត្រូវបានតភា្ជប់ដោយផ្លូវជាតិ លេខ ១ A និងផ្លូវជាតិលេខ
៦៣ ដែលមានរយៈចមា្ងយពីទីក្រុងពៃ្រនគរ ( Sài Gòn ) ប្រវែង ៣៨០ Km
និងពីទីក្រុងព្រែកឫស្សី ( Cần Thơ) ប្រវែង ១៨០ Km គេមិនត្រឹមតែ
អាចធើ្វដំណើរ ទៅកាន់ទីក្រុងទឹកខៅ្មតាមផ្លូវគោកតែគេ អាចទៅបានតាម
ផ្លូវទឹកដោយស្រួលទៀតផង ។
ផែនទីខេត្តទឹកខ្មៅ
អំពីពាក្យថា ទឹកខ្មៅ និង ពាក្យថា កាម៉ាវ ក្នុងភាសាយួន៖
ពាក្យថា «ទឹកខ្មៅ» កើតឡើងដំណាលគ្នានឹង ពេលដែលជនជាតិដើម
ខ្មែរក្រោមបានចូលទៅកាប់ខ្លាឆ្ការព្រៃដើម្បីតាំងទីលំនៅក្នុងតំបន់នេះមុន
គេបង្អស់ ។
ហេតុដែលនាំជនជាតិដើមខ្មែរក្រោម ហៅខេត្តនេះថា «ទឹកខ្មៅ»នោះ គឺ
ដោយពេលដែលជនជាតិដើមខ្មែរក្រោមបានមកតាំងទីលំនៅក្នុងតំបន់
នេះមុនដំបូង គឺជាតំបន់ព្រៃក្រាស់ និងមានស្លឹកឈើជ្រុះគរនៅនឹងទឹក
បណ្តាលឲ្យទឹកក្នុងតំបន់នេះទៅ ជាខ្មៅមានសត្វឈ្លើងច្រើន ។ ក្រោយ
ពីកាប់ឆ្ការនិងបានតាំងទីលំនៅក្នុងតំបន់នេះ ពលរដ្ឋជនជាតិដើមខ្មែរក្រោម
បានហៅខេត្តនេះថា «ទឹកខ្មៅ» ជា រៀងរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ ។
ចំណែកជនជាតិយួនវិញ ពេលបានចូលដល់ទឹកដីកម្ពុជាក្រោមនៅសត
វត្សរ៍ទី ១៧ តាមរយ:ព្រះបាទជ័យជេដ្ឋាទី ២ (១៦១៨-១៦២៨) ដែល
វង្វេងនឹងសម្រស់ស្រីយួននោះ បានឮជនជាតិដើមខ្មែរក្រោមហៅតំបន់
ខេត្តនេះ ថា«ទឹកខ្មៅ» យ៉ាងនេះ ក៏នាំគ្នាហៅតាមសំនៀងខ្មែរក្រោមម្ចាស់
ស្រុកមិនច្បាស់ថា «កាម៉ាវ» (Ca Mau) ទៅវិញ រហូតដល់សព្វថ្ងៃ ។
បើយើងប្រៀបធៀបរវាងពាក្យខ្មែរថា«ទឹកខ្មៅ» និងពាក្យយួនថា «កាម៉ាវ»
ថាតើពាក្យមួយដែល មានអត្ថន័យនោះ គឺយើងសង្កេតឃើញដូច្នេះពាក្យ
ថា «ទឹកខ្មៅ» មកពីពាក្យ «ទឹក» បូកនឹង ពាក្យ «ខ្មៅ» ។
ពាក្យថា «ទឹក» បើយោងតាមវចនានុក្រមខ្មែររបស់សម្តេចព្រះសង្ឃរាជ
គណ:មហានិកាយ ជោត ញ្ញាណោ (ជ.ណ) បោះពុម្ភឆ្នាំ ១៩៦៨ បាន
ពន្យល់ ថា [ទឹក ន.(បា ទក) ធាតុរាវ,តាមកំណើត ដើមឥត ព័ណ៌ ឥតក្លិន,
ជារបស់មានប្រយោជន៍ដ៏សំខាន់ សម្រាបើពួកមនុស្សសត្វ , មានត្រូវផឹក,
ងូត ជាដើម] ។
ពាក្យថា «ខ្មៅ» បើបើយោងតាមវចនានុក្រមខាង លើដដែលបានពន្យល់
ថា [ខ្មៅ គុ.ដែលមានព័ណ៌ងងឹតឬព័ណ៌យ៉ាងធ្យូង ។ ពាក្យផ្ទុយ ស ]
រួមស័ព្ទ(ពាក្យ)ទាំងពីរនេះចូលគ្នាបានទៅជា «ទឹកខ្មៅ» ដែលមានន័យថា
«ទឹកដែលមានព័ណ៌ខ្មៅ» គឺសំដៅទៅលើ«ស្លឹកឈើដែលធ្លាក់គរទៅនឹង
ទឹកយូរថ្ងៃបណ្តាលឲ្យទឹកខ្មៅ» មិនមែនទឹកខ្មៅសម្រាប់សរសេរឡើយ ។
ចំណែកពាក្យ កាម៉ាវ ក្នុងភាសាយួនដែលសរ សេរថា Cà Mau នេះគឺគ្មាន
ន័យទេអក្សរសាស្ត្ររបស់យួន ។ ពាក្យថា Cà Mau នេះ គឺជាអក្សរយួន
សរសេរតាមសំនៀងខ្មែរ ។
ទីតាំងភូមិសាស្រ្ត៖
ខេត្តទឹកខៅ្ម មានទីតាំងព្រំប្រទល់ទិសខាង ជើងជាប់នឹងខេត្តក្រមួនស
( Kiên Giang )ខាងកើត ជាប់នឹងខេត្តពលលាវ ( Bạc Liêu ) និងសមុទ្រ
ខាងកើតខាងត្បូងជាប់នឹងសមុទ្រខាងកើតនិងព្រំប្រទល់ខាងលិចជាប់
ឈូងសមុទ្រថៃ ។
ខេត្តទឹកខៅ្មមានផី្ទដីសរុប ៥.២១១ គីឡូម៉ែត្រ ការ៉េ ក្នុងនោះ
· ដីព្រៃមាន ១០០.៦០០ ហិចតា
· ដីស្រែមាន ១៣០.៥១៣ ហិចតា
· ព្រៃឈើកសិកម្មមាន ៣៣.៥៩១ ហិចតា
· ដីចំការមាន ៨.៣៣៤ ហិចតា
· ផី្ទដីជលផលមាន ២០៤.៣៨១ ហិចតា
ឆេ្នរសមុទ្រខាងលិចមានប្រវែង ៤៥ គម ជាប់និងឈូងសមុទ្រថៃ ឯឆេ្នរ
ខាងកើតមានប្រវែង ១០៤ គម ជាប់និងសមុទ្រខាងកើត ។
រដា្ធបាលភូមិសាស្រ្ត៖
ខេត្តទឹកខៅ្មសព្វថៃ្ង ត្រូវបានរបបកុម្មុយនិស្ត យួន បែងចែកជាទីក្រុងចំ
នួន ១ និង ៨ ស្រុក មាន ៩៧ ចំនួនខ័ណ្ឌ សងា្កត់ ឃុំ ក្នុងនោះចែកជា
៨ សងា្កត់ ៨ ទីរួមស្រុក និង ៨១ ឃុំ ។
ប្រជាជន៖
ខេត្តទឹកខៅ្ម មានប្រជាជនសរុប ១.១៦៥. ៨៧៦ នាក់ ។
ប្រជាជនរស់នៅតំបន់ទីប្រជុំជនមាន ២២០. ៦៥០ នាក់ នៅតាមជនបទ
មាន ៩៤៥ .២ ២២៦ នាក់ ។
ប្រវតិ្តសងេ្ខប៖
សិលាចារឹកនៅបា្រសាទបាំ្រលែ្វង (Năm Căn) នៅខេត្តទឹកខៅ្ម ដែល
បានចារឡើង ដោយ ព្រះរាជកុមារគុណវរ័្មន ក្នុងសតវត្សន៍ទី ៦ នៃគ្រឹស្ត
សករាជបានរៀបរាប់អំពីប្រវតិ្តរបស់ទ្រង់ផា្ទល់ ។ ព្រះរាជកុមារ ឬ ផាន់
តាង ចេង បើសរសេរជាភាសាចិនជាព្រះរាជបុត្តរបស់ព្រះនាងកុលប្រ
ភាវតី និងកោណិ្ឌន្យជ័យវរ្ម័នដែលបានសោយទីវង្គត នៅឆាំ្ន ៥១៤ នៃ
គ្រឹស្តសក្ករាជ ។
ព្រះអង្គជាព្រះរាជបុត្តនៃព្រះមហាក្សត្រដែលជាព្រះច័ន្ទនៃរាជវង្ស
កោណិ្ឌន្យព្រះអង្គបានត្រួតត្រាកាន់កាប់តំបន់មួយ ដែលបីតារបស់ទ្រង់
បានកសាងនៅលើទីទឹកភក់ នៅស្រុកទឹកខៅ្ម ខេត្ត ព្រែកឫស្សីកម្ពុជា
ក្រោម ។
ស្រុកទឹកខៅ្ម សព្វថៃ្ងបានកា្លយជា ខេត្តមួយមានឈ្មោះទឹកខៅ្មយួន
ហៅកាម៉ាវ (Cà Mau) ។ ឈ្មោះថា ទឹកខៅ្ម ព្រោះជ្រោយទឹកខៅ្មប្រ
ជុំដោយដងសឹ្ទងនិងព្រែកជាច្រើនដែលទឹកនៃដង សឹ្ទងព្រែកទាំងនេះ
គឺទឹកនៅជ្រោយដែលសិ្ថតចន្លោះសឹ្ទងបាយហាប់និង ដាំកិន មាន
ពណ៍ខៅ្ម ។
មួយវិញទៀតពាក្យថា ជ្រោយទឹកខ្មៅមានដើមកំណើតក្នុងសម័យព្រះ
បាទសូរិយាវរ័្មនទី ២ ហើយតំបន់នេះ បើតាមសៀវភៅសរសេរដោយដៃ
របស់ព្រះតេជព្រះគុណ ថាច់ ប៉ាង បានពន្យល់ថា ព្រះមហាក្សត្រសូរិយា
វរ័្មនទី ២ បានចាត់តាំងឲ្យពញ្ញាតេជោទៅស្រុកបាសាក់ដើម្បីបំពេញ
បេសកកម្មត្រួតត្រាឆេ្នរសមុទ្រ ខាងត្បូង ។ ពញ្ញាតេជោបានប្រមូល
អ្នកស្រុកនៅ ជ្រោយទឹកខ្មៅនៅកនែ្លងដែលព្រះអង្គមា្ចស់ខែ្មរមួយអង្គ និងព្រះអង្គមា្ចស់ក្សត្រីលាវបានបងើ្កតនៅរាជ ធានីមួយរបស់ព្រះអង្គ ។
ព្រះអង្គបានប្រទានឈ្មោះ ថា ជ្រោយខែ្មរ ។ ពាក្យថា ជ្រោយខែ្មរ បាន
កា្លយទៅជាជ្រុងខែ្មរ ។ ជ្រុងខែ្មរ សព្វថៃ្ង ជាភូមិសា្ថនប្រមូលផ្ដុំនៃជន
ជាតិដើមខ្មែរក្រោម និងមានវត្តមួយឈ្មោះថា វត្ត ជ្រុងខែ្មរ ។
លោកតា តាំង ហើស ដែលគាត់ទើបតែអនិ ច្ចធម្មក្នុងជនា្មយុ ៩២
ឆ្នាំ កាលពីឆ្នាំ ២០០៥ និង លោកយាយ តាំង តូយ លិន បានអនិច្ច
ធម្មកាលពីឆ្នាំ ២០០៩ ក្នុងជនា្មយុ ៧៩ ព្រឹទា្ធចារ្យទាំងពីរនេះ មាន
ស្រុកកំណើតនៅស្រុកភូមិរាជគុយ (រាជត្រកូល) ឃុំវាលស្រីស្រ
ណោះស្រុកព្រះបាទ ជាន់ទុក ( Trần Văn Thời ) នៃខេត្តទឹកខ្មៅ
និងចាស់ទុំជាច្រើនទៀត បានឲ្យដឹងថា មុនសង្គ្រាមលោកទី ១
(សង្រា្គម លោក លើក ទី ២ ១៩៤៥ ) គឺមុនការកាប់សមា្លប់ខែ្មរ
ដោយរបបយួនយៀកមិញ ។ តំបន់ជ្រោយខែ្មរឬ ជ្រោយទឹកខៅ្ម)
គឺមានសុទ្ធតែជនជាតិដើមខែ្មរក្រោម រស់នៅ ។ ខែ្មរក្រោមទាំង
នេះភាគច្រើនបានចំណាក ស្រុកមានពីស្រុកព្រះត្រពាំង (Trà Vinh)
មករស់នៅ ។ ខែ្មរក្រោមទាំងនេះមានជីវភាពធូរធារណាស់ក្នុងមួយ
គ្រួសារៗមានដីសែ្ររាប់រយហិតតា មានផ្ទះ ក្បឿង ជញ្ជាំងកា្ដរ សសរ
ផ្ចិក សា្មច់ធំៗ សត្វក្របីរាប់សិបនឹម ។ ឯជនជាតិយួននិងចិនមានមក
រស់នៅលាយលាំតិចតួចជនយួនទាំងនេះមួយចំនួនមកស៊ីឈ្នួលខែ្មរ
ក្រោមនិងបានសុំទិញសុំចែកស្រែចំការសែ្ររបស់ខែ្មរក្រោមតាំងជា
លំនៅជាបណើ្ដរៗ។
ក្រោយការកាប់សមា្លប់ខែ្មរនៅឆាំ្ន ១៩៤៥ ជនជាតិបានយួនមករស់នៅ ច្រើនឡើងៗជាលំដាប់នៅខេត្តទឹកខ្មៅ ។ ពួកជនជាតិយួនមកតាំងទី
លំនៅក្រោយឆាំ្ន ១៩៤៥ សុទ្ធតែជាខែ្សស្រឡាយនឹងក្រុមយួនយៀក
មិញ (Việt Minh) ពួកគេចូលមកទន្រា្ទនកាន់កាប់ដី សែ្រចំការខែ្មរ
ក្រោមដោយស្រស់ៗ ។
ឯជនជាតិដើមខែ្មរក្រោម ដែលបានរួចខ្លួនពី ការកាប់សមា្លប់របស់យួន
យៀកមិញនោះ គឺភាគច្រើនបានរួចខ្លួនដោយការរត់គេចទៅប្រមូលផ្ដុំ
នៅគ្នាត្រង់ម្ដុំស្រុកយ៉ារ៉ាយ ស្រុកហូផុង នៃខេត្តពលលាវ និងហួសទៅ
នៅតំបន់ដែលមានខែ្មរក្រោមរស់ នៅច្រើន ឯខេត្តឃាំ្លងជាច្រើនទៀត
ផង ។
បនា្ទប់ពីការកាប់សមា្លម់បានផុតរលត់ទៅខែ្មរក្រោមបានវិលមករស់នៅ
ក្នុងភូមិសា្ថនរបស់ខ្លួនវិញ មានតិចតួចណាស់ ព្រោះពួកគាត់នៅតែដក់
ជាប់ការភ័យខា្លចរអាអំពើកាប់សមា្លប់ពីរបបយួនយៀក មិញ ។
ការកែប្រែឈ្មោះខេត្ត៖
ក្នុងរបបអាណានិគមយួនសម័យយ៉ាឡុង (Gia Long ) មិញម៉ាង (Minh
Mạng ) ១៨០៨ ទឹក ខៅ្មត្រូវបានរបបនេះចាត់ជាស្រុកមួយហៅថា
ស្រុក ឡុងសៀង (Long xuyen ) សិ្ថតក្នុង ខេត្តពាម ( Hà Tiên ) ។
ឆាំ្ន ១៨៨២ តំបន់ទឹកខៅ្ម និង តំបន់ពលលាវ ត្រូវបានចាត់ជាខេត្តមួយ
មានឈ្មោះថាខេត្តពលលាវ ( Bạc Liêu )។
ឆាំ្ន ១៩៥៦ - ១៩៧៥ របបសាធារណរដ្ឋវៀតណាមតំបន់ទឹកខៅ្មត្រូវ
បានចាត់ជាខេត្តមួយឈ្មោះថា អាងស្វៀង (An Xuyên ) រីឯប្រជំជន់
ទឹកខ្មៅ ត្រូវបានដាក់ឈ្មោះថា កា្វង ឡុង ( Quan Long )។
ពីខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៩៧៦ ដល់ ឆ្នាំ ១៩៩៦ ក្នុង របបយួនកុម្មុយនិស្ដយួនខេត្ត
ខេត្តអាង ស្វៀង ( An Xuyên ) និងផ្នែកមួយទៀតរបស់ខេត្តពលលាវ
ត្រូវបានរួមបញ្ចូលជាខេត្តមួយដែលមានឈ្មោះជាភាសា យួនថា មិញ
ហាយ( Minh Hải ) ។
ឆាំ្ន ១៩៩៧ ខេត្តមិញហាយ (Minh Hải) ត្រូវ បានចែកជា ២ ខេត្តវិញ
ដដែលគឺ៖
· ខេត្តពលលាវ ( Bạc Liêu )
· ខេត្តទឹកខ្មៅ ( Cà Mau )
តាមសេចកី្ដសមេ្រចរបស់សមាជលើកទី IX នាសម័យប្រជុំទី ១០ កាល
ថៃ្ងទី ០៦ ខែវិច្ឆិកា ឆាំ្ន ១៩៩៦ ដែលក្នុងពេលនោះ ខេត្តទឹកខ្មៅមានស្រុក
ទាំងអស់ចំនួន ៦ ។
វត្តនៅខេត្តទឹកខៅ្មមាន ៧ គឺ៖
1. វត្តសិរីមង្គល (ដូវណាយ) Đầu Nai
2. វត្តជ្រុងខែ្មរ (ជ្រោយខែ្មរ) Rạch Giồng
3. វង្សស្រង់ក្របីឃ្លៀច Cao Văn
4. សិរីវង្សាបុបា្ផរាម Tâm Hiệp
5. មុនីវង្សាបុបា្ផរាម (ទឹកខៅ្ម ) Cà Mau
6. រាជគូយ (រាជត្រកូល ) Rạch Cụi
7. សតា្ថបូជនីយារាម ( ញ៉ាមៃថី្ម ) Công Đức Lâm
POSTED BY សារព័ត៌មាន ព្រៃនគរ AT 1:34 AM 0 COMMENTS
LABELS: ភូមិសាស្ត្រកម្ពុជាក្រោម
Tuesday, July 7, 2009
ស្វែងយល់អំពី ទឹកដីទីក្រុងព្រែឬស្សី បច្ចុប្បន្ន
ដោយ ថាច់ ប្រីជា គឿន
ព្រែកឬស្សីគឺជាទីក្រុងមួយនៅដែន ដីកម្ពុជាក្រោម បច្ចុប្បន្ន ត្រួវបានរដ្ឋា
ភិបាលសាធារណរដ្ឋសង្គមនិយមវៀតណាម ប្តូរឈ្មោះទៅជាភាសាយួន
ថាទីក្រុកកឹងធើ (thành phố Cần Thơ) ។
ផែនទីទីក្រុងព្រែកឬស្សី
ទីតាំងភូមិសាស្រ្ត៖
ព្រែកឬស្សី ជាទីក្រុងមួយនៅដែនដីកម្ពុជា ក្រោម ឋិតនៅក្នុងតំបន់វាល
ទំនាបនៃដងទន្លេមេគង្គ មានទីតាំងលាតសន្ធឹងខាងស្តាំមាត់ទនេ្លបា
សាក់ (យួន:Sông Hậu) ចម្ងាយពីទីក្រុងព្រៃនគរប្រមាណ ១៦៩ គីឡូ
ម៉ែត្រឆ្ពោះទៅទិសនិរតី ។ ទីក្រុងព្រែកឬស្សី មានផ្ទៃដី ១.៣៨៩,៥៩
គីឡូម៉ែត្រការ៉េ ។
ធាតុអាកាស៖
ទីក្រុងព្រែកឬស្សី គឺជាតំបន់ដែលមានធាតុ អាកាសក្តៅ៖
· រដូវភ្លៀង (ពីខែឧសភា ដល់ ខែ វិច្ឆិកា)
· រដូវប្រាំង(ពីខែធ្នូ ដល់ ខែ មេសា )
· កម្រិតសំណើមធ្យមភាគ ៨៣%
· កម្រិតភ្លៀងមធ្យមៈ ១.៦៣៥ mm, អង្សាមធ្យម ២៧o C ។
ប្រជាជនៈ
ទីក្រុងព្រែកឬស្សីមានប្រជាជនចំនួន១.១២១.១៤១ នាក់ ក្នុងនោះ ប្រុស
មាន ៥៥០.៣៣៤ ស្រី មាន ៥៧០.៨០៧ នាក់ ។
ប្រវត្តិសាស្រ្ត៖
ព្រែកឬស្សី មុនសម័យបារាំងចូលធ្វើអាណានិគមលើទឹកដីកម្ពុជាក្រោម
គឺជាដីមួយភាគនៃទឹក ដីខេត្តមាត់ជ្រូក (An Giang) ដែលជាខេត្តមួយក្នុង
ចំណោមខេត្តទាំង ៦ នៅកម្ពុជាក្រោម ។ ពេលបារាំងចូលធ្វើអាណានិគម
នៅកម្ពុជាក្រោមនាឆ្នាំ ១៨៦៧ ខេត្តមាត់ជ្រូក (An Giang) ត្រូវចែកចេញ
ជា ៦ ខេត្តតូចៗ គឺ៖
· ខេត្តមាត់ជ្រូក (Châu Đốc)
· ខេត្តបារាជ (Long Xuyên)
· ខេត្តផ្សាដែក (Sa Đéc)
· ខេត្តព្រែកឬស្សី (Cần Thơ)
· ខេត្តឃ្លាំង (Sóc Trăng)
·ខេត្កពលលាវ (Bạc Liêu)
ឆ្នាំ ១៩៥៧ ក្រោមរបបសាធារណរដ្ឋវៀត ណាម ទីក្រុងព្រែកឬស្សីត្រូវបាន
ប្តូរឈ្មោះទៅជាភា សាយួនថា ផុងយិន (Phong Dinh) ។
ក្រោយពីទីក្រុងព្រៃនគរត្រួវបានដួលរលំនាថ្ងៃ ៣០ ខែមេសា ឆ្នាំ ១៩៧៥
ពួកយួនកុម្មុយនិស្ត បានចូលកាន់កាប់ទឹកដីកម្ពុជាក្រោមជំនួសយួនសេរី ។
ឆ្នាំ ១៩៧៦ រដ្ឋាភិបាលសាធារណរដ្ឋសង្គមនិយមវៀតណាមបានបូករួម
ខេត្តទាំងបីគឺ ខេត្តព្រែកឬស្សី (Phong Dinh) ខេត្តជឿងទៀង (Chương
Thiện) និង ខេត្តឃ្លាំង (Ba Xuyên) នៃសាធារណរដ្ឋវៀតណាមទៅជា
ខេត្តបាសាក់ ដែលភាសាយួនហៅថា ហូវ យ៉ាង (Hậu Giang) ។
ចុងឆ្នាំ ១៩៩១ ខេត្តបាសាក់ (Hậu Giang) ត្រូវបានចែកចេញជា ២ ខេត្ត
គឺ ខេត្តព្រែកឬស្សី (Cần Thơ) និង ឃ្លាំង (Sóc Trăng) ។
ថ្ងៃទី ០១ ខែមករា ឆ្នាំ ២០០៤ ខេត្តព្រែក ឬស្សី បានចែកចេញជាពីរគឺ ទី
ក្រុងព្រែកឬស្សី ដែល មានផ្ទៃដីធម្មជាតិចំនួន ១៣៨.៩៥៩,៩៩ha និងប្រ
ជាជន ១.១១២. ១២១ នាក់ និង ខេត្តបាសាក់ (Hậu Giang) ។
រដ្ឋបាលភូមិសាស្ត្រ៖
ទីក្រុងព្រែកឬស្សី (Cần Thơ) ចែកចេញជា ៩ ទីចាត់ការរដ្ឋបាលគឺ ៥
សង្កាត់ និង ៤ ខ័ណ្ឌ ។ សារុបទីរួមស្រុក ឃុំ ខ័ណ្ឌ ទាំងអស់មាន ៦៨ ក្នុង
នោះមាន ៤ ទីរួមស្រុក ៣០ ខ័ណ្ឌ និង ៣៤ ឃុំ ៕
POSTED BY សារព័ត៌មាន ព្រៃនគរ AT 7:25 PM 0 COMMENTS
LABELS: ភូមិសាស្ត្រកម្ពុជាក្រោម
Tuesday, April 7, 2009
ស្វែងយល់អំពី ទឹកដី ខេត្កពលលាវ បច្ចុប្បន្ន
ផែនទីខេត្តពលលាវ(រូបថតៈPN)
ដោយ.ថាច់ ប្រីជា គឿន
ពលលាវ ជាខេត្តមួយនៃដែនដីកម្ពុជា ក្រោមឋិតនៅតំបន់ដែនដីសណ្ត
ទន្លេមេគង្គ ។ ខេត្ត ពលលាវ សម្បូរដោយភោគផលកសិកម្មមានចំការ
ដំណាំស្រែស្រូវ ស្រែអំបិលជលផលទឹកសាប ទឹកប្រៃ និងរចនាសម្ព័ន្ធ
ធារាសាស្រ្តធម្មជាតិខ្វាត់ខ្វែង ។
ពលលាវ ស្ថិតនៅបែកខាងលិចនៃដែនដី កម្ពុជាក្រោម មជ្ឈមណ្ឌលនៃ
ខេត្តនេះគឺ ទីរួមខេត្ត ពលលាវ (យួនៈthị xã Bạc Liêu) ។ ពីទីរួមខេត្ត
ពល លាវទៅទីក្រុង ព្រៃនគរ(Sài Gòn ឬ Ho Chi Minh ) មានប្រវែងចំនួន
២៨០ គម តាមផ្លូវជាតិលេខ ១ A ។
ទីតាំងភូមិសាស្រ្ត៖
ពលលាវ មានទីតាំងព្រំប្រទល់ខាងជើងជាប់ នឹងខេត្តព្រែកឬស្សី
(Cần Thơ) ទិសឦសានជាប់ នឹងខេត្តឃាំ្លង ( Sóc Trăng ) ពាយ័ព្យ
ជាប់នឹងខេត្ត ក្រមួនស ( Kiên Giang ) នីរតីជាប់នឹង ខេត្តទឹកខ្មៅ
( Cà Mau ) ខាងកើតនិងទិសអគ្នេយ៍ជាប់នឹងឈូង សមុទ្រចិនដែលមាន
ឆ្នេរប្រវែង ៥៦ គម ។
ផ្ទៃដី៖
ពលលាវ មានផ្ទៃដីសរុប ២៥២០,៦ គម២ ។
ជំរឿនឆ្នាំ ២០០៤ ប្រជាជនសរុបមានៈ ៧៨៦.២០០ នាក់ ។
រដ្ឋបាលភូមិសាស្រ្ត៖
សព្វថ្ងៃខេត្តពលលាវ ( Bạc Liêu ) ត្រូវបាន រដ្ឋអំណាចកុម្មុយនិស្តវៀត
ណាមបែកចែកជា៦ ស្រុក និងទីរួមខេត្ត ១ ។ ក្នុងរចនាសម្ព័ន្ធនេះមាន
៦៤ ឃុំ / សង្កាត់ / ទីរួមស្រុក និង មានវត្តខ្មែរចំនួន ២២ វត្ត ។
ស្រុកទាំង ៦ គឺ ៖
1.ស្រុកវាលភ្លង់ Phước Long
2. ស្រុកក្បាលក្រពើ Hồng Dân
3.ស្រុកព្រែកជ្រៅ Vĩnh Lợi
4. ស្រុកយ៉ារ៉ាយ Giá Rai
5. ស្រុកកោះមួយហ័ត្ថ Dông Hải
6.ស្រុកពុតធ្លេ Hòa Bình (បង្កើតថ្មី ខែ កក្កដា ២០០៥ )
វត្តប្រជុំមានជ័យសេរីវង្សា (វត្តចាស់) ខេត្តពលលាវ(រូបថតៈPN)
វត្តអារាមពុទ្ធសាសនាថេរវាទខ្មែរក្រោម៖
ខេត្តពលលាវមានវត្តអារាមចំនួន ២២ គឺ ៖
១.វត្តយ៉ារ៉ាយចាស់
២.វត្តយ៉ារ៉ាយថ្មី
៣.វត្តហូផុងចាស់
៤.វត្តហូផុងថ្មី
៥.កាយខ្វាង
៦.ង៉ាង យឿ
៧.វត្តខ្មារង
៨.វត្តខ្វែងដង្ហិត
៩.វត្តក្បាលក្រពើ
១០.វត្តកោះធំ
១១.វត្តកោះដូង
១២.វត្តគម្ពីរសាគរសិរី (ដើមពោន)
១៣.វត្តតាខា
១៤. វត្តពលលាវថ្មី
១៥.វត្តគម្ពីរសាគរព្រែកជ្រៅ
១៦.វត្តឃោសិតារាម(ពលលាវចាស់)
១៧.វត្ត បុប្ផារាម (ខ្វែងបបែលកណា្តល)
ព្រះវិហារវត្តពុតធ្លេថ្មី ស្រុកពុតធ្លេ ខេត្តពលលាវ(រូបថតៈPN)
១៨.វត្តខ្វែងបបែលថ្មី
១៩.វត្តកោះមួយហ័ត្ថ(កោះម្ហាត់ )
២០.វត្តពុតធ្លេថ្មី
២១.វត្តពុតធ្លេចាស់
២២.វត្តអណ្តូងចេក
ខ្លោងទ្វារ វត្តពុតធ្លេថ្មី ស្រុកពុតធ្លេ ខេត្តពលលាវ(រូបថតៈPN)
ប្រជាជន៖
តាមជំរឿនរបស់រដ្ឋអំណាចវៀតណាមក្នុងឆ្នាំ ២០០៤ ខេត្តពលលាវមាន
ប្រជាជនសរុប ៧៨៦. ២០០ នាក់ ៣០០,២/គម ២ ។ ការធ្វើជំរឿនក្នុងឆ្នាំ
១៨៨៨(១) (សម័យបារាំងត្រួតត្រា) ប្រជាជនខ្មែរនៅ ខេត្តពលលាវ
( Bac Lieu ) មានចំនួន ១០.៦៧៣ នាក់ ។
ប្រវត្តសង្ខេប៖
ខេត្តពលលាវ សព្វថ្ងៃយួនហៅថា បាកលីវ ( Bạc Liêu ) ។ ពាក្យថា
ពលលាវ បានកើតមាននៅ តំបន់នេះតាំងពី ២០០០(២) ឆ្នាំមុនគ្រឹស្ត
សករាជដែល មានរឿងព្រេងនិទានសរសេរដោយដៃរបស់ព្រះភិក្ខុ
ថាច់ ប៉ាង ដំណាលថា “ កាលពីព្រេងនាយមានរាជ បុត្រមួយអង្គជា
បុត្តនៃមហាក្សត្រនគរគោកធ្លកបាន រៀបអភិសេកជាមួយបុត្រី នៃ
ស្តេចនគរចម្ប៉ាសាក់ ( លាវ ) ។
ចំណេរក្រោយមក គូស្វាមីភរិយាទាំងនេះត្រូវ បានមហាក្សត្រិយានីទី ២
នៃនគរចម្ប៉ាសាក់និរទេស ចេញពីនគរដោយបណ្តែតតាមសំពៅ អម
ដោយ ពោងពាយចំនួន ២ ដែលមានបរិវារជាជនសាម័ញ ៥០០ នាក់
និងជាទាហាន ៥០០ នាក់ ។
ក្បួននិរទេស បានបណ្តែតមកដល់ជិតកោះ មួយនៅដែនដីសណ្តដែល
កាន់កាប់ដោយអ្នកនេ សាទស្រាប់តែមានខ្យល់ព្យុះបក់បោក យ៉ាងខាំ្លង
បណ្តាលឲ្យសំពៅ និងពោងពាយទាំងពីរត្រូវរសាត់ អណ្តែតបែកខ្ញែកពី
គ្នាហើយក៏ទៅទើនៅលើកោះ ចំនួន ៣ ដាច់ ដោយឡែកពីគ្នា ។
កោះអ្នកនេសាទដែលព្រះអង្គម្ចាស់នគរគោកធ្លកនិងព្រះក្សត្រីចម្ប៉ាសាក់
គឿងសំពៅ ជាប់នៅ ។ ចំណេរក្រោយមកកោះនោះ ក៏បានក្លាយជាទីតាំង
នៃស្រុកបាសាក់ ( ប្រហែលជាទីទួលនៃខ្ទមអ្នកតា បាសាក់ជាប់នឹងវត្ត
ហ្លួងបាសាក់ ( បាយឆៅ ) នៅ ស្រុកបាយឆៅ (Mỹ Xuyên) ខេត្តឃ្លាំង
សព្វថ្ងៃ ។
ចំណែកពោងពាយទីមួយផ្ទុកដោយទាហានជនជាតិលាវ ចំនួន ៥០០
នាក់ ក៏បានរសាត់ទៅ ទើនឹងកោះ មួយទៀតស្ថិតនៅពីខាងលិចកោះ
អ្នកនេសាទ ( បាសាក់ ) ហើយចំណេរក្រោយមកអ្នក ស្រុក ក៏ បាន
ហៅកោះនោះថា “ កោះពលលាវ “ និង បន្ទាប់មក កោះ ( តំបន់ )
នោះនៅសល់ ត្រឹមពាក្យថា ពលលាវ(៣) គឺជាទីតាំងទីរួម ខេត្តពលលាវ
សព្វថ្ងៃ ។
រីឯពោងពាយទី ២ ផ្ទុកដោយ មនុស្សចំនួន ៥០០ នាក់ មានទាំងជន
សម័ញនិង កវីបណ្ឌិតផងនោះបាន រសាត់ទៅទើឯកោះមួយផ្សេង ទៀតដែលស្ថិតនៅពីខាងត្បូងកោះអ្នកនេសាទ ( កោះបាសាក់ ) ។
ចំណេរក្រោយមកអ្នក ស្រុកហៅកោះនោះ ថា “ កោះគ្រូលាវ “ ។ កោះ
គ្រូលាវ សព្វថ្ងៃគឺភូមិ ព្រែកកុយ (គយ) នាំតំបន់ដងក្តោងនៃខេត្តឃ្លាំង
នេះឯង ។
ខេត្តពលលាវ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទអង្គច័ន្ទទី ១ ក្នុងអំឡុង គ.ស. ១៥៥១
ត្រូវបានចាត់ ជាមណ្ឌល រដ្ឋបាលមួយ ដោយស្និទ្ធភូបាលនាម តាត ក្នុង
ចំណោមមណ្ឌលរដ្ឋបាលទាំង ៥ នៅ ស្រុកបាសាក់ ដោយឲ្យឈ្មោះថា
ខេត្ត “ពលលាវ(៤)“ ដែលមាន វិសាលភាព លាតសន្ធឹងពីទន្លេបាសាក់
ទៅដល់ ជ្រោយខ្មែរ ( ទឹកខ្មៅ ) ពួកអតីតអ្នកដំណើរព័រទុយហ្គេបាន
ដាក់ឈ្មោះថា “ជ្រោយ Cambodia “ ។
ក្នុងរបបអាណានិគមបារាំង ( ១៨៦២ - ១៩៤៨ ) ការធ្វើជំរឿននៅឆ្នាំ
១៨៨៨ ខេត្តពលលាវ មានប្រជាជនខ្មែររស់នៅចំនួន ១០.៦៧៣ នាក់ ។
ខេត្តពលលាវ ក៏ដូចជាខេត្តដទៃទៀតដែរនៃ ដែនដីកម្ពុជាក្រោមត្រូវ
បានរបូតពីការគ្រប់គ្រង់របស់ ប្រទេសកម្ពុជានៅឆ្នាំ ១៩៤៩ ។
ខេត្តពលលាវ ត្រូវបានប្តូរឈ្មោះនិងចាត់ជា ខេត្ត “ Bạc Liêu “ នៅ
ថ្ងៃទី ០១ ខែមករា ឆ្នាំ ១៩០០ តាមសេចក្តីសម្រេចរបស់ទេសាភិបាល
បារាំង ចុះថ្ងៃ ទី ២០ ខែធ្នូ ឆ្នាំ ១៨៩៩ ។
ឆ្នាំ១៩០៤ ពលលាវ មានចំណុះស្រុក ៣ គឺ ៖
· ស្រុកព្រែកជ្រៅ ( Vĩnh Lợi )
· ស្រុកជ្រោយញក៍ (Vĩnh Châu )
· ស្រុកទឹកខ្មៅ ( Cà Mau ) ។
ឆ្នាំ ១៩១៤ បង្កើតថែមមួយស្រុកទៀតគឺ ស្រុក សារ៉ាយ ( Gia Rai ) ។
ឆ្នាំ ១៩៤៧ ស្រុកវាលភ្លង់ ( Phứơc Long ) ត្រូវបានកាត់ពីខេត្តក្រមួនស
មកបញ្ចូលនឹងខេត្ត ពលលាវថែមមួយទៀត រីឯស្រុកទឹកខ្មៅ(Cà Mau)
ត្រូវបានបង្កើតជាខេត្ត ដោយឡែកមួយហៅថា ខេត្ត កាម៉ាវ “ Cà Mau “ ។
ថ្ងៃទី ២២ ខែតុលា ឆ្នាំ ១៩៥៦ ក្រោមរបប យួនសេរី បានបញ្ចូលខេត្ត
ទាំងពីរ គឺឃ្លាំង ( Sóc Trăng ) និងខេត្តពលលាវ ( Bạc Liêu ) ចូលតែ
មួយហៅថា បាស្វៀង ( Ba Xuyên ) ។
ថ្ងៃទី ០៨ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ ១៩៦៤ ខេត្តពលលាវ ត្រូវបានបំបែកជាខេត្តពល
លាវ ដដែលដែលរួមមាន ស្រុក គឺ ៖
· ស្រុកសារ៉ាយ (Giá Rai )
· ស្រុលវាលភ្លង់ (Phứơc Long )
· ស្រុកព្រែកជ្រៅ (Vinh Lợi )
· ស្រុកជ្រោយញក៍ (Vĩnh Châu ) ។
ក្រោយរបបកម្មុយនិស្តយួនបានឡើងកាន់អំ ណាច នៅឆ្នាំ ១៩៧៦
ខេត្តពលលាវ ( Bạc Liêu ) និងខេត្តទឹកខ្មៅ ( អាង ស្វៀង An Xuyen )
ត្រូវបាន ច្របាច់បញ្ចូលតែមួយមាន ឈ្មោះថា មិញ ហាយ ( Minh Hai ) ។
ថ្ងៃទី ០៦ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ ១៩៩៦ ខេត្តម៉ិញ ហាយ (Minh Hải) ត្រូវបាន
ចែកជា ២ ខេត្តវិញមាន ឈ្មោះថា ពលលាវ (Bạc Liêu) និងទឹកខ្មៅ
(Cà Mau) ៕
ឯកសារយោង៖
(១) រឿងរ៉ាវទឹកដីកម្ពុជាក្រោមរបស់លោក ទៀថេន (២០០៥)
ទំព័រ ៖ ១៤៨ ។
(២) រឿងរ៉ាវទឹកដីកម្ពុជាក្រោមរបស់លោក ទៀថេន (២០០៥)
ទំព័រ ៖ ១៤៦ ។
(៣) Nguoi Viet Goc Mien របស់ Lê Hương ( ១៩៦៩)
ទំព័រ ៖ ២៥៤ ។
(៤) រឿងរ៉ាងទឹកដីកម្ពុជាក្រោមរបស់លោក ទៀថេន ( ២០០៥ )
ទំព័រ៖ ១៥៤ ។
(៥) រឿងរ៉ាវទឹកដីកម្ពុជាក្រោមរបស់លោក ទៀថេន (២០០៥)
ទំព័រ ៖ ១៦៨ ។
(៦) http://www.vi.wikipedia.org/ និយាយអំពី ខេត្តពលលាវ ។
ជំនួយបកប្រែ និង ស្រាវជ្រាវដោយ៖
លោក លី ឈូន
POSTED BY សារព័ត៌មាន ព្រៃនគរ AT 6:23 PM 0 COMMENTS
LABELS: ភូមិសាស្ត្រកម្ពុជាក្រោម
Tuesday, March 24, 2009
ឈ្មោះភ្នំមួយចំនួននៅខេត្តមាត់ជ្រូក
វត្តកល្បព្រឹក្ស (បាទថេរ) ស្រុកបាទថេរ សម្លឹងពីលើភ្នំចុះ (រូបថត.PN)
មាត់ជ្រូក ជាខេត្តមួយសប្បូរទៅដោយកេរដំណែលប្រវត្តិសាស្ត្រ ដូចជា
វត្តអារាម ទន្លេ ស្ថានីយ៍បុរេប្រវត្តិសាស្ត្រអូរកែវ ដែលឋិតនៅកណ្តាល
វាល ស្រែធំល្វឹងល្វើយ និងមានភ្នំធំៗជាច្រើនដុះឡើងពាសពេញនៅ
លើទឹកដីក្លាយទៅជាផ្ទាំងគំនូរធម្មជាតិមួយដ៏ស្រស់ត្រកាលផ្សារភ្ជាប់ជា
មួយនឹងជីវភាព រស់នៅប្រចាំថ្ងៃរបស់ជនជាតិដើមខ្មែរក្រោម ដែលបាន
នៅទីនេះមុនគេបង្អស់ដំណាលគ្នានឹងប្រវត្តិសសាស្ត្រនៃការកកើត
ផែនដី ។
លេខនេះ សារព័ត៌មាន ព្រៃនគរ សូមលើកយកឈ្មោះភ្នំមួយចំនួន
នៅខេត្តមាត់ជ្រូកមកផ្សាយចែកជូនមិត្តអ្នកអានបានជ្រាបដូចខាង
ក្រោម ៖
ភ្នំបាទថេរ ឬ ភ្នំបាត់ព្រះថេរ៖
នេះជាភ្នំមួយក្នុងចំណោមភ្នំធំៗទាំង ៥ នៅ ស្រុកបាទថេរ
(huyện Thọai Sơn) យួនហៅថា ណូយបាថេរ (Núi Ba Thê) ។
ភ្នំបាទថេរ ជាភ្នំធំជាងគេទាំងអស់នៅស្រុកបាថេរ ដោយមាន
កំពស់ ២២១ម៉ែត្រ បរិវេណភ្នំទំហំប្រមាណ ៤.២២០ ម៉ែត្រ មាន
ទីតាំងឋិតនៅកណ្តាលវាលស្រែនៃទីរួមស្រុកអូរកែវ ស្រុកបាទថេរ
ខេត្តមាត់ជ្រូកចម្ងាយពីទីក្រុងបារាជ ប្រមាណ ៤០ គីឡូម៉ែត្រ តាម
ផ្លូវជាតិលេខ ៩៤៣ ។
ភ្នំបាទថេរ នៅស្រុកបាទថេរ ខេត្តមាត់ជ្រូក (រូបថត.PN)
ភ្នំខ្ទ័រ
មានកំពូលខ្ពស់ៗ ៣ គឺ៖
ទី ១ មានកំពូលខ្ពស់ ៦១៤ ម ។
ទី ២ មានកម្ពុស់ ៥០០ ម ។
ទី ៣ មានកម្ពុស់ ២០០ ម។
តាមដងជើងភ្នំខ្ទោ ទិសឦសានមានវត្តមួយ ឈោ្មះថាវត្ត សា្វយស
ត្រូវបាន កសាងឆ្នាំ ១៨៦០ ។ បច្ចុបន្នវត្តនេះបានរលាយហើយ
ដោយសារសង្គា្រម រវាងយួនស្រុកនិងយួនព្រៃ ។ ប៉ុនែ្តមានប្រជា
រាស្ត្រ ខ្មែរក្រោមនៅភូមិជ្រោយ ភូមិតាឡែរភូមិតាហូរបានកសាង នាំគ្នាកសាងវត្តនេះនៅកន្លែងថី្មឡើងវិញ ។
ចំហៀងខាងជើងនៃកំពូលភ្នំខ្ទ័រ មានដាន ជើង មនុស្សមួយយ៉ាងធំ
ដោយមានទំហំបណ្តោយ១ ម៉ែត្រ ២៥ និងទទឹងប្រវែងកន្លះម៉ែត្រ
ជម្រៅប្រមាណ ៣ សង់ទីម៉ែត្រ ។
ភ្នំថ្មសេះ
មានកំពស ៩២ ម៉ែត្រ ។ពលរដ្ឋខ្មែរក្រោម អ្នកភូមិទម្ពរតែងតែឡើង
បា្ររព្ធវិធីបុណ្យបាយផែ្អមនិងសម្ល ផែ្អមជារៀងរាល់ ឆាំ្ន ដើម្បីឧទ្ទិស
ដល់អស់អ្នកសច្ចំបាំងបាត់ដែលរក្សា ពៃ្រភ្នំ ។
ភ្នំទឹកជុប
នៅពីទិសខាងលិចនៃភ្នំខោ្ទមានកំពស់ ៣០០ ម៉ែត្រ ។ ភ្នំទឹកជុបនេះ
យោធាអាមេរិកបានចំណាយ បា្រក់អស់ ២០ លានដុលា្លរដើម្បីកំទេច
ទ័ពយួនវៀក កុងបាន ។ បនា្ទប់មក បានឲ្យកងទ័ពម៉ាយហ្វកបោះ
ជំរុំនៅប្រចាំភ្នំនេះ ។
សូមបញ្ជាក់ថាភ្នំទឹកជុបនេះមានរូងពីធម្មជាតិច្រើនណាស់ ទោះបី
ទ័ពប្រើយន្ត ហោះចម្បាំងធុន បេ ៥២ ទមា្លក់ គា្រប់យ៉ាងណាកី្តក៏
មិនមានប្រសិទ្ធិភាពអី្វ ដែរ។ បច្ចុប្បន្ន ភ្នំនេះរដ្ឋអំណាចយួនបានយក
ធើ្វជា តំបន់ទេសចរណ៍ហើយ ។ ខែ្មរក្រោម នៅជិតជើងភ្នំនេះបាន បាត់បង់ដីស្រែនិងដីចំការរាប់រយហេកតាមានដូចជាភូមិ៖
ភូមិទូលតាមែង
ភូមិថ្មល្អិត
ភូមិកំពង់
ភូមិដងទុង
ភូមិត្រពាំងត្រាវ ។
បូកសារុបរាស្ត្រខែ្មរបាត់ដីប្រហែលរាប់រយហេក-តា ។
ភ្នំថ្មអណ្តើក
ឋិតនៅទិសពាយព្យនៃភ្នំទឹកជុបមានកំពស់ប្រហែលជា ២០០ ម៉ែត្រ
គិតតាម ផែនទីយោធា ។
ភ្នំតាខ្លាខ្វា ឬ ភ្នំតាខ្វា
ឋិតនៅពីខាងកើតចំក្បាលភ្នំមានវត្ត ១ មួយ ឈោ្មះថាវត្តភ្នំ បានសាង
សង់នៅ ឆាំ្ន ១៦៧៨ ។ ភ្នំតាខា្វ នេះ មានបណ្តោយប្រមាណពី ៣
គីឡូមែត្រ ទៅ ៤ គីឡូមែត្រ ។
ភ្នំសេ្តចចៅ
មានបណ្តោយពីជើងទៅត្បូងមានប្រហែល ១ គីឡូម៉ែត្រ ។ ខាងលិច
មានវត្តស្រឡូងសាងសង់នៅ ឆាំ្ន ១៧៤៦ ។ ខាងកើតភ្នំមានវត្តពង្រ
សាងសង់នៅ ឆាំ្ន ១៧០០ ។
ភ្នំនាងកង្រី
ភ្នំនេះមានវត្តទឹកផុះឬហៅថាវត្តជីកេ្អងលើ វត្តនេះសាងសង់នៅឆាំ្ន
១៨៨៥ ជិត ជើងភ្នំនាងកង្រី ខាងលិចភ្នុំមានវត្តភ្នំពីរ ទាំងបីគឺ៖
ភ្នំពីរក្រោមសាងសង់នៅឆាំ្ន ១៧៦៩
ភ្នំពីរកណ្តាលសាងសង់នៅឆាំ្ន ១៦៩៩
ភ្នំពីរលើ សាងសង់នៅឆាំ្ន ១៩២៥ ។
ភ្នំធ្លក
មានវត្តមួយពូកែខាងមន្តអាគមក្នុងសម័យខែ្មរច្បាំងជាមួយសៀម
និងយួន ។ ហើយក៍បានឃើញ នៅមានខឿនចញ្ជាំងបាក់បែកដែល
សាងសង់អំពីថ្ម និងកំបោ ។ ភ្នំធ្លកនេះមានកំពស់ ៩០ ម៉ែត្រនិងទំហំ
បណ្តោយមានប្រតវែង ៣០០ ម៉ែត្រ ទទឹង មានប្រ វែង ២៥០
ម៉ែត្រ។
ទិសឦសានភ្នំមានបនា្ទយដ៍ធំ មួយមានឈោ្មះហៅថា បនា្ទយថ្នល់
ដោយមានចាក់ ទ្រនប់ទប់ជាកំពែងដីខ្ពស់ហាក់ដួចជាកូនភ្នំមួយដែរ។
បនា្ទយនេះ មានតួនាទីទប់ទល់នឹងទ័ពសៀមឈា្លន ពាន ។ ទ័ពខែ្មរ
បោះនៅក្នុងបនា្ទយនេះ បានច្បាំងជា មួយ សៀមនិងបានសមា្លប់ទ័ព
សៀមឲ្សា្លប់គរ ជើង នៅតាមបនោ្តយផ្លូវមួយពីស្វាយទងទៅ ក្របៅ
ដែល ខ្មែរយើងនាំគ្នាហៅផ្លូវនេះថា ផ្លូវជើងគ ឬ ផ្លូវជើងកងរហូត
មកដល់ពេល បច្ចុប្បន្ននេះ ។
ភ្នំអកយំ
មានបណ្តោយ ៨ គីឡូម៉ែត្រនិងមានកំពស់ ៥០០ ម៉ែត្រ និងមានផ្លូវ
មួយកាត់ តាមដងភ្នំសមា្រប់ ទុកឲ្យមនុស្សពីភូមិស្រឡូងអាចឆ្លង
កាត់ទៅដល់បាន ភូមិគោកអំពិលដែលមានឈោ្មះថាផ្លូវអូរតាសុខ ។
ភ្នំទឹក
មានកំពស់ ៩០ ម៉ែត្រនៅពីលើថ្មដ៍ធំយើងនឹង ឃើញ សា្នមដានបាទ
ជើងរបស់លោក សច្ចំដែលមាន ទំហំប្រវែងប្រហែលកន្លះមែត្រ ។ភ្នំនេះ នៅទិសខាងជើងមានភូមិអណ្តូងទរ និង ភូមិខា្លគ្រហឹម បច្ចុប្បន្ន
យួនបានឲ្យ ឈោ្មះទៅជា ភាសាយួនថាបាជុក (Ba Chuc) ។
ភ្នំពពាល
នៅចំដីវត្តអំពាយសា្វយ ។ បច្ចុប្បន្នយួនបាន យកដីវត្តនិងភ្នំនេះធ្វើ
ជារបស់គេហើយ ព្រះសង្ឃ បានតវ៉ាជាច្រើនលើក តែពួករដ្ធអំណាច
យួនមិន ដោះសា្រយជូនព្រះសង្ឃ សោះឡើយ ។
ភ្នំថោ្ងក ឬ ភ្នំអ្នកតាទូលឈា្នង
យួនហៅថា នួយ-បា-ដូយ (Nui Ba Doi) មាន កំពស់ ២០០ ម៉ែត្រ និង
ទទឹងមាន ប្រវែង ១៥០ម៉ែត្រ ។ ខាងត្បូងនៃជើងភ្នំមានវត្តកាំ្រងចាយ
ត្រូវបានសាងសង់នៅឆាំ្ន ១៨៩៩ និងមានវត្ត សា្វយ តាសំនៅពីខាងលិច
នៃវត្តកាំ្រងចាយប្រមាណ ជា ២ គីឡូម៉ែត្រ ដែលបានសាងសង់នៅឆាំ្ន
១៦០០ ។ វត្តតែងតែប្រារព្ធពិធីប្រណាំងគោជារៀងរាល់ ឆាំ្ន ។ កែ្បជើងភ្នំចំហៀងខាងត្បូងមានដងអូរមួយឈោ្មះថា អូរបនា្ទយដែក ។
ភ្នំត្រពាំងក្រឡាញ់មានកំពស់ ៧០ ម៉ែត្រ ខាងជើងមានភូមិ មួយ
ឈោ្មះថាភូមិព្រៃត្រមួង ។
ភ្នំព្រះធាតុ
ឋិតនៅខាងជើងភ្នំថោ្ងកប្រមាណ ២ គីឡូ ម៉ែត្រ ។ បច្ចុប្បន្ន ភ្នំព្រះធាតុ
នេះមាន សុទ្ធតែយួនទេ ដែលបានមករសនៅជុំវិញភ្នំនេះទាំងតែពី
សម័យយួនកាប់ខែ្មរដណើ្តមដី ក្នុងឆាំ្ន ១៩៤៥ ។
ពេលនោះមានយួនឡើងមកវាយដុតភូមិខ្មែរមួយចំនួនដូចជាភូមិក្រាំងចាយ
ភូមិជា្វ ភូមិប្រឡាយ មាសភូមិចិន ភូមិតាមត់ ភូមិពាមបួន ជាដើម ។
ភ្នំព្រះធាតុនេះមានកំពស់ប្រមាណពី ៦០ ទៅ ៧០ ម៉ែត្រ ប៉ុណ្ណោះ ។
ភ្នំប្រដាក់
មានកំពុស ២៦០ ម៉ែត្រ ។ យួនបានឲ្យឈោ្មះ ភ្នំនេះថា នូយ-កង-កេក
(Nui Con Kiet) ។ ភ្នំនេះឋិត នៅទិសខាងកើតផ្លូវជាតិពីសា្វយទងទៅ
មាត់ជ្រូក។ ពីដើមឡើយផ្លូវនេះសា្ងត់ មានពេលមានចោរសា្ទក់ ប្លន់
ឡានរត់ពីសា្វយទងទៅមាត់ជ្រូកម្តងៗផងដែរ ។ បងប្អូន ពលរដ្ឋខែ្មរ
ក្រោមកាលណាពួក គាត់ធើ្វដំ ណើរទៅភ្នំពេញ ឬទៅព្រៃនគរកី្ត
និងមាត់ជ្រូក ក្តី ពួកគាត់តែងតែមានការព្រួយបារម្ភ ចំពោះការធើ្វដំ
ណើរតាមផ្លូវនេះ ។
ភ្នំសា្វម (Núi Sám)
មានកំពស់ ២០០ ម៉ែត្រ បច្ចុប្បន្ន មានយួន រស់នៅជុំវិញភ្នំនេះអស់
ហើយ ។ ពីដើមឡើយជា បនា្ទយរបស់ខែ្មរពីសម័យចម្បាំងរវាងខែ្មរ
នឹងយួន ។ ប៉ុនែ្តមេទ័ពខែ្មរដែលមានមុខងារជាចក្រីនោះត្រូវ បាន ពួកចាមចូលដៃជាមួយយួនបានលួចដាក់ថាំ្ន បំពុល លោកសា្លប់ទៅ ។
ក្រោយមកបនា្ទយភ្នំសា្វម នេះ ត្រូវបានយួនដណើ្តមយកបាន ។
បច្ចុប្បន្នយួន បាន បន្សល់នូវផ្នូរខោ្មចដែលមានឈោ្មះថា
ថ្វយ-ងុក-ហូវ (Thoại Ngọc Hầu) ជាមេទ័ពយួនមា្នក់ដែល
ធា្លប់ បានទទួលផែ្លដាវមុតសួ្រច ពីមេទ័ពពូកែរបស់ខែ្មរ ផងដែរ ។
ភ្នំរោទិ៍
នេះមានកំពស់ ៥០០ ម៉ែត្រនិងមានបណ្តោយ ២ គីឡូម៉ែត្រ ទិស
ខាងកើតជាប់នឹង ផ្លូវជាតិសា្វយ ទង ទៅមាត់ជ្រូក ។ ទិសខាងលិច
ជាប់នឹងផ្លូវពីពោធិ ទៅក្របៅ ។ ទិសខាងត្បូងមានកូនភ្នំមួយដែល
មាន ឈោ្មះថាភ្នំស្រង់ ។ ភ្នំរោទិ៍ នេះនៅតាមជើងភ្នំពីចំ ហៀងខាង
ត្បូង មាន វត្តមួយមានឈោ្មះថាវត្តរោទិ៍ ។ វត្តនេះបានសាងសង់នៅ
ឆាំ្ន ១៩០០ ។ វត្តនេះ ខុស ប្លែកពីវត្តផេ្សងៗព្រោះមានព្រះវិហារ
ដ៏ច្រើនប្រ មាណជា ៨ ឬ ១២ ឯណោះ ។
ភ្នំអំសង់ ឬ រូងព្រះសុវណ្ណ
មានកំពស់ ១០០ ម៉ែត្រ ពួកអ្នកស្រុកនៅ តាមតំ បន់នោះគេបាន
ហៅថា ឈោ្មះមួយ ទៀតថា រូងព្រះសុវណ្ណ ។ ភ្នំនេះ ឬ រូងព្រះសុវណ្ណ
ពីដើមមាន លោកតាលោកយាយ រក្សាសីល ១០ ស្លៀកស ពាក់ ស
ធើ្វសមាធិនៅលើភ្នំនោះ ។
ភ្នំភ្នែង (Bà Đen)
មានកំពស់ ២០ ម៉ែត្រ ទទឹងពីត្បូងទៅជើង មានប្រវែង ១ គីឡូម៉ែត្រ
និងមានបងប្អូនខែ្មរក្រោម រស់នៅជុំវិញភ្នំដោយមានមុខរបរធើ្វស្រែ
និងចំការ៕
អ្នកផ្តល់ឯកសារ៖
លោកតា ចៅ រៀប ប្រធានសភាព្រឹទ្ធាចារ្យ នៃសហព័ន្ធខ្មែរកម្ពុជាក្រោម ។
អ្នកផ្តល់ឯកសារ៖លោកព្រឹទ្ធាចារ្យ ចៅ រៀប ប្រធានព្រឹទ្ធាចារ្យ
នៃសហព័ន្ធខ្មែរកម្ពុជាក្រោម ។
POSTED BY សារព័ត៌មាន ព្រៃនគរ AT 1:17 AM 0 COMMENTS
LABELS: ភូមិសាស្ត្រកម្ពុជាក្រោម
Tuesday, March 10, 2009
ស្វែងយល់អំពី ទឹកដី ខេត្តមាត់ជ្រូក បច្ចុប្បន្ន
ដោយៈថាច់ ប្រីជា គឿន
ផែនទីខេត្តមាត់ជ្រូក (រូបថតៈPN)
មាត់ជ្រូក ជាខេត្តខ្មែរមួយនៅកម្ពុជាក្រោម ឋិតក្នុងតំបន់វាលទំនាបនៃ
ដែនដីសណ្តទន្លេ មេគង្គ បច្ចុប្បន្ន ត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលបក្សកុម្មុយនិស្ត យួនប្តូរឈ្មោះទៅជាភាសាយួនថា ខេត្តអាងយ៉ាង (យួនៈAn Giang) ។
អត្ថន័យ ពាក្យថា មាត់ជ្រូក៖
យោងតាមវចនានុក្រមខ្មែររបស់ សម្តេចព្រះ សង្ឃរាជ ជួន ណាត
(ជោតញ្ញាណោ) បោះពុម្ពឆ្នាំ ១៩៦៧ បានពន្យល់ត្រង់ពាក្យថា
«មាត់ជ្រូក» មានន័យយ៉ាងនេះ៖ មាត់ជ្រូក ន. ឈ្មោះខែត្រមួយក្នុង
ដែនកម្ពុជាក្រោម (យួនហៅ ចូវដុក) ពីដើមជាខែត្ររបស់កម្ពុជរដ្ឋ
ហៅថា ខែត្រទ្រាំងត្រើយត្បូង ឋិតនៅទល់គ្នានឹង ខែត្រទ្រាំងត្រើយ
ជើង (ខែត្រតាកែវសព្វថ្ងៃនេះ) ។
ទីតាំងភូមិសាស្ត្រ៖
ខេត្តមាត់ជ្រូក ទិសពាយព្យជាប់ព្រំប្រទល់ នឹងប្រទេសកម្ពុជាប្រវែង
១០៤ Km ទិសនិរតីជាប់នឹងខេត្តក្រមួនស (Kiên Giang) ប្រវែង៦៩,៧៨៩
Km ខាងត្បូងជាប់ទីក្រុងព្រែកឬស្សី (Cần Thơ) ប្រវែង ៤៤,៧៣៤ Km
ខាងកើតជាប់នឹងខេត្តផ្សារដែក (Sa Đéc បច្ចុប្បន្ន Đồng Tháp) ប្រ
វែងប្រមាណ ១០៧,២៦៨ Km ។ ពីខេត្តមាត់ជ្រូកទៅទីក្រុងព្រៃនគរ
មានប្រវែង ប្រមាណ ២៥០ Km ឆ្ពោះទៅទិសនិរតី និងត្រូវធ្វើ ដំណើរ
ដោយរថយន្តក្រុងអស់រយៈពេល ៦ ម៉ោង ។
រដ្ឋបាលភូមិសាស្ត្រ៖
ខេត្តមាត់ជ្រូក មានទីក្រុងមួយគឺ ទីក្រុងបារាជ (Long Xuyên) និងទីរួម
ខេត្តមួយ គឺទីរួមខេត្តមាត់ជ្រូក (Châu Đốc) និងមានស្រុក ៩ គឺ៖
១.ស្រុកបុរីជលសា Huyện An Phú
២.ស្រុកបែកថ្លាង Huyện Châu Phú
៣.ស្រុកបារាជ Huyện Châu Thành
៤.ស្រុកផ្សារថ្មី Huyện Chợ Mới
៥.ស្រុកស្នែងព្រះគោ Huyện Phú Tân
៦.ស្រុកក្អមសំណ Huyện Tân Châu
៧.ស្រុកបាទថេរ Huyện Thoại Sơn
៨.ស្រុកក្របៅ Huyện Tịnh Biên
៩.ស្រុកស្វាយទង Huyện Tri Tôn
ចំនួនប្រជាជននិងផ្ទៃដី៖
ស្ថិតិនិងជំរឿនឆ្នាំ ២០០៤ របស់រដ្ឋាភិបាល បក្សកុម្មុយនិស្តយួន៖
ផ្ទៃដី: 3.406,2 km²
ប្រជាជនចំនួន:2.170.100 នាក់
ប្រវត្តិ៖
ខេត្តមាត់ជ្រូកជាដីមួយភាគរបស់អាណាចក្រ នគរភ្នំ ឬ ខេត្តមួយដែន
កម្ពុជាក្រោម ។ ពីមុនខេត្ត នេះខ្មែរហៅថាកំពង់ហ្លួង(Tầm Phong
Long) ។
ឆ្នាំ ១៨៣៤ ស្តេចយួនឈ្មោះ ម៉ិញ ម៉ាង (Minh Mạng) ដែលសោយរាជ្យ
នៅទីក្រុងហ្វេ (Huế) បានប្តូរឈ្មោះខេត្តខ្មែរនៅកម្ពុជាក្រោម ទាំង ៦ ឲ្យ ទៅជាភាសាយួនដែលភាសាយួន ហៅថា ណាមគី ឡុកតិញ ( Nam Kỳ
Lục Tỉnh ) ។ ពេលនោះ ខេត្ត មាត់ជ្រូកត្រូវបានប្តូរឈ្មោះ ទៅជាភា
សាយួនថា ខេត្ត អាងយ៉ាង (An Giang) និង ទីរួមខេត្តមាត់ជ្រូក ត្រូវបាន
ដាក់ឈ្មោះជាភាសា យួនថា ចូវដុក (Châu Đốc) ។
សម័យអាណានិគមនិយមបារាំង៖
ក្រោយពីបានចូលត្រួតត្រាដែនដីកម្ពុជាក្រោមបារាំង បានលុបចោល
នូវរដ្ឋបាលភូមិ សាស្ត្រចាស់ទាំង ៦ ខេត្ត ហើយបានចែករដ្ឋបាលភូមិ
សាស្ត្រនៅកម្ពុជា ក្រោមចេញជាតំបន់ធំៗ ៤ ហើយក្នុងតំបន់នី មួយៗ ត្រូវបានចែកចេញជានិគមឬស្រុកតូចៗទៀតដើម្បីងាយស្រួលក្នុង
ការគ្រប់គ្រង ។ ពេលនោះ ខេត្តមាត់ជ្រូក (Châu Đốc) គឺជា និគម ឬ
ស្រុកមួយក្នុងចំណោមនិគមទាំង ៦ របស់ តំបន់បាសាក់ (យួនៈ Bát
Sắc) នៅកម្ពុជាក្រោម ។ និគមទាំង ៦ នោះរួមមាន ៖
និគមមាត់ជ្រូក Châu Đốc
និគម ពាម Hà Tiên
និគម បារាជ Long Xuyên
និគម ក្រមួនស Rạch Giá
និគម ព្រែកឬស្សី Cần Thơ
និគម ឃ្លាំង Sóc Trăng
ចាប់ពីថ្ងៃទី ០១ ខែមករា ឆ្នាំ ១៩០០ និគមមាត់ ជ្រូក (Châu Đốc)
ត្រូវបានក្លាយជាខេត្ត តាម កិច្ចព្រមព្រៀង ចុះថ្ងៃទី ២០ ខែធ្នូ ឆ្នាំ
១៨៩៩ របស់ សហព័ន្ធឥណ្ឌូចិន ដើម្បីធ្វើការផ្លាស់ប្តូររដ្ឋបាលពីនិគម
ទៅជាខេត្ត ។
ឆ្នាំ ១៩០៣ ខេត្តមាត់ជ្រូក មាន ៣ ស្រុកគឺ ៖
ស្រុកក្អមសំណ Tân Châu
ស្រុកស្វាយទង Tri Tôn
ស្រុកក្របៅ Tịnh Biên
ដល់ឆ្នាំ ១៩១៩ មានស្រុកបែកថ្លាង Châu Phú មួយទៀត ។
ថ្ងៃទី ២២ ខែមិថុនា ឆ្នាំ ១៩៥៦ រដ្ឋាភិបាលសាធារណរដ្ឋវៀតណាម
(Việt Nam Cộng Hòa ) បាន ផ្លាស់ឈ្មោះខេត្តមាត់ជ្រូក (Châu Đốc)
និងខេត្ត បារាជ (Long Xuyên) ឲ្យទៅភាសាយួនថា ខេត្តអាង យ៉ាង
គឺទៅជាខេត្តមាត់ជ្រូកតែមួយ ។
ចំនួនវត្តខ្មែរក្រោម៖
ខេត្តមាត់ជ្រូកមានវត្តព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទខ្មែរក្រោម ចំនួន ៦៤ វត្ត ។
ឯកសារយោង និង រូបភាព៖
ttp://www.wikipedia.org/
បទសម្ភាសន៍ព្រះសង្ឃ និងពលរដ្ឋខ្មែរក្រោមនៅ ខេត្តមាត់ជ្រូក ។
វចនានុក្រមខ្មែររបស់ សម្តេចព្រះ សង្ឃរាជ ជួន ណាត(ជោតញ្ញាណោ) បោះពុម្ពឆ្នាំ ១៩៦៧ ។
អត្ថបទទាក់ទង៖
ស្វែងយល់អំពី ទឹកដី ខេត្តក្រមួនស បច្ចុប្បន្ន
ស្ងែងយល់អំពី ទឹកដី ខេត្តពាម បច្ចុប្បន្ន
ស្វែងយល់អំពី ទឹកដី ខេត្តលង់ហោរ បច្ចុប្បន្ន
ស្វែងយល់អំពី ទឹកដី ខេត្តព្រះត្រពាំង បច្ចុប្បន្ន
ស្វែងយល់អំពី ទឹកដី ខេត្តឃ្លាំង បច្ចុប្បន្ន
ឈ្មោះភូមិសាស្រ្តកម្ពុជាក្រោមដែលបានប្តូរទៅជាភាសាយួន
POSTED BY សារព័ត៌មាន ព្រៃនគរ AT 12:41 AM 0 COMMENTS
LABELS: ភូមិសាស្ត្រកម្ពុជាក្រោម
Wednesday, March 4, 2009
ស្វែងយល់អំពី ទឹកដីខេត្តក្រមួនស បច្ចុប្បន្ន
ដោយ.ថាច់ ប្រីជា គឿន
ផែនទីខេត្តក្រមួនស(រូបថតៈPN)
ក្រមួនស ជាខេត្តមួយនៅដែនដីកម្ពុជាក្រោមត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលយួន ប្តូរឈ្មោះទៅជាភាសាយួនថាខេត្តកៀងយ៉ាង( Kiên Giang) ។ មជ្ឈ
មណ្ឌលរបស់ខេត្តគឺទីក្រុងក្រមួនស (Thành Phố Rạch Giá) ឆ្ងាយ
ពីទីក្រុងព្រៃនគរប្រមាណ ២៥០ គីឡូម៉ែត្រ ឆ្ពោះទៅទិសខាងជើង ។ ខេត្តក្រមួនសទិសឦសានជាប់នឹងខេត្តមាត់ជ្រូក ទិសខាងកើតជាប់
នឹងទីក្រុងព្រែកឫស្សី ទិសអាគ្នេយ៍ជាប់នឹងខេត្តពលាវ ទិសខាងត្បូង
ជាប់នឹងខេត្តទឹកខ្មៅ ទិសខាងជើងជាប់ព្រំដែនប្រទេសកម្ពុជាដែល
មានបន្ទាត់ព្រំដែនប្រវែង ៥៤ គីឡូម៉ែត្រ ទិសខាងលិចជាប់នឹងឈូង
សមុទ្រថៃ ដែលមានបន្ទាត់ព្រំដែនប្រវែង ២០០ គីឡូម៉ែត្រ ។ ខេត្តក្រ
មួនសមានកោះតូចធំជាង ១០០ នៅក្នុងសមុទ្រ ។ ខេត្តក្រមួនសមាន
ផ្ទៃដីចំនួន ៦.២៩៩ គីឡូម៉ែត្រក្រឡា ។
អំពីពាក្យ ក្រមួនស៖
ពាក្យថា «ក្រមួនស» មកពី ក្រមួន និង ស ។
ក្រមួនៈ(នាម) វត្ថុមានព៌ណលឿន,លឿនចាស់,លឿនខ្ចី ឬ ព៌ណសក៏
មានជាវត្ថុមានអាការៈ ទន់ល្អិត ធ្វើជាទៀនអុជបាន,កើតពីទឹកឃ្មុំ ។
ក្រមួនមាត់ គឺក្រមួនស្លលាយ នឹងប្រេងនិងគ្រឿងក្រអូបឯទៀតសម្រាប់
លាបបបូរមាត់ ។ សាច់ខ្យងដែលមានពណ៌ លឿន ដូចក្រមួនក៏ហៅ
ថា ក្រមួន ដែរ ។
សៈ (គុណនាម) ដែលមានពណ៌សម្បុរដូចសំឡីកប្បាស, ពណ៌ស,
សំពត់ស, សក្បុស សណាស់ ។
សរុបមក ខេត្តក្រមួនស មានន័យថា ខេត្តដែលមានក្រមួនពណ៌ស ។
ទីរួមខេត្តពាម មើលពីខេត្តមាត់ជ្រូក (រូបថត.www.wikipedia.org)
ប្រវត្តិ៖
ឆ្នាំ ១៨៣២ ក្រមួនសឋិតនៅក្នុងខេត្តពាម (Hà Tiên) ដែលជាអតីតខេត្ត
ខ្មែរមួយក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ៦ នៅកម្ពុជាក្រោមនាសម័យនោះ ។
ឆ្នាំ ១៨៧៦ បារាំងបានចែកភូមិសាស្រ្តនៅកម្ពុជាក្រោម ជា៥តំបន់
រដ្ឋបាលធំៗ ហើយនៅក្នុងតំបន់នីមួយ គេចេញជានិគមតូចៗ មួយ
ទៀតបានជា ខេត្តពាម (Hà Tiên) ពីដើមត្រូវបានចែកជា ២ គឺ ៖
១.ពាម (Hà Tiên)
២.ក្រមួនស (Rạch Giá)
ចាប់ពីថ្ងៃទី ០១ ខែមករា ឆ្នាំ ១៩០០ និគមទាំងពីរគឺពាម និងក្រមួនស
ត្រូវបានក្លាយជាខេត្តទាំង ២ គឺ ខេត្តពាម (Hà Tiên) និងខេត្តក្រមួនស
(Rạch Giá)។ ពេលដែលកម្ពុជាក្រោម នៅក្រោមការកាប់នៃរបប
សាធារណរដ្ឋវៀតណាម(Viẹt Nam Cộng Hoà) ខេត្តពាមនិងខេត្តក្រ
មួនសត្រូវបានអាណានិគមយួនដាក់បញ្ចូលខេត្តទាំងពីរនេះឲ្យទៅខេត្ត
មួយហើយផ្លាស់ឈ្មោះថ្មីជាភាសាយួនមួយទៀតថា ខេត្តកៀងយ៉ាង
(Kiên Giang) ចំណែកខ្មែរក្រោមវិញនៅតែហៅថាខេត្តក្រមួនស តាម
ភាសាជាតិរបស់ខ្លួនដដែល ។
ប្រជាជន៖
នៅខេត្តក្រមួនស មានប្រជាជនទាំងអស់ ក្នុងនោះមានខ្មែរក្រោម
យួននិងចិន ចំនួន១.៦៣៤.០៤៣នាក់ក្នុងមួយគីឡូម៉្រែតក្រឡាមាន
ប្រជាជនចំនួន ២៥៩ នាក់រស់នៅ ៧៨% នៅតាមជនបទនិង ២២% នៅ
ក្នុងទីក្រុង ។ (ស្ថិតិបក្សកម្មុយនីស្តយួនឆ្នាំ២០០៤)
កម្លាំងពលកម្ម៖
សរុបប្រជាជនដែលកំពុងរស់នៅ តែធ្វើការងារនៅក្នុងស្ថាប័នសេដ្ឋ
កិច្ចរួម មាន ៥៥៤.៧២០ នាក់ ក្នុងនោះអ្នកប្រកបមុខរបរជាកសិកម្ម
និងនេសាទមាន៤០២.៥២៦ នាក់ ជាកម្មករមាន ៥០.៣៦១ នាក់ និងអ្នកបំរើក្នុងគ្រុមហ៊ុនេះពាណិជ្ជកម្មមាន ៧៦.៣៧៦ នាក់ ។
រដ្ឋបាលភូមិស្ត្រ៖
បច្ចុប្បន្ន រដ្ឋាភិបាលអាណានិគមយួនបានកែប្រែឈ្មោះភូមិ ឃុំ ស្រុក
នៃខេត្តក្រមួនទៅភាសាយួន និងបានបែងចែករដ្ឋភូមសាស្ត្រចេញជា
ច្រើនភូមិ ឃុំ និងស្រុក ដើម្បីងាយស្រួលពួកគេធ្វើអាណានិគមលើខ្មែរ
ក្រោម ។
ភូមិសាស្ត្រខេត្ត ក្រមួនស បច្ចុប្បន្ន ត្រូវបានបែងចែកចេញជា ១២ ស្រុក
(huyện), និង ទីក្រុង ១ គឺទីក្រុង ក្រមួនស (Rạch Giá) និងទីរួមខេត្ត
១ គឺទីរួម ខេត្តពាម (Hà Tiên) , ចំនួន ទីរួមស្រុក ឃុំ/សង្កាត់ សរុប
១២០ ក្នុងនោះទីរួម ស្រុកមាន ១០,ឃុំ មាន ៩៧ និង សង្កាត់មាន
១៣ ។ ឈ្មោះស្រុកទាំង ១២ និង ទីរួមខេត្តទាំង ២ ដែល រដ្ឋាភិបាល
អាណានិគមយួនបានប្តូរឈ្មោះទៅជាភាសាយួន៖
១.ទីរួម ខេត្តពាម Hà Tiên
២.ទីក្រុង ក្រមួនស RạchGiá
៣.ស្រុក ភ្នំម្លូ Kiên Lương
៤.ស្រុក ភ្នំដី Hòn Đất
៥.ស្រុក ឃ្លាំងមឿង Châu Thành
៦.ស្រុក ក្រសាំង Tân Hiệp
៧.ស្រុក ព្រៃរំដេង Giồng Riềng
៨.ស្រុក អំពាចវែង Gò Quao
៩.ស្រុក ព្រែកបី An Biên
១០.ស្រុក អង្គមិញ An Minh
១១.ស្រុក កោះត្រល់ Phú Quốc
១២.ស្រុក ប្រជុំកោះ Kiên Hải
១៣.ស្រុក ខ្វែងទទឹង Vĩnh Thuận
១៤.ស្រុក ទួលអូរមិញ U Minh Thượng
អាកាសធាតុ៖
កម្រិតក្តៅមធ្យមៈ ២៧,៣ ˚˚ C
រយៈពេលក្តៅក្នុងមួយឆ្នាំៈ រដូវប្រាំងៈពី ៧ ដល់ ៨ ម៉ោងក្នុងមួយថ្ងៃ
រដូវវស្សាៈពី ៤ ដល់ ៦ ម៉ោង ក្នុងមួយថ្ងៃ ។
កម្រិតសំណើមមធ្យមភាគ៖ ៨០ ដល់ ៨៣ % ។
សេដ្ឋកិច្ច៖
កសិកម្ម៖
វិស័យសេដ្ឋកិច្ចនៅខេត្តក្រមួនស ពឹងផ្អែកទៅលើការធ្វើស្រូវធ្ងន់ ។
ដីបង្កបង្កើនផលពិតមែនតែមិននៅផ្តុំគ្នា ប៉ុន្តែមួយភាគធំត្រូវបាន
កសិករខ្មែរក្រោមធ្វើនៅតាមជនបទនៃស្រុកនីមួយៗ ។
ធនធានធម្មជាតិ៖
ក្រមួន ស គឺជាខេត្តមួយសម្បូរទៅដោយធនធានធម្មជាតិនៅកម្ពុជា
ក្រោម ។ បច្ចុប្បន្ន ត្រូវបានគេរកឃើញមានវត្ថុធាតុចំនួន ២៣ មុខ
ផ្សេងពីគ្នាដោយ រាប់បញ្ចូលទៅក្នុងក្នុងក្រុមធំៗទាំង ៤ គឺ៖
វត្ថុធាតុដើម ធ្យូងភក់
លោហធាតុ ដែក, ដែក Laterit
ត្បូង រតនោបល_Opal
រែ ថ្មកំបោរ,ថ្មសំណង់ និងថ្មបាយក្រៀមជាដើម ។
វត្ថុធាតុដើមនៅក្នុងដីភាគច្រើនគឺជា វត្ថុធាតុសម្រាប់សាងសង់
ដូចជាស៊ីមុ័ង ចំណែកថ្មកំបោរវិញ ដែលជាវត្ថុធាតុមួយនៅលើ
កំពូលភ្នំជាង ២០ ដែលមានទម្ងន់ប្រមាណជាង ៤៤០ លានតោន
និងទម្ងន់ដែលអាចយកទៅប្រើការមានប្រមាណ ២៤៥ លានតោន ។
ជលផល៖
ក្រមួន ស គឺជាខេត្តមួយ ដែលប្រជាពលរដ្ឋប្រកបមុខរបរជានេសាទ
ត្រីសមុទ្រ មានការរីកចម្រើនផងដែរ ។ ទឹកត្រីកោះត្រល់ (Nước
Mắm Phú Quốc) គឺជាប្រភេទទឹកត្រីមួយដែលជនជាតិយួនបាន
ផលិតចេញពីខេត្តមួយនេះ ហើយលក់នៅលើទីផ្សារជាតិនិងអន្តរជាតិ ដោយបានប្រមូលភោគផលពីទន្លេនិងសមុទ្រដែលជាកេរដំណែល
របស់ជនជាតិដើមខ្មែរក្រោម ។
ប្រព័ន្ធគមនាគមន៍៖
ចាប់តាំងពីរដ្ឋាភិបាលអាណានិគមយួន មក ដាក់នឹមត្រួតត្រាលើ
ជនជាតិដើមខ្មែរក្រោម ពីថ្ងៃទី ០៤ ខែមិថុនា ឆ្នាំ ១៩៤៩ ដល់បច្ចុប្បន្ន
នេះ ខេត្តក្រ មួនស ត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលយួនធ្វើការផ្លាស់ប្តូរហេដ្ឋា
រចនាសម្ព័ន្ធដូចជា ផ្លូវគោក, ផ្លូវទឹក និង ផ្លូវអាកាស ជាដើម ។
ផ្លូវគោក៖
ខេត្តក្រមួនស មានផ្លូវជាតិបណ្តោយប្រវែង ៣១៦ គីឡូម៉ែត្រ, ផ្លូវខេត្ត
មានបណ្តោយប្រវែងប្រមាណ ២១៧ គីឡូម៉ែត្រ, ផ្លូវភ្ជាប់នឹងស្រុក
មានប្រមាណ ៨៣ គីឡូម៉ែត្រ និង ផ្លូវទីក្រុងប្រវែងប្រមាណ ៩២
គីឡូម៉ែត្រ ។
ផ្លវទឹក៖
ផ្លូវទឹកមានប្រវែងប្រមាណ ២.៤០៩ គីឡូ ម៉ែត្រ ។
ផ្លូវទឹកនៅតាមទន្លេ អាចជួយដល់ការនាំចេញនិងនាំចូលនូវមុខ
ទំនិញផ្សេងៗទៅវិញទៅមកនៅតាមតំបន់វាលទំនាបទន្លេមេគង្គនិង
ទីក្រុងព្រៃនគរ ។
ផ្លួវទឹកតាមសមុទ្រ អាចនាំទំនិញចុះឡើងពីទីរួមខេត្តក្រមួនស ភ្ជាប់
នឹងកោះផ្សេងៗ នៅកម្ពុជាក្រោមដូចជា កោះត្រឡាច និង កោះត្រល់
ជាដើម ។
បច្ចុប្បន្ន មានកំពង់ផែសមុទ្រចំនួន ៥ ទៀតនៅ ខេត្តក្រមួន ស កំពុង
ត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលអាណានិគមយួនវិនិយោគទុនធ្វើការផ្លាស់ប្តូរ ។
ផ្លូវអាកាស៖
អាកាសយានដ្ឋានកោះត្រល់ និង ក្រមួនស មានផ្លូវចំណតយន្តហោះ
ប្រវែង ១៥០០ ម៉ែត្រសំរាប់ យន្តហោះធុនដែលមានតែ ១០០ កៅអី
ប៉ុណ្ណោះ ។
កេរដំណែលប្រវត្តិសាស្ត្រ៖
ក្រមួនស ជាខេត្តមួយសម្បូរទៅដោយកេរដំណែលប្រវត្តិសាស្ត្រ
ដែលទាក់ទិននឹងរឿងរ៉ាវខ្មែរក្រោម ដូចជា ព្រែកជីកវិញតេ (Kênh
Đào Vĩnh Tế) កំពង់ផែអន្តរជាតិ អូរកែវ (Oc Eo) នៃ មហាណាចក្រ
នគរភ្នំ (ភាសាយួនៈ Phù Nam) និងវត្តអារាមព្រះពុទ្ធ សាសនាថេរ
វាទមានចំនួន ៧៦ វត្ត (វត្តមានឈ្មោះនៅក្នុងបញ្ជីច្បាប់នៃបក្ស
កុម្មុយនិស្តយួន ) ក្នុងនោះមាន វត្តរតនរង្សី ហៅ វត្តចំការត្រើយ
ត្បូងបានកសាង នៅ ឆ្នាំ គ.ស. ១៤១២ ជាដើម ។
ឯកសារយោង៖
http://www.wikipedia.org/
វចនានុក្រុមសម្តេច ព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត (ជោតញ្ញាណោ)
បទសម្ភាសន៍ព្រះសង្ឃនិងពលរដ្ឋខ្មែរក្រោមនៅក្រមួនស
អត្ថបទទាក់ទង៖
ឈ្មោះភូមិសាស្រ្តកម្ពុជាក្រោមដែលបានប្តូរទៅជាភាសាយួន
ស្ងែងយល់ ពីទឹកដី ខេត្តពាម បច្ចុប្បន្ន
ស្វែងយល់ ពីទឹកដី ខេត្តលង់ហោរ បច្ចុប្បន្ន
ស្វែងយល់ ពីទឹកដី ខេត្តព្រះត្រពាំង បច្ចុប្បន្ន
ស្វែងយល់ ពីទឹកដីខេត្តឃ្លាំង បច្ចុប្បន្ន
ប្រវត្តិនៃការតស៊ូរបស់ព្រះសង្ឃខ្មែរក្រោមនៅខេត្តក្រមួនស៖
ព្រឹត្តិការណ៍ ១០ ខែមិថុនា ឆ្នាំ ១៩៧៤
POSTED BY សារព័ត៌មាន ព្រៃនគរ AT 7:51 AM
LABELS: ភូមិសាស្ត្រកម្ពុជាក្រោម
Tuesday, March 3, 2009
ឈ្មោះភូមិសាស្រ្តកម្ពុជាក្រោមមួយចំនួនដែលបានប្តូរទៅជាភាសាយួន
ដោយ.ថាច់ ប្រីជា គឿន
នេះជាអត្ថបទដែលបានចុះផ្សាយ នៅលើគេហទំព័រយួនមួយឈ្មោះ
http://www.soctrang-online.net/ អំពីឈ្មោះភូមិស្រុកខ្មែរក្រោមមួយចំនួន
នៅខេត្តឃ្លាំងត្រូវបានប្តូរទៅជាភាសាយួន ដោយរាជវង្សយួន និងរដ្ឋា ភិបាលយួនពីសម័យមុនរហូតដល់បច្ចុប្បន្ន ។
សារព័ត៌មានព្រៃនគរបានបកប្រែមកជាភាសាខ្មែរដើម្បីជាប្រយោជន៍
ដល់ជនរួមជាតិយើងបានជ្រាបដូចតទៅ ។ ជិតបីសតវតវត្សបានរស់
នៅជាមួយគ្នាជនជាតិយួននៅតែប្រើឈ្មោះភូមិសាស្រ្តជាភាសាខ្មែរ
នៅឡើយ ព្រោះឈ្មោះទាំងនោះត្រូវបានជនជាតិដើមខ្មែរក្រោមដាក់
និងនិយមហៅ ជាភាសាខ្មែរតាំងពីបុរាណកាលមកម្ល៉េះ ។ មានឈ្មោះ
ជាច្រើនត្រូវបានអានក្លាយទៅជាភាសាយួន និងសរសេរដូចជាអក្សរ
យួនទៀតផង ប៉ុន្តែវាគ្មានន័យទេបើសិនជាអ្នកអានមិនចេះភាសាខ្មែរ
នោះ ឧទាហរណ៍ដូចជាពាក្យថាខ្សាច់យួនអាននិងសរសេរថាកែសាច់
កេសាច់ ឬ កាយសាច់ (Kẻ Sách Kế Sách Cải Sách) ពាក្យថា
ស្រឡូង យួនអាននិងសរសេរទៅជា ត្រាតឹម (Trà Tâm) ពាក្យថា
បាសាក់ យួនអាននិងសរសេរទៅជា បាថាក់ (Ba Thắc) និងពាក្យស្រុក
ឃ្លាំង យួនអាននិងសរសេរថា សុកត្រាំង (Sóc Trăng) ជាដើម ។
នៅក្រោមរបបស្តេចម៉ិញ ម៉ាង (Minh Mạng)ព្រះមហាក្សត្រយួន
មានបំណងផ្លាស់ប្តូរឈ្មោះភូមិសាស្ត្រជាភាសាខ្មែរនៅកម្ពុជាក្រោម
( Nam Kỳ ) ឲ្យទៅជាពាក្យកម្លាយ ចិន-យួន (Chữ Nho) ដើម្បីធ្វើឲ្យ
ឈ្មោះភូមិសាស្ត្រមានលក្ខណៈវប្បធម៌ជាង ។ ដូចជាពាក្យថាស្រុកឃ្លាំង
យួនធ្លាប់ហៅថាសុកត្រាំង (Soc Trang) នោះ ស្តេចយួនបញ្ជាឲ្យប្រែ
ទៅជាភាសាយួនថា សុងត្រាំង (Sông Trăng) និងទៅជាពាក្យកម្លាយចិន
-យួន ថា ង្វៀកយ៉ាង (Nguyêt Giang) ប្រែថា ព្រែកដួងច័ន្ទ និងខេត្ត
ព្រះត្រពាំង យួនធ្លាប់ហៅថា ត្រាវិញ (Trà Vinh) នោះបញ្ជាឲ្យហៅថា
ត្រាវ៉ាំង (Trà Văn ) វិញ មានន័យថា តែកំណាព្យ ។ប៉ុន្តែឈ្មោះទាំង
នេះដែលបានប្តូរនិងបំរែទៅជាភាសាយួននោះប្រជាជនខ្មែរក្រោមមិន
បានហៅតាមទេ ។
ពេលនៅក្រោមរបបអាណានិគមនិយមបារាំងឈ្មោះភូមិសាស្ត្រទាំងនេះ
ត្រូវបានរក្សាដូចដើម ប៉ុន្តែសម្លេងវិញបែរជាប្រែក្លាយទៅជាសំនៀងយួន
មួយគួរឲ្យអស់សំណើច ឧទាហរណ៍ដូចជាកោះទុង នៅខេត្តឃ្លាំងជាឈ្មោះ
របស់ខ្មែរយួនហៅថា កូវឡាវយ៉ុង (Cù Lao Dung និង Cù Lao Giung
បន្ទាប់មកប្តូរទៅជា (Cù Lao Hùinh Giun Châu) ទៅវិញ ។
នៅក្រោមរបប ង៉ូ ដិញ យ៉េម (Ngo Dinh Diem ) រដ្ឋាភិបាលបានប្តូរ
ឈ្មោះភូមិសាស្ត្រទាំងអស់នេះទៅជាភាសាយួន ប៉ុន្តែចំពោះជនជាតិ
ដើមខ្មែរក្រោមពួកគេនៅតែ ហៅឈ្មោះជាភាសាខ្មែរ ដែលមានមកតាំង
ពីយូរលង់ហើយនោះជាដរាប ។
ឆ្លងកាត់ការបំរែឈ្មោះជាច្រើនលើកច្រើនសារមក និងភូមិសាស្ត្រខ្មែរ
ក្រោមត្រូវបានធ្វើយួនឧបនីយកម្មស្ទើរតែទាំងអស់ហើយក៏ដោយ
ប៉ុន្តែជនជាតិដើមខ្មែរក្រោមនៅតែរក្សាឈ្មោះភូមិសាស្ត្រ តាមរយៈ
ភាសាជាតិរបស់ខ្លួន ក្នុងការទំនាក់ទំនងគ្នាទៅវិញទៅមក ដូច្នេះហើយ
បានជាឈ្មោះទាំងអស់នោះត្រូវបានឋិតនៅជានិច្ច ។ ចំពោះឈ្មោះភូមិ
សាស្រ្តមួយៗ តែងតែមានរឿងនិទាននិងបំណកស្រាយមួយឬពីរ
ផ្សេងៗពីគ្នា ។
ក្រៅពីឈ្មោះភូមិឃុំ ស្រុក ខេត្ត ជាដើមត្រូវបានអាណានិគមយួនប្តូរ
ឈ្មោះទៅជាភាសាយួននៅមានឈ្មោះភ្នំ ព្រែក ទន្លេ និងកោះជាដើម
ក៏ត្រូវបានអាណានិគមយួនប្តូរនិងហៅទៅជាភាសាយួនផងដែរ។
ខាងក្រោមនេះគឺជាឈ្មោះភ្នំនៅកម្ពុជាក្រោមត្រូវបានយួនប្តូរទៅជាភាសា
យួន ហើយប្រវត្តិវិទូជនជាតិយួនឈ្មោះ ឡេ ហឿង បានស្រាវជ្រាវ
និងសរសេរនៅក្នុងសៀវភៅ«ប្រជាពលរដ្ឋយួនកំណើតកម្ពុជា»
(Người Việt Gốc Miên) បោះពុម្ភឆ្នាំ ១៩៦៩ យើងសូមយកមក
ចុះផ្សាយនៅក្នុងទីនេះ ដើម្បីចែកជូនដល់ជនរួមបានជ្រាបដូចតទៅ ។
ឈ្មោះរបស់ខ្មែរឈ្មោះជាភាសាយួន៖
ភ្នំសថ្មរលីង Núi Bạch Thạch Sơn
ភ្នំថ្មភ្លើង Hòn Đá Lửa
ភ្នំដងដាវ Núi Đào Cang
ភ្នំដូនជី Núi Bà Vãi
ភ្នំស្វាយកំព្រា Núi Mô Xòai
ភ្នំរលាំង Núi Mai
ភ្នំចារ Núi Bà Rịa
ភ្នំដងរែក Núi Gành Rái
ភ្នំសេក Núi Bà Kéc
ភ្នំនៅខេត្តមាត់ជ្រូក
ភ្នំធំ Núi Sập
ភ្នំច្រក់ NÚi Tà Chiếu
ភ្នំតាសូរ Núi Trà Nghinh
ភ្នំដី Núi Hòn Đất
ភ្នំដិន Núi Ca Âm
ភ្នំត្រាស់ Núi Nam Sư
ភ្នំក្រាំងចាយ Núi Tượng Sơn
ភ្នំច្រក់ជើងកង Khê Lập Sơn
ភ្នំឈូក Chút Sơn
ភ្នំត្របែក Tà Bét Sơn
ភ្នំពពាល Bà Xôi Sơn
ភ្នំអកយំ Ất Gium Sơn
ភ្នំពីរ Nam Vi Sơn
ភ្នំខ្ទ័រ Đại Tố Sơn
ភ្នំព្រេងធំ ThôngĐăng Sơn
ភ្នំច្រក់រមាលធំ Đại Bà Đê Sơn
ភ្នំច្រក់រមាលតូច Tiể Bà Đê Sơn
ភ្នំបាត់ព្រះថេរ
ឬ ភ្នំបាថេរ Núi Bà Thê
ឈ្មោះពាម និង ព្រែក ត្រូវបានប្តូរទៅជាភាសាយួនមាន៖
ឧកញ៉ាដិន (Gia Định)
ពាមកញ្ជើ Cần Giờ
ពាមព្រែកជ្រោយផ្គាំ Lôi Rạp
ខេត្តមេស (Mỹ Tho)
ពាមព្រែកតូច Cửa Tiểu
ពាមព្រែកកំពង់ធំ Cửa Đại
ពាមព្រែកកំពង់ស្នាយ Cửa Balai
ខេត្តលង់ហោរ (Vĩnh Long)
ពាមព្រែកអន្លង់កន Cửa Cổ Chiên
ពាមព្រែកបារាយណ៍ Cửa Bà Rai
ពាមព្រែកខ្សាច់ Cửa Cái Cát
ពាមព្រែកបារាជ Cửa Thủy Cồn
ខេត្តមាត់ជ្រូក (An Giang)
ពាមសែន (Cửa Trấn Gi)
ពាម Hà Tiên
ពាមព្រែកព្រហូត Gành Hào
ពាមព្រែកកំពង់ពុតធ្លេ Bồ Đề
ពាមព្រែកគល់ Rạch Gốc
ពាមព្រែកកំពង់រាប Cưả Bãi Vọp
ពាមព្រែកក្រមួន ស Cửa Rạch Giá
ពាមព្រែកជំនីក Cửa Mương Đào
ពាមព្រែកកំពង់ក្តា Cửa Bé
ពាមព្រែកគ្រួស Cửa Rạch Sỏi
ពាមព្រែកបាស់ Cửa Rạch Đống
ពាមព្រែកបែក Cửa Cà Ba
ពាមព្រែកស្នោ Cửa Tân Dương
ឈ្មោះព្រែក
កំពង់ស្រកាត្រី (Biên Hòa)
ទន្លេព្រែកស្មៅចែក Sông Đồng Nai
ទន្លេព្រែកកំពង់ជ្រែ Sông La Buôn
ទន្លេព្រែកកំពង់ទុង Sông Bé
ទន្លេព្រែកកំពង់ផ្ទឺ Sông Là Ngà
ទន្លេព្រែកកំពង់ខ្សាច់ ស Sông Rạch Cát
ទន្លេព្រែកកំពង់តាតាវ Sông An Hòa
ទន្លេកំពង់ខ្មាំង Sông Choai
ទន្លេកំពង់ឈើខ្មៅ Sông Đồng Môn
ទន្លេព្រែកកំពង់គគីរ Sông Bà Ký
ទន្លេព្រែកកំពង់ទឹកសាង Chùa Nước Lộn
ទន្លេព្រែកបីផ្ទះក្បូន Ngã Ba Nhà Bè
ទន្លេកំពូលមាសលង់ Ngã Thủy Vọt
ទន្លេប្រាំពីរមុខ Ngã Bảy
ទន្លេស្វាយកំព្រា Sông Mô Xòai
ព្រៃនគរ (Sài Gòn)
ទន្លេកំពង់ក្របី Sông Bến Nghé
ឈ្មោះកោះ
ឈ្មោះរបស់ខ្មែរ ឈ្មោះប្រែជាភាសាយួន
កោះត្រល់ Phú Quốc
កោះក្អែក Cù lao Quạ
កោះត្រឡោក Cù Lao Trà Luộc
កោះនាគ Cù Lao Rồng
ខេត្តមាត់ជ្រូក An Giang
កោះផ្ងារ Cù Lao Nga
កោះឫស្សីព្រៃ Cù Lao Giêng
កោះក្របី Cù Lao Trâu
កោះក្រោល Cù Lao Tùng Sơn
កោះរមាស Cù Lao Mây
កោះប្រើស Cù Lao Nai
កោះទិន Cù Lao Tân Dinh
កោះជ្រូក Cù Lao Heo
កោះភ្លើង Cù Lao Dao Lửa
កោះឆត្រ Cù Lao Táng Dù
កោះជ្វា Cù Lao Chà Và
កោះស្នែងគោ Cù Lao Năng Gù
កោះល្ពៅ Cù Lao Bí
កោះទុង Cù Lao Giung
កោះព្រះស្ទឹង Cù Lao Mặc Cần Dưng
កោះក្អាតធំ Cù Lao Cồng Cộc Lớn
កោះក្អាតតូច Cù Lao Cồng Cộc Nhỏ
កោះប្បាលខ្លា Cù Lao Tròn
កោះពាក់កន្ទេល Cù Lao Giày
កោះថ្លង់ Bãi Bà Lúa
ឧកញ៉ាដិន Gia Định
កោះត្រឡាច Đảo Côn Nôn ឬ Đảo Côn Sơn
កំពង់ស្រកាត្រី Biên Hòa
កោះគ្រេច Cù Lao Tân Chanh
កោះក្នុង Cù Lao Cái Tắt
ឈ្មោះទាំងប៉ុន្មានខាងលើដែល សារព័ត៌មានព្រៃនគរ បានចុះផ្សាយ
នោះ មិនទាន់អស់ឈ្មោះភូមិសាស្ត្រខ្មែរ ដែលយួនបានប្តូរឈ្មោះទៅ
ជាភាសាយួននៅឡើយទេ យើងគ្រាន់តែលើកយកឈ្មោះមួយចំនួន
នេះជាឧទាហរណ៍តែប៉ុណ្ណោះ ។
សព្វថ្ងៃឈ្មោះភូមិសាស្ត្រខ្មែរក្រោមនៅកម្ពុជាក្រោមចាប់ពីឈ្មោះភូមិ
ឃុំ ស្រុក ខេត្ត កោះ ព្រែក ទន្លេ និង ឈ្មោះ វត្តអារាម ជាដើមត្រូវ
បានរដ្ឋាភិបាលអាណានិគមយួនប្តូរទៅជាភាសាយួនអស់ហើយ។
ការផ្លាស់ប្តូរឈ្មោះខ្មែរភូមិសាស្ត្រខ្មែរទៅជាភាសាយួនយ៉ាងនេះ និងការ
ទម្លាប់ ហៅផ្តេកផ្តួលរបស់ខ្មែរទៅតាមយួននោះ គឺគ្រោះមហន្តរាយមួយ
យ៉ាងធំសម្រាប់ជាតិយើងក្នុងពេលអនាគតក្មេងៗមិនបានដឹងឈ្មោះភូមិ
សាស្ត្ររបស់ខ្មែរទៀតទេ ។ការដែលមិនដឹងមូលដ្ឋានរបស់ខ្លួនជានរណា
និងការបាត់បង់នូវអត្តសញ្ញាណ គឺជាជំហានធ្វើឲ្យជាតិសាសន៍មួយក្លាយ
ទៅជាតិសាសន៍មួយផ្សេងទៀត។
ដូច្នេះ ការរក្សាឈ្មោះភូមិសាស្ត្ររបស់ខ្មែរឲ្យបានគង់វង្សគឺជាប្រការសំ
ខាន់ណាស់សម្រាប់ជាសក្ខីភាពឲ្យសាធារណជនបានជ្រាបថា ខ្មែរក្រោមគឺជាម្ចាស់ទឹកម្ចាស់ដីនៃដែនដីកម្ពុជាក្រោម ហើយយួនគឺជាអាណា
និគមជនមកត្រួតត្រាលើយើង ៕
ឯការសារយោង៖
Người Việt Gốc Miên (ប្រជាពលរដ្ឋយួនកំណើតកម្ពុជា
ពុម្ភឆ្នាំ ១៩៦៩ ដោយ Lê Hương
http://www.soctrang-online.net/
POSTED BY សារព័ត៌មាន ព្រៃនគរ AT 6:17 AM
LABELS: ភូមិសាស្ត្រកម្ពុជាក្រោម
Monday, February 23, 2009
ស្ងែងយល់អំពី ទឹកដីខេត្តពាម បច្ចុប្បន្ន
ទិដ្ឋភាពទីរួមខេត្តពាម
ដោយ.ថាច់ ប្រីជា គឿន
ពាម ជាដីរបស់ខែ្មរមួយភាគនៅក្នុងសម័យអាណាចក្រភ្នំ និងក្រោយ
មកក្លាយខេត្តខ្មែរមួយក្នុង ចំណោមខេត្តទាំង ៦ នៅកម្ពុជាក្រោម, ក្នុង
សម័យ ស្តេចយួនឈ្មោះ ម៉ិញ ម៉ាង (Minh Mạng) នាឆ្នាំ ១៨៣៤ ,និងក្រោយមកទៀតក្លាយជាខេត្តខ្មែរមួយ ក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ១៩
នៅក្នុងសម័យសាធា រណរដ្ឋកូសាំងស៊ីន (ភាសាបារាំង៖ République
de Cochinchine), និងចាប់ពីឆ្នាំ ១៩៤៥ ដល់ ១៩៧៥ ពាមជាខេត្ត
មួយក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ២១ នៅដែនដីកម្ពុជាក្រោមដោយការ
បែងចែកខេត្តពីរបបសាធារណរដ្ឋវៀតណាម ។
បច្ចុប្បន្ន ពាម ត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលបក្សកុម្មុយ និស្តយួនដាក់បញ្ចូលជា
ទីរួមខេត្តរបស់ខេត្តក្រមួន ស (Kiên Giang) ។
អំពីអក្សរ «ពាម» ដែលបរទេសសរសេរជាអក្សររបស់គេ៖
ពាម (អក្សរខ្មែរ៖ ពាម, អក្សរយួន៖Hà Tiên) ពាម នៅក្នុងសម័យគ្រប់
គ្រងរបស់ឧកញ៉ា ម៉ាក គូ (យួន៖ Mạc Cửu, ឡាតាំង៖ Mo Jiu)
គេហៅថា ខេត្តខម ឬ មឿងខម ចំណែកពួកជនជាតិអណ្ណាម ឬ
យួន គេហៅ ពាម ថា ម៉ាងខាម (អក្សរយួន៖Mán Khảm) ពាក្យថា
Mán មានន័យថា ខ្មែរ Khảm មានន័យថា ពាម គឺជា ពាមរបស់ខ្មែរ ។
អំពីអត្ថន័យពាក្យថា «ពាម»៖
យោងតាមវចនានុក្រុមខ្មែរ របស់សម្តេចព្រះ សង្ឃរាជ ជួន ណាត
(ជោតញ្ញាណោ) ដែលបាន បោះពុម្ពឆ្នាំ ១៩៦៧ បានពន្យល់អំពីពាក្យ
«ពាម» មានន័យពីរយ៉ាងថា៖
ពាម ទីមួយ ជា នាម មានន័យថា មាត់ព្រែក ឬមាត់ស្ទឹងដែលបែក
ចេញពីទន្លេទៅ, មាត់ទន្លេ ដែលជាប់ចូលទៅនឹងសមុទ្រ ដូចយ៉ាង,
ពាមផ្កាយ ម្រេច,ពាមរ ; ឬ ពាមសែន ; ពាមកញ្ជើ (នៅកម្ពុ ជាក្រោម)
ជាដើម ។
ពាម ទីពីរ ជា នាម មានន័យថា ឈ្មោះខែត្រ មួយក្នុងកម្ពុជរដ្ឋ, សព្វ
ថ្ងៃនេះ ដាក់ជាស្រុក ហៅថា ស្រុកកំពង់ត្រាច់ នៅក្នុងអំណាចខែត្រ
កំពត ។
ទីតាំងភូមិសាស្ត្រ៖
ពាម ទិសពាយព្យជាប់ព្រំប្រទល់នឹងខេត្តក្រមួនសខាងកើតនិងខាង
ត្បូងជាប់ នឹងស្រុកភ្នំម្លូ (Kiên Lương) នៃខេត្តក្រមួនស ទិសខាង
កើតជាប់ នឹងសមុទ្រទិសខាងជើងជាប់ព្រំប្រទល់នឹងប្រទេសកម្ពុជា ។
លក្ខណៈធម្មជាតិ៖
ខេត្តពាមមានផ្ទៃដី ៨៨.៥១៥ Km2 ក្នុងនោះ មានតំបន់វាលទំនាបភ្នំ
ភ្នំថ្ម រូង សមុទ្រ បឹង និងកោះ ជាដើម ។
អាកាសធាតុ៖
កម្រិតក្តៅ៖ មធ្យមភាគរៀងរាល់ឆ្នាំពី ២៧-២៨ oC រដូវដែលរងាបំផុត
គឺខែធ្នូ និង ខែមករា ពី ២៥ - ២៦ oC រដូវដែលក្តៅបំផុតគឺខែមេសា
និង ឧសភា ពី ២៨-២៩ oC ។
រដូវភ្លៀង៖ចាប់ពីខែឧសភាដល់ខែតុលាមាន ឆ្នាំខ្លះភ្លៀងឆាប់ធ្លាក់ និង
បញ្ចប់ទៅវិញដោយហួស រដូវយឺតពេលជាងតំបន់នានានៅកម្ពុជា
ក្រោម ។
ចំនួនប្រជាជន៖
ស្ថិតិប្រជាជនឆ្នាំ ២០០២ មានចំនួន ៣៩. ៩៥៧ នាក់ ។ ការប្រមាណ
ជាមធ្យមភាគក្នុងមួយ គីឡូម៉ែត្រការ៉េមានមនុស្សចំនួន ៤៥១ នាក់
រស់ នៅ ។ ប្រជាជនភាគច្រើនរស់នៅតាមទីប្រជុំជន ។
ប្រវត្តិ៖
ពាម ជាអតីតដែនដីនៃអាណាចក្រនគរភ្នំ ។ ក្រោយឆ្នាំ ១៦៤៥ សន្តតិ
វង្ស ម៉េង (អក្សរ ចិន៖ 明 朝 ) ដែលបានត្រួតត្រាប្រទេសចិនចាប់ពីឆ្នាំ
១៣៦៨ ដល់ ១៦៤៤ ត្រូវបានដួលរលំ ។ ម៉ាក គូ (យួន៖Mạc Cửu)
(១៦៥៥ - ១៧៣៥) ជាជនជាតិចិន មិនចង់រស់នៅក្រោមការត្រួត
ត្រារបស់រាជវង្ស ថាង ក៏បានភៀសខ្លួនចេញពីខែត្រកង់តុងនៃប្រ
ទេសចិន មកសុំសិទ្ធិរស់នៅលើទឹកខ្មែរត្រង់ខេត្តពាមបច្ចុប្បន្ន ។
ក្រោយមកព្រះមហាក្សត្រខ្មែរបានផ្តល់មុខងារដល់ ម៉ាក គូ ជា
ឧកញ៉ា ដើម្បីអភិបាលខេត្តមួយនេះ ។
ក្រោយពីបានគ្រប់គ្រងនៅដំបន់ពាមនេះ ត្រកូល ម៉ាក បានបើកឲ្យ
មានផ្សារ កំពង់ផែ ផ្លូវថ្នល់ ព្រែកជីក និង ការផ្លាស់ប្តូរទីផ្សារគ្នានៅ
ក្នុងតំបន់ជាដើម ។
ឆ្នាំ ១៧១៤ ម៉ាក គូ បានចូលខ្លួនសុំធ្វើជាចំណុះស្តេចយួនត្រកូល
ង្វៀង វិញ ។
ខេត្តពាមសម័យស្តេចយួនឈ្មោះ ម៉ិញ ម៉ាង៖
ឆ្នាំ ១៨៣២ ស្តេចយួនឈ្មោះ ម៉ិញ ម៉ាង បានប្តូរភូមិសាស្ត្រទាំង ៦
ខេត្តនៅកម្ពុជាក្រោមឲ្យទៅជាភាសាយួន ក្នុងនោះខេត្តពាមត្រូវបាន
យួនប្តូរឈ្មោះទៅជា ហា តៀង (Hà Tiên) ។
ខេត្តពាមសម័យអាណានិគមនិយមបារាំង៖
ថ្ងៃ ២៤ ខែមិថុនា ឆ្នាំ ១៨៦៧ បារាំងបាន ចូលត្រួតត្រាដល់ខែត្រពាម ។
ឆ្នាំ ១៨៧៦ បារាំង បានចែកភូមិសាស្ត្រកម្ពុជាក្រោមជា ៤ តំបន់រដ្ឋ
បាលធំៗ ហើយនិងនៅក្នុងតំបន់រដ្ឋបាលនីមួយៗបាន បែងចែកជា
និគមតូចៗ ក្នុងនោះខេត្តពាមត្រូវបាន ចែកចេញជា ២ និគមគឺ ៖
និគម ពាម (Hà Tiên)
និគម ក្រមួនស (Kiên Giang)
ពាមត្រូវបានគេចាត់ចូលនៅក្នុងតំបន់បាសាក់ ។
ចាប់ពីថ្ងៃទី ០១ ខែមករា ឆ្នាំ ១៩០០ និគមពាមត្រូវបានក្លាយជាខេត្ត
តាមកិច្ចព្រមព្រៀងចុះថ្ងៃទី ២០ ខែធ្នូ ឆ្នាំ ១៨៩៩ របស់សហព័ន្ធ
ឥណ្ឌូចិន ដើម្បីធ្វើការផ្លាស់ប្តូររដ្ឋបាលពីនិគមទៅជាខេត្ត ។ ឆ្នាំ ១៩០៣
កោះត្រល់ ត្រូវបានដាក់ឲ្យឋិតនៅក្រោមការអំណាចប្រធានតំណាង
នៃខេត្តពាម ហើយទីរួមខេត្តរបស់ខេត្តពាម គឺទីរួមខេត្តពាម ។
ចាប់ពីឆ្នាំ ១៩១៣ ដល់ ឆ្នាំ ១៩២៤ ខេត្តពាមត្រូវបានដាក់បញ្ចូល
ទៅក្នុងខេត្តមាត់ជ្រូក (Châu Đốc) ។
ឆ្នាំ ១៩២១ ខេត្តពាមត្រូវបានបែងចែកចេញជា ៤ និគម និងដល់
ថ្ងៃទី ០៩ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៩២៤ ពាមត្រូវបានក្លាយជាខេត្តដាច់ដោយ
ឡែកមួយ ។
ខេត្តពាមក្នុងរបបសាធារណារដ្ឋវៀតណាម៖
ក្នុងរបបសាធារណរដ្ឋវៀតណាម (យួន៖ Việt Nam Cộng Hòa ) ពាម
គឺជាស្រុកមួយក្នុងចំណោមស្រុក ទាំង ៧ នៃខេត្តក្រមួនស (Kiên
Giang ។
ខេត្តពាមនៅក្នុងរបបសាធារណរដ្ឋសង្គមនិយមវៀតណាម
(បក្សកុម្មុយនិស្ត) ក្រោយឆ្នាំ ១៩៧៥៖
ដើមឆ្នាំ ១៩៧៦ ខេត្តក្រមួនស ត្រូវបានបក្សកុម្មុយនិស្តយួនដាក់ឈ្មោះ
ជាភាសាយួន ថា កៀងយ៉ាង (Kiên Giang) ។
បច្ចុប្បន្ន ពាម គឺជាទីរួមខេត្តរបស់ខេត្តក្រមួនស (Kiên Giang) ។
ភូមិសាស្ត្រនៃខេត្តពាមពីមុន គឺស្រុកភ្នំម្លូ (Kiên Lương) និងទីរួម
ខេតពាម បច្ចុប្បន្ន ៕
ឯកសារយោង៖
http://www.wikipedia.org/
POSTED BY សារព័ត៌មាន ព្រៃនគរ AT 5:04 PM
LABELS: ភូមិសាស្ត្រកម្ពុជាក្រោម
Wednesday, January 14, 2009
ស្វែងយល់អំពី ទឹកដីខេត្តលង់ហោរ បច្ចុប្បន្ន
លង់ហោរ (ភាសាឡាតាំង៖ Longhor, ភាសាយួន៖Vĩnh Long) ជាខេត្តមួយ
នៅដែនដីកម្ពុជាក្រោម ។ មជ្ឈមណ្ឌលទីប្រជុំជនគឺទីរួមខេត្តលង់ហោរមាន
ប្រជាជនទាំងអស់ ១.០៣២.៤០០ នាក់និងផ្ទៃ សរុប ១.៤៧៥ គីឡូម៉ត្រក្រឡា ។
ទីតាំងភូមិសាស្រ្ត៖
ខេត្តលង់ហោរឋិតនៅចំកណ្តាលដៃទាំងពីរនៃទន្លេមេគង្គ គឺទន្លេបាសាក់ និង
ទន្លេលឿង ខាងកើតជាប់នឹងខេត្តកំពង់ឫស្សី ទិសអាគ្នេយ៍ជាប់នឹងខេត្តព្រះ
ត្រពាំង ទិសខាងលិច ជាប់នឹងទីក្រុងព្រែកឫស្សី ទិសពាយ័ព្យជាប់នឹងខេត្ត
ប្រាសាទបណ្ឌប (Đồng Tháp) ទិសខាងជើងជាប់ នឹងខេត្តតៀងយ៉ាង
(Tiền Giang) (ខេត្តថ្មីដែលយួន ទើបបង្កើត)។
ផ្ទៃដី៖
ខេត្តលង់ហោរមានផ្ទៃដីសរុប ១.៤៧៥ គីឡូ ម៉ែត្រក្រឡា ក្នុងនោះផ្ទៃដី
សម្រាប់៖ កសិកម្ម ២១៦.៣២៨ ha , ដើមឈើឧស្សាហកម្ម មាន
២.១៧៦ ha ,ជលផល មាន ១.២២៦ ha ។
ប្រជាជន៖
ប្រជាជនទូទាំងខេត្តសរុប ១.០២៣.៤០០ នាក់ ក្នុងនោះស្រីមាន ៤៩៦.៦០០
នាក់ ប្រុសមាន ២២៦.៨០០ នាក់ ។
រដ្ឋបាលភូមិសាស្ត្រ៖
ខេត្តមានស្រុក/ទីរួមខេត្តចំនួន ៧ គឺ៖
១.ទីរួមខេត្តលង់ហោរ (thị xã Vĩnh Long)
២.ស្រុកលង់ហោរ (huyện Long Hồ)
៣.ស្រុកកំពប់តែអុង (huyện Trà Ôn)
៤.ស្រុកកំពង់តែអុង (huyên Măng Thít)
៥.ស្រុកកំពង់រលេម (huyện Vũng Liêm)
៦.ស្រុកផ្សារថ្មី (huyện Tam Bình)
៧.ស្រុកព្រែកគោល (huyện Bình Minh))
ខេត្តមានទីរួមស្រុក ឃុំ/ខណ្ឌ ទាំងអស់ចំ នួន ១០៧ ក្នុងនោះទីរួម
ស្រុក/ខណ្ឌមានចំនួន ១៣ ឃុំមានចំនួន ៩៤ និងភូមិនិងតំបន់
មានចំនួន ១០៨ ។
វត្តអារាមព្រះពុទ្ធសាសនាខ្មែរក្រោមនៅខេត្តលង់ហោរមាន ១៣ វត្តគឺ៖
១.វត្តបូព៌ាម្រឹគកប្បព្រឹក្ស (សង់ច្រវាចាស់)
២.វត្តសាលវនឧទ្យាន (ព្រែកឈូក)
៣.វត្តអម្ពវ័នមុនី (ស្វាយ)
៤.វត្តទេពមង្គល (អន្ទិព្វ)
៥.វត្តបទុមបុប្ផាសារាវន្តវង្ស (សង់ច្រវាថ្មី)
៦.វត្តសេរីដួនល្អ (ដួនល្អ)
៧.វត្តប្រជុំពលមង្គលបុរី (ទ្រនំសេក)៨.វត្តកំពង់រាជបុប្ផា (អង្គុលីថ្មី)
៩.វត្តអង្គុលីរាជាសេរីឧត្តម (អង្គុលីចាស់)
១០.វត្តសែនសេរីសត្ថា (តាសែន)
១១.វត្តមង្គលបូរី (ព្រែកគោល)
១២.វត្តសេរីមង្គល (តាឆាយ)
១៣.វត្តសង្ឃមង្គល (កំពង់រលេម)
សូមបញ្ជាក់ថា៖ពាក្យនៅក្នុងវង់ក្រចក (....) គឺ ឈ្មោះវត្តដែលគេ
និយមហៅចំណែកក្រៅវង់ក្រចក គឺនាមបញ្ញតិរបស់វត្ត ។
ប្រវត្តិខេត្តលង់ហោរ៖
នៅឆ្នាំ ១៨៧៦ ខេត្តលង់ហោរត្រូវបានបារាំង ចែកចេញជា ៣ និគម គឺ
លង់ហោរ, ព្រះត្រពាំង និង កំពង់ឫស្សី ។
ថ្ងៃទី ២៧ ខែមិថុនា ឆ្នាំ ១៩៥១ គណៈកម្មាធិការរណសិរ្សរដ្ឋបាលភាគ
ខាងត្បូង (Ủy ban Kháng chiến Hành chính Nam Bộ) នៃរដ្ឋាភិបាលសាធារណ រដ្ឋប្រជាធិតេយ្យយួន (Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa ) បានដាក់បញ្ចូលខេត្តទាំងពីរគឺខេត្ត
លង់ហោរ និង ខេត្តព្រះត្រពាំងឲ្យក្លាយទៅជាខេត្ត ថ្មីមួយទៀតឈ្មោះថាខេត្តវិញត្រា( Vĩnh Trà)។
នៅ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៩៧៦ រដ្ឋាភិបាលបក្ស កម្មុយនិស្តយួនបានរាប់បញ្ចូលខេត្តព្រះត្រពាំង និង ខេត្តលង់ហោរ ឲ្យក្លាយទៅជាខេត្តមួយទៀតឈ្មោះថាខេត្តមេគង្គ (Cửu Long) និងរហូតដល់ថ្ងៃទី ២៦ ខែ ១២ ឆ្នាំ ១៩៩១ ត្រូវបានបែងចែកខេត្តចេញឲ្យនៅដូចដើមវិញ ក្រោមសេចក្តីសម្រេចរបស់មហាសន្និបាតរដ្ឋសភាអាណត្តិកាលទី ៨ កិច្ចប្រជុំលើកទី ១០ នៃរដ្ឋាភិបាលបក្សកុម្មុយនិស្តយួន ។
ឆ្នាំ ១៩៨០ ខេត្តលង់ហោរ និង ខេត្តព្រះត្រពាំង នៅជាខេត្តមេគង្គ ( Cửu Long) តែមួយនោះ មានផ្ទៃដីទាំងអស់ ៣.៨៤៦ គីឡូម៉ែត្រក្រឡា និងមានប្រជាជនទាំងអស់ ១.៤៤១.៧០០ នាក់ ដល់ឆ្នាំ ១៩៨៤ មានផ្ទៃដីសរុប ៣.៨៥៤ គីឡូម៉ែត្រក្រឡា និងមានប្រជាជនចំនួន ១.៦៨៥.៦០០ នាក់ ។
ការប្រែប្រួលភូមិសាស្ត្រក្នុងពេលដែលខេត្តព្រះ ត្រពាំង (Trà Vinh) និង ខេត្តលង់ហោរ (Vĩnh Long) នៅរួមគ្នាជាខេត្តមេគង្គ(Cửu Long) តែមួយ៖
រដ្ឋាភិបាលយួនគ្រប់សម័យកាលតែងតែផ្លាស់ប្តូរ ភូមិឈ្មោះ និងទីតាំងភូមិសាស្ត្រខ្មែរក្រោម ដើម្បីបង្វែរដានកុំឲ្យកូនចៅខ្មែរក្រោមជំនាន់ ក្រោយ បានដឹងពីប្រវត្តិនិងសាវតាររបស់ខ្លួន ។
រឿងរ៉ាវនេះ បានជានៅថ្ងៃទី ១១ ខែមីនា ឆ្នាំ ១៩៧៧ គណៈកម្មការនៃរដ្ឋាភិបាលសាធារណរដ្ឋ ប្រ ជាធិបតេយ្យយួន (Hội Đồng Chính Phủ Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa) បានចេញសម្រេចលេច 62-CP បណ្តាភូមិសាស្ត្រស្រុកនៅខេត្តលង់ហោរ និង ព្រះត្រពាំង ត្រូវបានដាក់បញ្ចូលគ្នានិងមានការ ផ្លាស់ប្តូរជាលំដាប់លំដោយយ៉ាងនេះ ៖
ស្រុកកំពង់ធំ ខាងជើង (huyện Châu Thành Tây) ,ស្រុកកំពង់តែអុង(huyện Cái Nhum) និងឃុំ ទាំងពីផ្សេងទៀតនៃស្រុកផ្សារថ្មី (huyện Tam Bình) ត្រូវបានបង្កើតឲ្យទៅជាស្រុកលង់ហោរ(huyện Long Hồ) តែមួយ ។
ស្រុកផ្សារថ្មី (huyện Tam Bình) និង ស្រុក ព្រែកគោល (huyện Bình Minh) ទៅជាស្រុកផ្សារថ្មីតែមួយ (huyện Tam Bình) ។
ស្រុកកំពប់តែអុង ឫ ស្រុកតាឱន (huyện Trà Ôn) (ចោល ៣ ឃុំ) ខេត្តលង់ហោរបច្ចុប្បន្ន , ស្រុក កំពង់ស្ពាន (huyện Cầu Kè) និងឃុំទាំង ២ ផ្សេងទៀតនៃស្រុកកញ្ចោង (huyện Tiểu Cần) (ខេត្តព្រះត្រពាំង ត្រូវបានប្តូរទៅជាស្រុកកំពង់ស្ពាន (huyện Cầu Kè) តែមួយ ។
ឃុំផ្នោដូង (Xã Hiếu Tử) នៃស្រុកកញ្ចោង និងឃុំទាំង ៥ ផ្សេងទៀតនៃស្រុកកំពង់ធំខាងកើត (huyện Châu Thành ĐÔng) ត្រូវដាក់បញ្ចូល ជាស្រុកកន្លង់ (huyện Càng Long) តែមួយ ។
ឃុំទាំង ៣ នៃស្រុកកំពប់តែអុង ឫ ស្រុក តាឱន (huyện Trà Ôn) ត្រូវបានដាក់បញ្ចូលទៅក្នុងស្រុកកំពង់រលេម (huyện Vũng Liêm) ។
ឃុំទាំង ៤ នៃស្រុកកំពង់ធំខាងកើត (huyện Châu Thành Đông) ត្រូវបានដាក់បញ្ចូលទៅជាមួយស្រុកផ្នោដាច់ (huyện Cầu Ngang) ។
ឃុំទាំង ៣ នៃស្រុកកញ្ចោង (huyện Tiểu Cần) ត្រូវបានដាក់បញ្ចូលទៅក្នុងស្រុកថ្កូវ (huyện Trà Cú) ។
ឃុំស្មូញ (xã Long Đức) របស់ស្រុកកំពង់ធំខាងកើត (huyện Châu Thành Đông) ត្រូវបានដាក់បញ្ចូលទៅក្នុងទៅរួមខេត្តព្រះត្រពាំង (Thị xã Trà Vinh) ។
ឃុំទាំង ២ នៃស្រុកកំពង់ធំខាងជើង (huyện Châu Thành Tây ) ត្រូវបានដាក់បញ្ចូលទៅក្នុងទីរួមខេត្តលង់ហោរ (thị xã Vĩnh Long) ។
ឆ្នាំ ១៩៨០ ខេត្តមេគង្គ (tỉnh Cửu Long) មានទីរួមខេត្ត ២ គឺ ៖
ទីរួមខេត្តលង់ហោរ (មជ្ឈមណ្ឌលខេត្ត)
ទីរួមខេត្តព្រះត្រពាំង មាន ១០ ស្រុក គឺ៖
១.ស្រុកលង់ហោរ (Long Hồ)
២.ស្រុកកំពង់រលេម (Vũng Liêm)
៣.ស្រុកព្រែកគោល (Bình Minh)
៤.ស្រុកផ្សារថ្មី (Tam Bình)
៥.ស្រុកកំពប់តែអុង ឬ ស្រុកតាឱន (Trà Ôn)
៦.ស្រុកកន្លង់ (Càng Long)
៧.ស្រុកថ្កូវ (Trà Cú)
៨.ស្រុកផ្នោដាច់ (Cầu Ngang)
៩.ស្រុកកំពង់ស្ពាន (Câu Kè)
១០.ស្រុកកញ្ចោង (Tiểu Cần)
ថ្ងៃទី ២៩ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ ១៩៨១ រដ្ឋាភិបាល បក្សកុម្មុយនិស្តយួនបានប្តូរឈ្មោះ ស្រុកកំពង់តែ អុង (huyện Cái Nhum) ទៅជាឈ្មោះភាសាយួនមួយថ្មីទៀត ហៅថាស្រុកម៉ាំងថិត (huyện Mãng Thít) និងបានបង្កើតស្រុកថ្មីមួយទៀតចេញពីស្រុកផ្នោដាច់ (huyện Cầu Ngang) ហៅថាស្រុកមាត់សមុទ្រ (huyện Duyên Hải) ។
ថ្ងៃទី ១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ ១៩៨៦ រដ្ឋាភិបាលបក្សកុម្មុយនិស្តយួនបានដាក់បញ្ចូលស្រុកកំពង់តែអុង (Mãng Thít) ទៅជាប់នឹងស្រុកលង់ហោរ (Long Hồ) ។ ដូចនេះ ទៅរួមខេត្តព្រះត្រពាំងរបស់ខេត្តមេ គង្គ (tỉnh Cửu Long) នាពេលនោះ ឡើងទៅដល់១២ ស្រុក គឺ៖
១.ស្រុកលង់ហោរ (Long Hồ)
២.ស្រុកកំពង់រលេម (Vũng Liêm)
៣.ស្រុកព្រែកគោល (Bình Minh)
៤.ស្រុកផ្សារថ្មី (Tam Bình)
៥.ស្រុកកំពប់តែអុង ឬ ស្រុកតាឱន (Trà Ôn)
៦.ស្រុកកន្លង់ (Càng Long)
៧.ស្រុកថ្កូវ (Trà Cú)
៨.ស្រុកផ្នោដាច់ (Cầu Ngang)
៩.ស្រុកកំពង់ស្ពាន (Câu Kè)
១០.ស្រុកកញ្ចោង (Tiểu Cần)
១១.ស្រុកកំពង់តែអុង (Măng Thít)
១២.ស្រុកមាត់សមុទ្រ (Duyên Hải)
POSTED BY សារព័ត៌មាន ព្រៃនគរ AT 7:56 AM 0 COMMENTS
LABELS: ភូមិសាស្ត្រកម្ពុជាក្រោម
ស្វែងយល់ ពីទឹកដី ខេត្តព្រះត្រពាំង បច្ចុប្បន្ន
ដោយ.ថាច់ ប្រីជា គឿន
ផែនទីខេត្តព្រះត្រពាំង (រូបថត.PN)
ខេត្តព្រះត្រពាំង ជាខេត្តមួយនៅជាប់នឹងទន្លេនៃតំបន់ទំនាបទន្លេមេគង្គ
ដែនដីកម្ពុជាក្រោម ។ មជ្ឈមណ្ឌលសំខាន់របស់ខេត្តគឺទីរួមខេត្តព្រះត្រ
ពាំង ឋិតនៅលើផ្លូវជាតិលេខ ៥៣ ចម្ងាយពីទីក្រុង ព្រៃនគរ ២០០
គីឡូម៉ែត្រ និង ពីទីក្រុងព្រែកឫស្សី ១០០ គីឡូម៉ែត្រ ។
ខ្លោងទ្វារវត្តពោធិសាលរាជ (កំពង់) ទីរួមខេត្តព្រះត្រពាំង
ទីតាំងភូមិសាស្ត្រ៖
ទិសខាងកើត និងទិសអាគ្នេយ៍ជាប់នឹងឈូងសមុទ្រចិន ប្រវែងប្រមាណ
៦៣ Km ទិសខាងលិច និងនីរតី ជាប់នឹងខេត្តឃ្លាំងដែលមាន ទន្លេបាសាក់
ជាព្រំប្រទល់ (ប្រវែងប្រមាណ ៦០ Km) ទិសខាងជើង និងពាយព្យជាប់
ព្រំប្រទល់នឹងខេត្ត លង់ហោរ ចំណែកទិសខាងជើង និងឦសានជាប់ព្រំ
ប្រទល់នឹងខេត្តកំពង់ឫស្សី ។
ផ្ទៃដី៖
ខេត្តព្រះត្រពាំង មានផ្ទៃដីសរុប 2.215,15 km²ស្មើនឹង 221.515,03 ha
(រង្វាស់ឆ្នាំ ២០០៣) ។
រដ្ឋបាលភូមិសាស្ត្រ៖
ខេត្តព្រះត្រពាំង បច្ចុប្បន្ន ត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលបក្សកុម្មុយនិស្តយួនបែងចែក
ជា ៨ ស្រុក និង ខ័ណ្ឌ ក្នុងនោះរួមមាន ទីរួមខេត្ត និង ស្រុកទាំង ៧ ។ ក្នុងទី
រួមខេត្ត និង ស្រុកទាំង ៧ នេះ មាន ៩៤ ឃុំ/ សង្កាត់ និង ទីរួមស្រុក ។
ស្រុកទាំង ៧ រួមមាន៖
១.ស្រុកកន្លង់ (Càng Long)
២.ស្រុកកំពង់ធំ (Châu Thành)
៣.ស្រុកកំពង់ស្ពាន (Cầu Kè)
៤.ស្រុកកញ្ចោង (Tiểu Cần)
៥.ស្រុកថ្កូវ (Trà Cú)
៦.ស្រុកផ្នោដាច់ (Cầu Ngang)
៧.ស្រុកមាត់សមុទ្រ (Duyên Hải)
៨.ទីរួមខេត្ត (Thị Xã)
ប្រជាជន៖
យោងតាមសព្វាវចនាធិប្បាយ (Wikipedia) ជាភាសាយួន បានផ្សាយថា៖
ស្ថិតិឆ្នាំ ១៩៧១ ខេត្តព្រះត្រពាំងមានប្រជា ជន ចំនួន ៤១១.១៩០ នាក់ ។
ស្ថិតិ ឆ្នាំ ២០០០ ប្រជាជនត្រូវបានកើនឡើងដល់ ៩៧៣.០៦៥ ។
ខេត្តព្រះត្រពាំង មានប្រជាជន ចំនួន ២៩ ជនជាតិផ្សេងពីគ្នាប៉ុន្តែប្រជា
ជនដែលច្រើនជាងគេគឺ ជនជាតិយួន(Kinh) មាន ៦៩ % និង ជនជាតិ
ដើមខ្មែរក្រោមមាន ២៩ % ។ ប្រជាជនខេត្តព្រះត្រពាំង មាន ៥,៩៩ % នៃ
តំបន់វាលទំនាបទន្លេមេគង្គ (តាមជំរឿនឆ្នាំ ២០០០ នៃរដ្ឋាភិបាលបក្សកុម្មុយ
និស្តយួន) ក្នុងនោះ ៨៧ % រស់នៅតាមតំបន់ជនបទ និង កំណើនប្រជា
ជននៅឆ្នាំ ២០០០ គឺ ១,៦៥ ។
តាមឯកសារជំរឿនប្រជាជន ថ្ងៃទី ០១ ខែ មេសា ឆ្នាំ ១៩៩៩ នៅលើទឹក
ដីខេត្តព្រះត្រពាំង មានជនជាតិដើមខ្មែរក្រោមចំនួន ២៩០,៩ ពាន់នាក់ស្មើ
នឹង ៣០,១ % នៃបណ្តាជនជាតិដទៃទូទាំងខេត្ត និង ស្មើនឹង ២៧,៦ % នៃ
ជនជាតិដើមខ្មែរក្រោមទូ ទាំងប្រទេសវៀតណាម ។ តាមសព្វាវចនា
ធិប្បាយ (Wikipedia) ដដែលបានបញ្ជាក់ថា ខេត្តព្រះត្រពាំង គឺជា
មូលដ្ឋាននៃការរស់នៅជាយូរមកហើយរបស់ជនជាតិដើមខ្មែរក្រោមដែលមានខឿនវប្បធម៌របស់ជនជាតិនេះជានិម្មិតរូបដូចជា ៖ ភាសា ,
អក្សរ ,មុខម្ហូប និងជាពិសេស គឺវត្តអារាមគឺជានិម្មិតរូបដ៏សំខាន់ជាងគេ ។
ប្រវត្តិសង្ខេប៖
ខេត្តព្រះត្រពាំងពីមុនគឺជាស្រុកមួយ នៃខេត្ត លង់ហោរ ដែលគេហៅថា
ស្រុកព្រះត្រពាំង ។
ពេលដែលខ្មែរក្រោមឋិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ស្តេចយួនត្រកូល
ង្វៀង (Nguyễn) ខេត្ត ព្រះត្រពាំង គឺជាស្រុកមួយនៅក្នុងខេត្ត
ឡង់ហោរ (ត្រូវបានបង្កើតឡើងនាឆ្នាំ ១៨៣២) ។ ឆ្នាំ ១៨៧៦ បារាំង
បានចែកខេត្តលង់ហោរចេញជា ៣ និគម ឬ មណ្ឌល គឺ៖
១.លង់ហោរ
២.ព្រះត្រពាំង
៣.កំពង់ឫស្សី ។
ខេត្តព្រះត្រពាំង ត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅតាមអនុក្រិត្យចុះថ្ងៃទី ២០ ខែធ្នូ
ឆ្នាំ ១៨៩៩ របស់សហភាពឥណ្ឌូចិន ឈរនៅលើមូលដ្ឋានប្តូរឈ្មោះពី
និគមទៅជាខេត្តវិញ ចាប់តាំងពីថ្ងៃទី ០១ ខែមករាឆ្នាំ ១៩០០ ។ ដូច្នេះ
ខេត្តព្រះត្រពាំង គឺជាខេត្តមួយក្នុងចំណោម ២០ ខេត្តនៅកម្ពុជាក្រោមនា
ពេលនោះ ។
នៅក្នុងសម័យអាណានិគមនិយមបារាំងខេត្តព្រះត្រពាំងមាន ៨ ស្រុក ៖
១.ស្រុកកំពង់ស្ពាន
២.ស្រុកផ្នោដាច់
៣.ស្រុកកន្លង់ (ពីមុនឋិតនៅក្នុងខេត្តព្រែកឫស្សី ក្រោយមក បានដាក់
បញ្ចូលទៅក្នុងខេត្តលង់ហោរ និងបន្ទាប់មកទៀតបានដាក់បញ្ចូលទៅ ក្នុងខេត្តព្រះត្រពាំងរហូតដល់សព្វថ្ងៃ)
៤.ស្រុកកំពង់ធំ (Huyện Châu Thành)
៥.ស្រុកកញ្ចោង (Huyện Tiểu Cần)
៦.ស្រុកថ្កូវ (Huyện Trà Cú)
៧.ស្រុកត្រពាំងឈូក (Huyện Long Tòan) (ឥឡូវនេះបានក្លាយជា
ស្រុកមាត់សមុទ្រ)
៨. ស្រុកកំពប់តែអុង ឫ ស្រុកតាឪន (Trà Ôn)
(សព្វថ្ងៃ ស្រុកកំពប់តែអុង ត្រូវបាន ឋិតនៅក្នុងខេត្ត លង់ហោរ ) ។
ថ្ងៃទី ២៧ ខែមិថុនា ឆ្នាំ ១៩៥១ គណៈកម្មាធិការរណសិរ្សរដ្ឋបាលភាគ
ខាងត្បូង(Ủy ban Kháng chiến Hành chính Nam Bộ) នៃរដ្ឋាភិបាល
សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតយួន (Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa ) បាន
ដាក់បញ្ចូលខេត្តទាំងពីរគឺខេត្តលង់ហោរ និង ខេត្តព្រះត្រពាំង ឲ្យក្លាយ
ទៅជាខេត្តថ្មីមួយទៀត ឈ្មោះថា ខេត្តវិញត្រា ( Vĩnh Trà) ។ ពេលនោះ
ស្រុកកញ្ចោងត្រូវបានដាក់បញ្ចូលទៅក្នុងស្រុក កន្លង់ វិញ ។ ខេត្តវិញត្រា
ដែលយួនបានបង្កើតថ្មីនៅពេលនោះ ត្រូវបានតាំងនៅរហូតដល់ឆ្នាំ
១៩៥៤ ។
រដ្ឋាភិបាលសាធារណរដ្ឋ (Việt Nam Cộng Hòa) បានប្តូរឈ្មោះខេត្តព្រះ
ពាំង (Trà Vinh) ទៅជាខេត្តវិញបិញ (Vinh Bình) តាមសេចក្តីបញ្ជា
លេខ 143-NV របស់ប្រធានាធិបតី ចុះថ្ងៃទី ២២ ខែតុលា ឆ្នាំ ១៩៥៦ ។
ទោះបីជាយ៉ាងនេះក្តី រដ្ឋាភិបាលរណសិរ្សរំដោះប្រជាជនយួនខាងត្បូង
(Mặt Trận Dân Tộc Giải Phóng Miền Nam Việt Nam) ដែលក្រោយ
មកបានក្លាយជារដ្ឋាភិបាលបណ្តោះអាសន្ន សាធារណរដ្ឋយួនខាងត្បូង
(Cộng Hòa Miên Nam Việt Nam) និង រដ្ឋាភិបាលសាធារណរដ្ឋប្រជាធិ
បតេយ្យយួន ខាងជើង មិនព្រមទទួលស្គាល់ឈ្មោះខេត្តវិញត្រាឡើយពួកគេនៅតែហៅឈ្មោះខេត្តព្រះត្រពាំង (Trà Vinh)ដដែល ។ នៅ
ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៩៧៦ រដ្ឋាភិបាលបក្ស កម្មុយនិស្តយួនបានរាប់បញ្ចូលខេត្ត
ព្រះត្រពាំង និង ខេត្តលង់ហោរ ឲ្យក្លាយទៅជាខេត្តមួយទៀតឈ្មោះថា
ខេត្តមេគង្គ (Cửu Long) និងរហូតដល់ថ្ងៃទី ២៦ ខែ ១២ ឆ្នាំ ១៩៩១
ត្រូវ បានបែងចែកខេត្តចេញឲ្យនៅដូចដើមវិញ ។ ពេលបានចែក
ខេត្តយើងឃើញថា ខេត្តព្រះត្រពាំង មានថ្ទៃដី ២៣៦៣,០៣ គីឡូម៉ែត្រ
ការ៉េ និង ប្រជាជនមាន ៩៦១.៦៣៨ នាក់ ដោយមានរដ្ឋបាលភូមិសាស្ត្រ
ដូចសព្វថ្ងៃនេះ ។
វត្តអារាម៖
វត្តអារាមព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទខ្មែរក្រោម នៅខេត្តព្រះត្រពាំង មាន
១៤១ វត្ត ។
ប្រភព៖
http://www.wikipedia.org/
បញ្ចីវត្តខ្មែរនៅកម្ពុជាក្រោម
បទសម្ភាសព្រះសង្ឃនិងពលរដ្ឋខ្មែរក្រោមនៅខេត្តព្រះត្រពាំង
ឯកសាររភូមិសាស្ត្រយួនផ្សាយដោយ http://www.baocantho.com.vn/
POSTED BY សារព័ត៌មាន ព្រៃនគរ AT 5:55 AM 0 COMMENTS
LABELS: ភូមិសាស្ត្រកម្ពុជាក្រោម
ស្វែងយល់ ពីទឹកដីខេត្តឃ្លាំង បច្ចុប្បន្ន
ព្រះវិហារវត្តឃ្លាំង ទីរួមខេត្តឃ្លាំង
ខេត្តឃ្លាំងជាខេត្តមួយដែលមានប្រជាជនខ្មែរក្រោមម្ចាស់ស្រុករស់នៅ
កុះករជាងគេបន្ទាប់ពីខេត្តព្រះត្រពាំងដែលគេបានចាត់ទុកថា មានប្រ
ជាជនខ្មែរក្រោម ប្រហែលជាជាង ៧០ ភាគរយនៃបណ្តាប្រជាជនទូ
ទាំងខេត្តមានវប្បធម៌ ប្រពៃណី ទំនៀម ទំលាប់ និង វត្តអារាម ដែល
ជាដួងព្រលឹងរបស់ជាតិខ្មែរក្រោមនៅដែនដីកម្ពុជាក្រោម ។
លេខនេះ សារព័ត៌មាន ព្រៃនគរ សូមធ្វើការបង្ហាញ់ដល់មិត្តអ្នក
អានឲ្យបានយល់អំពីដែននៃខេត្តឃ្លាំងដូចខាងក្រោម ៖
I.ចំណុចពិសេស៖
១.ទីតាំងភូមិសាស្ត្រ៖
ខេត្តឃ្លាំងជាខេត្តមួយនៅដែនដីកម្ពុជាក្រោមខាងជើងជាប់ព្រំ
ប្រទល់នឹងខេត្តព្រែកឫស្សី,ទិសនិរតីជាប់ព្រំប្រទល់នឹងខេត្តពលលាវ,
ទិសឥសានជាប់ព្រំប្រទល់នឹងខេត្តព្រះត្រពាំង និងខាងត្បូងជាប់ជា
មួយឈូងសមុទ្រចិន ។
២.ភោគផលធម្មជាតិ៖
ផ្ទៃដីសរុបរួមមាន 3.223 Km2 ផ្ទៃដីកសិកម្ម 249.088 ha ផ្ទៃដីធ្វើស្រែ
188.067 ha ផ្ទៃដីសម្រាប់ ឈើឧស្សាហកម្មសរុប 20.815 ha ផ្ទៃដី
សម្រាប់ឈើ ប្រណីត 40.206 ha ផ្ទៃដីជលផលមាន 41.382 ha ផ្ទៃដី
ដែលជាព្រៃ 16.015 ha និង ផ្ទៃដីជាព្រែក ទន្លេ បឹងបួមាន 72 Km2. ។
II.ប្រជាជន៖ (ព័ត៌មានផ្លូវការរបស់រដ្ឋាភិបាលយួន)
សរុបប្រជាជនទូទាំងខេត្តមាន 1.191.300 នាក់ក្នុងនោះ ប្រុសមានចំ
នួន 580.642 នាក់ , ស្រីចំនួន 610.658 នាក់ ។ បណ្តាស្ថិតិប្រជាជន
ខាងលើក្នុងនោះប្រជាជនយួន (Kinh) មានចំនួន ៦៤ % ,ខ្មែរក្រោម
មានចំនួន ២៨ % ,ប្រជាជនចិន មាន ៨ % ។
III.រដ្ឋបាលភូមិសាស្ត្រ៖
ខេត្តឃ្លាំងបច្ចុប្បន្ន រដ្ឋាភិបាលអាណានិគមបក្សកម្មុយនិស្តយួនបានបែង
ចែក ជា ៨ ស្រុក និង ខ័ណ្ឌ ក្នុងនោះ មាន៖
ទីរួមខេត្ត និង ស្រុក ទាំង ៧ មាន៖
ស្រុក អណ្តូងទឹក (Long Phu)
ស្រុក ខ្សាច់ (Ke Sach)
ស្រុក ជ្រោយ ញ (Vinh Chau)
ស្រុក បាយឆៅ (My Xuyen)
ស្រុក កោះទុង (Cu Lao Dung)
ស្រុក កំពង់ធំ (My Tu)
ស្រុក ពងទឹក (Thanh Tri)
ក្នុងបណ្តាស្រុក និង ខ័ណ្ឌទាំង ៨ ខាងលើ នោះមាន ១០ ឃុំ/សង្កាត់,
៨ ទីរួមស្រុក និង ៨៤ ភូមិ ។ ( ប្រភព Bao Can Tho ជាភាសាយួន )
IV.វត្ត ព្រះពុទ្ធសាសនាខ្មែរក្រោម ៖
១.វត្តខ្មែរមានចំនួន ៩២វត្ត ក្នុងនោះរួមមាន៖
ទីរួមខេត្តឃ្លាំង មាន ០៧ វត្ត
ស្រុក អណ្តូងទឹក មាន ១៤ វត្ត
ស្រុក ខ្សាច់ មាន ០៥ វត្ត
ស្រុក ជ្រោយ ញ មាន ២១ វត្ត
ស្រុក បាយឆៅ មាន ១៨ វត្ត
ស្រុក កំពង់ធំ មាន ១៦ វត្ត
ស្រុក ពងទឹក មាន ០៩ វត្ត
ស្រុក កោះទុង មាន ០១ វត្ត
២.សាលាឆទាន មាន ៣២ ។
V.រម្មណីយដ្ឋានវប្បធម៌ខ្មែរក្រោម ៖
១.វិទ្យាស្ថានពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យរងបានក្លាយទៅជាសារមន្ទីរជន
ជាតិខ្មែរខេត្តឃ្លាំង៖
មានទីតាំងឋិតនៅខាងត្បូងវត្តឃ្លាំង ទីរួមខេត្តឃ្លាំងគឺជាស្ថាបត្យ
កម្មមួយដែលបានកសាងឡើងតាមរបៀបរចនាបទ្មខ្មែរ ។
សារមន្ទីរនេះ កាលពីមុនត្រូវបានគេស្គាល់ជាសាធារណៈថា វិទ្យា
ស្ថានពុទ្ធ សាសនបណ្ឌិត្យរង នៅ ដែនដីកម្ពុជាក្រោម ត្រូវបាន សម្តេច
នរោត្តម សីហនុ យាងទៅ សម្ភោធកាលពីឆ្នាំ ១៩៤២ ។
ក្រោយពីបារាំងបានប្រគល់កម្ពុជាក្រោម ទៅឲ្យរដ្ឋាភិបាលយួនធ្វើ
អាណានិគម បន្តលើខ្មែរក្រោមនៅថ្ងៃទី ០៤ ខែ មិថុនា ឆ្នាំ ១៩៤៩
នោះមកទំនាក់ទំនងរវាងខ្មែរក្រោមនឹងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាត្រូវ
បានយួនកាត់ផ្តាច់បន្តិចម្តងៗ ។ កត្តានេះហើយ បានធ្វើឲ្យវិទ្យាស្ថាន
ពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យរងបញ្ឈប់ដំណើរការ ។ ក្រោយមកត្រូវបានមេ
ដឹកនាំខ្មែរក្រោមក្នុងកងជួរនៃរដ្ឋាភិបាលបក្សកុម្មុយនិស្តយួន
សំណូមពរឲ្យដាក់វិទ្យាស្ថាននេះធ្វើជាសារមន្ទីរជនជាតិខ្មែរខេត្ត
ឃ្លាំងវិញដើម្បីរក្សាទុកនូវកេរដំណែលដូនតាខ្មែរក្រោមគ្រប់ជំនាន់
មានដូចជាសាស្រ្តាស្លឹករឹត, សំលៀកបំពាក់ខ្មែរពីបុរាណ, ផ្ទះខ្មែរសម័យ
បុរាណ , វត្តអារាម និងវង់ភ្លេងខ្មែរជាដើម ។
បានចូលទស្សនាសារមន្ទីរនេះ យើងនឹងបានជ្រាបនិងបានយល់ពីជីវភាព,
របៀបរបបនៃការរស់នៅរបស់ជនជាតិដើមខ្មែរក្រោមនៅខេត្តឃ្លាំង ។
២.វត្តឃ្លាំង
វត្តឃ្លាំង គឺជាមជ្ឈមណ្ឌលព្រះពុទ្ធសាសនានិងវប្បធម៌ខ្មែរក្រោមមួយ
ក្នុងចំណោមវត្តខ្មែរក្រោមទាំង ៩១ វត្ត នៅខេត្តឃ្លាំងដែលមានទីតាំង
ឋិតចំកណ្តាលទីរួមខេត្ត ។
វត្តនេះ បានកសាងកាលពី គ.ស. ១៥៣៣ ដោយលោកចៅហ្វាយ
ខេត្តឈ្មោះ ពញាតាត ដែលបានតែងតាំងឡើងដោយ ព្រះបាទ
អង្គច័ន្ទ (១៥១៦_ ១៥៦៦) ។ នៅ ផ្នែកខាងជើងទីរួមខេត្តមាន
ដីផ្នោ ធំមួយកន្លែងដែល ពញាតាត និង ប្រជាជនខ្មែរក្រោមបាន
សម្រេចកសាងវត្តមួយនៅលើផ្ទៃដី ៤ ហិចតា ឲ្យឈ្មោះថា «វត្តឃ្លាំង» ។
បន្ទាប់ មក ពញាតាត និង ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរក្រោម បាននិមន្តព្រះតេជ
ព្រះគុណ ព្រះនាម សុខ ព្រះជន្មាយុ ៦១ ព្រះវស្សា ដែលសាងផ្នួស
បាន ៤០ ព្រះវស្សា ហើយមានកំណើតគង់នៅវត្តហ្លួងបាសាក់ស្រុក
បាយឆៅខេត្តឃ្លាំង មកធ្វើជាព្រះចៅអធិការដំបូងបង្អស់នៅ វត្តនេះ ។
នៅពេលសង់ព្រះវិហារព្រះសង្ឃបានឲ្យជីកស្រះ ៣ គឺ ស្រះទី ១ ឋិត
នៅទិសឦសាន ស្រះទី ២ ឋិតនៅទិសខាងកើត និង ស្រះទី ៣ ឋិត
ទិសអាគ្នេយ៍ដើម្បីយកអាចម៍ដីមកធ្វើខឿនព្រះវិហារនោះ ។
ស្រះទិសខាងកើតត្រូវបានលុបជិតនៅក្នុង គ.ស.១៩៦២ ។
ព្រះវិហារវត្តឃ្លាំងមានខឿន ៣ ជាន់ ជាតំណាង ព្រះរតនត្រ័យ ។
ខឿនទី ១ មាន ខ្លោងទ្វារចំនួន ៤ ឋិតនៅទិសទាំង ៤ មានរូបយក្ស កាន់ដំបងនៅលើសសរខ្លោងទ្វារទាំងសង ខាង ។ ខាងលើខ្លោង
ទ្វារមានរូបរាហ៊ូចាប់ច័ន្ទព្រមទាំងក្បូរក្បាច់រចនាយ៉ាងប្រណីត ។
នៅលើខឿនទី ២ នៅទិសខាងលិចនិង ខាងកើតមានជណ្តើរ
ពីរៗ នៅទិសខាងត្បូង និង ខាងជើងម្ខាងមួយៗ ។ ខឿនទី ៣
ដែលជាខឿនភ្ជាប់នឹងព្រះវិហារ មាន ជណ្តើរឡើងព្រះវិហារ
ពីរនៅទិសខាងលិច និង ពីរទៀតនៅទិសខាងកើត ។ នៅខាង
ក្នុងព្រះវិហារមានព្រះពុទ្ធបដិមាទ្រង់គ្រឿង មួយ អង្គធំបិទ
មាសសន្លឹក អមដោយព្រះពុទ្ធបដិមាតូចៗជាច្រើនទៀតខ្លះទ្រង់
គង់ខ្លះទ្រង់ ឈរ និង ខ្លះទៀតទ្រង់គង់ព្រះភ្នែន ។ ទ្វារ និង បង្អួច
ទាំងអស់ឆ្លាក់ពីឈើមានក្បាច់ផ្កា ភ្ញីវល្លិ៍ក្បាច់ដកច័ន្ទ និង រូប
ទេវតា យក្សជិះសត្វ ពាហនៈ ជាដើម ។
៣.វត្តសេរីតេជោមហាទប់៖
ជាវត្តខ្មែរក្រោមមួយបានកសាង នៅក្នុងឆ្នាំ គ.ស.១៥៦៩ ឋិត
នៅក្នុងទីរួមខេត្ត ឃ្លាំង បើតាមភូមិ សាស្ត្ររដ្ឋបាលនៃរដ្ឋាភិបាល
អាណានិគមយួន ឥឡូវនេះវត្តសេរីតេ ជោមហាទប់ មានអា
ស័យដ្ឋាន លេខ ៧៣ B វិថី Lê Hồng Phong សង្កាត់ទី ៣ ខ័ណ្ឌ
ទី ៣ ទីរួមខេត្តឃ្លាំង ។
វត្តសេរីតេជោមហាទប់ គឺជារម្មណីយដ្ឋានខ្មែរក្រោមមួយដ៏មាន
ប្រជាប្រិយភាព ព្រោះវត្តនេះមាន ទេសភាពធម្មជាតិដ៏ស្រស់ត្រ
កាល និងមានសត្វជ្រឹងរាប់ពាន់ក្បាលទំនៅលើទ្រនំដើមឈើក្នុង
បរិវេណវត្តយ៉ាងកកកុញជាពិសេសរូបភាពព្រះវិហារប្រកបដោយ
ក្បូរក្បាច់រចនាខ្មែរយ៉ាងស្រស់ប្រិមប្រិយនោះបានទាក់ទាញភ្ញៀវ
ទេសចរណ៍ចូលទស្សនាកំសាន្តមិនតិចឡើយ ។
បច្ចុប្បន្ននេះ បើសិនជាយើងធ្វើដំណើរទៅ ទស្សនាវត្តសេរីតេជោ
មហាទប់នោះ យើងមិនបានឃើញព្រះវិហារទេ ព្រោះព្រះវិហារ
ដ៏មានចំណាស់សម្រាប់ព្រះសង្ឃធ្វើសង្ឃកម្មគ្រប់ពេលនិងជានិម្មិត រូបនៃវប្បធម៌របស់ខ្មែរក្រោមដ៏មានតម្លៃមួយនេះត្រូវបានឆេះដោយ
មិនដឹងមូលហេតុកាលពីរាត្រីថ្ងៃទី១៥ ខែសីហា ឆ្នាំ ២០០៧ កន្លង
ទៅនេះ ។
៤.វត្តប្រាសាទគង់៖
ជាវត្តខ្មែរក្រោមមួយមានអាយុចាស់ជាងគេនៅខេត្តឃ្លាំង គឺ
បានកសាងក្នុងឆ្នាំ គ.ស.១២២៤បច្ចុប្បន្ន វត្តនេះឋិតនៅក្នុងភូមិ
ប្រាសាទគង់ ឃុំ កំពង់ដូង (Tham Đôn) ស្រុកបាយឆៅ
( Mỹ Xuyên) វត្តប្រាសាទគង់ ត្រូវបានជនជាតិយួនស្គាល់
ជាសាធារណ៍ថា វត្តតាកយង់ (Chùa Tát Giồng) ព្រោះ ជន
ជាតិយួនគេមិនចេះនិយាយ ភាសាខ្មែរពេលបានចូលមករស់
នៅដែនដីកម្ពុជាក្រោមលើកដំបូងពួកគេមិនបានដឹងអ្វី ទេពេលឃើញម្ចាស់ស្រុកខ្មែរក្រោមនៅតំបន់នេះហៅថាវត្តប្រា
សាទគង់ក៏នាំគ្នាហៅតាមពីពាក្យប្រាសាទគង់ទៅជាសំនៀង
យួនថាតាកយង់ វិញ ។
៥.វត្តសិរីសុខុមស្រឡូង៖
វត្តសិរីសុខុមស្រឡូង បានកសាងនៅក្នុងឆ្នាំ គ.ស.១៨១៥ នៅ
ភូមិស្រឡូង ឃុំជ្រោយទឹម ស្រុកបាយឆៅ ។ វត្តនេះ ជនជាតិយួន
និយមហៅថាវត្តជូសាឡូង (Chua Salon) ឬ ជួចែនកេវ(Chua Chen
Kieu) មានន័យថា វត្តចានអម្បែង ព្រោះ ជនជាតិយួនបានឃើញ
ចានអម្បែងជាច្រើនត្រូវ នបិទនៅតាមជញ្ជាំងព្រះវិហារធ្វើជាលម្អ ។
ធ្វើដំណើរដល់វត្តនេះ យើងឃើញមានខ្លោងទ្វារកំពូល ៣ តាម
លំនាំប្រាសាទ អង្គរវត្តមានឆ្លាក់អក្សរឈ្មោះវត្តជាពីរភាសា
ថា«វត្តសិរីសុខុមស្រឡូង»និងជាភាសា យួន ថា ( Chùa
Salon «Chén Kiểu» )។
ពេលបានចូលទៅខាងក្នុងបរិវេណវត្តយើងនឹងបានឃើញនូវ
ទីធ្លាដ៏ទូលាយនិងបានរៀបចំយ៉ាងមានសណ្តាប់ធ្នាប់ដោយព្រះ
សង្ឃបានបោសសម្អាតនិងថែរក្សាជាប្រចាំ ។
ក្រៅពីរម្មណីយដ្ឋាន ដែលបានរៀបរាប់មកនេះនៅមានរម្មណីយដ្ឋាន
ជាច្រើន ទៀតជាកេរមរតករបស់ដូនតាខ្មែរក្រោមហើយទីតាំងទាំង
នោះបានផ្តល់ផលប្រយោជន៍ទៅឲ្យរដ្ឋាភិបាលយួនមួយថ្ងៃៗ មិនតិច
ទេនូវប្រាក់ចំណូលដែលទទួលបានពីភ្ញៀវទេសចរណ៍បរទេសដែល
គេបានទៅកំសាន្ត ។
VI.វិស័យសិក្សាអប់រំ៖
ការសិក្សាជាភាសាខ្មែរនៅកម្ពុជាក្រោម ដែលព្រះសង្ឃខ្មែរក្រោមកំពុង
តែសិក្សារាល់ថ្ងៃបានបន្តិចបន្តួចនោះ មិនមែនជាការផ្តល់ឲ្យដោយ
រដ្ឋាភិបាលអាណានិគមយួននោះទេ គឺបានដោយការខិតខំប្រឹងប្រែង
ក្នុងការៗពារពង្រឹងពង្រីកនិងការលះបង់ដ៏ធំធេងរបស់ព្រះសង្ឃ
និងពលរដ្ឋខ្មែរក្រោមគ្រប់កាលការសិក្សារៀនសូត្រអំពីអក្សរ
សាស្រ្ត ខ្មែររបស់ព្រះសង្ឃនិងជនជាតិដើមខ្មែរក្រោមនៅទឹកដី
ខេត្តឃ្លាំងបច្ចុប្បន្នមានពីរផ្នែកគឺ៖
ទី១៖ គឺសិក្សាផ្នែកធម្មវិន័យនៅតាមវត្តនានា
ទី២៖ សិក្សាផ្នែកបាលីនៅសាលាមធ្យមសិក្សាបំពេញវិជ្ជា
បាលីភាគខាងត្បូង ខេត្តឃ្លាំង ដែលភាសា យួន ហៅថា ( Trường
Bổ Túc Văn Hóa Pali Trung Cấp Nam Bộ tỉnh Sóc Trăng ) ។
ការសិក្សានៅតាមវត្តអារាមផ្នែកធម្មវិន័យនេះមាន ៣ ថ្នាក់ គឺ៖
ថ្នាក់ដំបូង ហៅថា «ថ្នាក់ត្រី» វិញ្ញាសានៅក្នុងកម្មវិធីសិក្សាមាន ៧ គឺៈ
ពុទ្ធប្បវត្តិ ( ប្រវត្តិព្រះពុទ្ធសមណគោត្តម )
សាមណេរវីន័យ ( វិន័យរបស់សាមណេរ )
ប្រជុំកងធម៌ (ថ្នាក់ត្រី)
សរសេរតាមអានភាសាខ្មែរ
វេយ្យាករណ៍ភាសាខ្មែរ
តែងសេចក្តីភាសាខ្មែរ និង ភាសាយួន
គណិត (ថ្នាក់ទី ៣ ភាសាយួន)
ថា្នក់ទីពីរ ហៅថា «ថ្នាក់ទោ» កម្មវិធីសិក្សា មាន ៧ វិញ្ញសា គឺ៖
អនុពុទ្ធប្រវត្តិ (ប្រវត្តិអគ្គសាវគ្គរបស់ព្រះពុទ្ធ)
ប្រជុំកងធម៌ (ថ្នាក់ទោ)
ព្រះវិន័យក័ណ្ឌ
សរសេរតាមអានភាសាខ្មែរ
វេយ្យាករណ៍ភាសាខ្មែរ
តែងសេចក្តីភាសាខ្មែរ និង ភាសាយួន
គណិត ( ថ្នាក់ទី ៤ ភាសាយួន )
ថ្នាក់បញ្ជប់ហៅថា « ថ្នាក់ឯក » កម្មវិធីសិក្សាមាន ៧ វិញ្ញាសា គឺ៖
អវិទូរេនិទាន ( ប្រវត្តិព្រះពុទ្ធ ២៥ ព្រះអង្គ )
ព្រះអភិធម្ម
ព្រះវិន័យក័ណ្ឌ
សរសេរតាមអានភាសាខ្មែរ
វេយ្យាករណ៍ភាសាខ្មែរ
តែងសេចក្តីភាសាខ្មែរ និង ភាសាយួន
គណិត (ថ្នាក់ទី ៥ ភាសាយួន) ។
ព្រះសង្ឃដែលបានរៀនចប់ទាំង ៣ ថ្នាក់នេះ ត្រូវបានមតិ
សាធារណៈទទួលស្គាល់ក្រៅផ្លូវការ ថា ស្មើនឹងកម្រិតបឋម
សិក្សាផ្លូវលោកជាភាសាយួន គឺថ្នាក់ទី ៥ ។
ចំណែកការសិក្សាអក្សរសាស្ត្រខ្មែរនៅសាលាបំពេញវិជ្ជាមធ្យម
សិក្សាបាលី ភាគ ខាងត្បូង ដែលជា អតីតសាលាបាលីជាន់
ខ្ពស់ខេត្តឃ្លាំងមានទីតាំងនៅក្នុងវត្តឃ្លាំង ទីរួមខេត្តឃ្លាំង នោះ
បច្ចុប្បនគឺជាមជ្ឈមណ្ឌលសិក្សារបស់ព្រះសង្ឃខ្មែរក្រោមនៅគ្រប់ ខេត្តដែលបាននិមន្តទៅគង់នៅដើម្បីបន្តការសិក្សា ។ កម្មវិធី
សិក្សានៅក្នុងសាលានេះ ទូទៅគឺសិក្សាខាងផ្លូវលោកជាភាសា
យួនចំណែកភាសាបាលីនិងភាសាខ្មែរគឺជាការសិក្សាបន្ទាប់
បន្សំបណ្ណោះ ។ ចំពោះកាលបរិច្ឆេទនៃការសិក្សាមួយថ្ងៃ ៨
ម៉ោង ពេល ព្រឹក ៤ ម៉ោង និង ពេលល្ងាច ៤ ម៉ោង ។ ព្រះសង្ឃ
ដែលបានចូលសិក្សានៅសាលានេះត្រូវចំណាយពេល ៤ ឆ្នាំ
ទើបបានបញ្ចប់ថ្នាក់ ហើយត្រូវបានក្រសួងអប់រំយុវជន និង
បណ្តុះបណ្តាលប្រទេសយួនទទួលស្គាល់ជាផ្លូវការថា មាន
កម្រិតស្មើនឹង មធ្យមសិក្សាទុតិយភូមិ ( ថ្នាក់ទី ១២ ផ្លូវលោក
ជាភាសាយួន) ។
ព្រះសង្ឃខ្មែរក្រោម ដែលបានចូលសិក្សានៅសាលានេះ
ឆ្នាំដំបូង ត្រូវបាន សិក្សាវិញ្ញាសាផ្លូវលោកជាភាសាយួន
នៃថ្នាក់ ទី ៦ និង ទី ៧ ដូចជា វិញ្ញាសាគណិត (Đại Số) ,
រូបវិទ្យា (Vật Lí) , ប្រវត្តិសាស្ត្រយួន ( Lịch Sử ), អក្សរ
សាស្ត្រយួន ( Văn Học ) , ភូមិសាស្ត្រយួន (Địa Lí) និង
គិមីសាស្ត្រ (Hoá Học) ជាដើម ។ ចំណែក ភាសាបាលីមួយ
សប្តាហ៍សិក្សាបាន ២ ម៉ោងគត់ គឺរៀនវិញ្ញាសាប្រែលោត
ប្រយោគមង្គលត្ថទីបនី ភាគ ១ ។ វិញ្ញាសាភាខ្មែរក៏មួយសប្តាហ៍
រៀនបាន ២ ម៉ោងដែរ គឺរៀនវេយ្យាករណ៍ខ្មែរ ។ ឈានចូល
ការសិក្សា ឆ្នាំទីពីរ ទីបី និង ទីបួន កម្មវិធីសិក្សាដូច គ្នានឹងឆ្នាំដំបូងដែរគ្រាប់តែឆ្នាំទីពីរគេបានដាក់បញ្ជូលវិញ្ញាសាផ្លូវ
លោកជាភាសាយួន ថ្នាក់ ទី ៨ និង ទី ៩ ,ឯភាសា បាលីសមណ
សិស្សត្រូវប្រែលោតប្រយោគវិញ្ញាសាមង្គលត្ថទីបនី ភាគ ២ និង
ភាសាខ្មែរបន្តរៀនវេយ្យាករណ៏ខ្មែរដដែល ។ ចូលឆ្នាំទីបី នៃការ
សិក្សាសមណសិស្សត្រូវបានរៀនវិញ្ញាសាផ្លូវលោកជាភាសា
យួនថ្នាក់ ទី ១០ និង ទី ១១ , ឯភាសាបាលី សមណសិស្ស
ត្រូវប្រែលោតប្រយោគវិញ្ញាសា មង្គលត្ថទីបនី ភាគ ៣ និង
ភាសាខ្មែរត្រូវបានបញ្ចប់ វិញ្ញាសាវេយ្យាករណ៍ខ្មែរ ។ ឆ្នាំទីបួន
ដែលជាឆ្នាំបញ្ចប់ត្រូវបានសិក្សាភាសាយួនថ្នាក់ទី ១២ និង
បាលី ត្រូវបានបញ្ចប់ កម្ម វិធីប្រែលោតប្រយោគ មង្គលត្ថទីបនី
ភាគ ៤ (ភាគបញ្ចប់) និង វិញ្ញាសាភាសាខ្មែរ ត្រូវបានរៀនអំពី
សិល្បៈតែងកំណាព្យ ។ សាលាបំពេញវិជ្ជាមធ្យមសិក្សា
បាលីភាគ ខាងត្បូង ឬ សាលាបាលីជាន់ខ្ពស់ខេត្តឃ្លាំង នេះ
ត្រូវបានបង្កើតឡើងឆ្នាំ ១៩៩២ ។ បច្ចុប្បន្ន មានព្រះតេជព្រះគុណ
យឿង ញើង ព្រះចៅអធិការវត្តព្រែកអណ្តើក និងជាប្រធាន
សមាគមព្រះសង្ឃសាមគ្គីស្នេហាជាតិខេត្តឃ្លាំងជាចាងហ្វាង
ព្រះតេជព្រះគុណ តាំង ណោ ព្រះចៅធិការវត្តឃ្លាំងជាចាងហ្វាងរង ។
សូមបញ្ជាក់ថា កាលពីព្រឹកថ្ងៃទី ០៨ ខែកម្ភៈឆ្នាំ ២០០៧ មានព្រឹត្តិការណ៍ ជាប្រវត្តិសាស្ត្រមួយសម្រាប់ខ្មែរក្រោម នៅដើមសតវត្សរ៍ ទី ២១
និង ដើមសហវត្សរ៍ ទី ៣ នេះ ដោយមានសមណសិស្សនៃ
សាលានេះជាង ២០០ អង្គ បាននាំគ្នាចេញធ្វើ បាតុកម្ម
ដោយអហិង្សា នៅមុខមន្ទីរនគរបាលយួនខេត្តឃ្លាំង ដើម្បី
ទាមទារសិទ្ធិសេរីភាព។ ការធ្វើបាតុកម្មនោះត្រូវបានមតិសា
ធារណៈដឹង ថា ព្រោះរដ្ឋាភិបាលយួនហាម សមណសិស្ស
និមន្តចេញទៅបិណ្ឌបាត្រ ។ ក្រោយការធ្វើបាតុកម្មនេះមាន
សមណសិស្ស ៥ អង្គ ត្រូវបានចាប់ផ្សឹកទាំងកម្រោលនិងដាក់
ពន្ធនាគាររហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ នេះព្រមទាំងសមណជាច្រើន
អង្គទៀតត្រូវបានចាប់ផ្សឹកនិង បានបញ្ឈប់ការសិក្សា ផងដែរ ។
ក្រៅពីការសិក្សាអក្សរសាស្ត្រខ្មែររបស់ព្រះសង្ឃផ្នែកធម្មវិន័យ
និងបាលីនៅតាម វត្តអារាមនានាយើងក៏ឃើញមានចលនា
បង្រៀនអក្សរខ្មែររបស់ព្រះសង្ឃនៅតាមវត្តអារាមនានាដល់
កូនចៅខ្មែរក្រោមរយៈពេល ៣ ខែ (ពេលវិស្សមកាលពីសាលា
រៀនជាភាសាយួន) ផងដែរ ។ កុមារខ្មែរក្រោមដែលបានចូល
រៀនអក្សរខ្មែរដំបូងត្រូវបានព្រះសង្ឃបង្រៀនឲ្យចេះអាន និង
ចេះសរសេរសិន។
កម្មវិធីអានអក្សរខ្មែរនេះត្រូវបានព្រះសង្ឃខ្មែរបង្រៀនឲ្យអាន
មាន ៣ ថ្នាក់ គឺថ្នាក់ទី ១ ប្រកបតួអក្សរគ្មានតម្រួតជើង ។ ថ្នាក់
ទី ២ ប្រកបអក្សរតម្រួតជើង ហើយថ្នាក់ទាំងពីរនេះត្រូវបានបន្ថែម
វិញ្ញាសា សរសេរអក្សរផ្ចង់មួយទៀត ។ថ្នាក់ទី ៣ ត្រូវ បានព្រះ
សង្ឃបង្រៀនឲ្យអានអត្ថបទនិងសរសេរតាមសូត្រជាភាសាខ្មែរ ។
ក្រៅពីបង្រៀនឲ្យចេះអាន ចេះសរសេរក៏មានបង្រៀនវិញ្ញាសា លេខ
និងចំណោទផងដែរ ។
VII_ពិធីបុណ្យប្រពៃណីជាតិ និង សាសនា៖
ពិធីបុណ្យប្រពៃណីជាតិ និង សាសនាត្រូវដូចជាបុណ្យចូលឆ្នាំថ្មី
បុណ្យសែន ដូនតា (បុណ្យភ្ជំ បិណ្ឌនៅប្រទេសកម្ពុជា) និងបុណ្យ
កឋិនទានជាដើមត្រូវបាន ខ្មែរ ក្រោមនៅកម្ពុជាក្រោមឯកភាព
ប្រារព្ភចំរដូវកាលតែមួយ ។
ក_បុណ្យអកអំបុក ប្រណាំងទូក ង និងសំពះ ព្រះខែ ៖
ចំពោះពិធីប្រណាំងទូក ង វិញ ត្រូវបានចាប់ ប្រណាំងពីថ្ងៃទី
១២/១៣/១៤ កើត ខែកត្តិក ជារៀង រាល់ឆ្នាំ ដោយមានទូក ង
ជាង ៤០ មកពីវត្តនានា ទូទាំងខេត្ត ។ ពិធីនេះត្រូវបានរៀបចំឡើង
យ៉ាង គគ្រឹកគគ្រេងអ្នកទស្សនាទាំង ខ្មែរ និង យួន ផងរាប់ពាន់
នាក់មកពីនានាខេត្តនៅកម្ពុជាក្រោម ។
ចំពោះពិធីអកអំបុក និងសំពះព្រះខែត្រូវបាន ប្រារព្ភឡើងជារៀង
រាល់ឆ្នាំនៅថ្ងៃ ១៥ កើត ខែកត្តិកនៅតាមវត្តអារាមនិងគេហដ្ឋាន ។
ខ_ពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំថ្មីនិងបុណ្យសែនដូនតា (បុណ្យភ្ជំបិណ្ឌ)៖
ការប្រារព្ភពិធីបុណ្យនេះ ត្រូវបានរៀបចំឡើងតាមកាលវេលាដូចជានៅ
ប្រទេស កម្ពុជាដែរ គឺខ្មែរក្រោមបានយកថ្ងៃ ខែ ធ្វើបុណ្យទៅតាម
មហាសង្ក្រាន្តនិងប្រតិទិនដែលបានបោះពុម្ភចេញពីប្រទេសកម្ពុជា ។
គ_បុណ្យកឋិនទាន៖
នៅបណ្តាខេត្តផ្សេងៗ ត្រូវបានប្រារព្ភទៅតាមពុទ្ធានុញ្ញាត គឺអាច
ធ្វើបុណ្យបាន ២៩ ថ្ងៃចាប់ពីថ្ងៃដែលព្រះសង្ឃចេញវស្សាទៅ ។
តែចំពោះខេត្តឃ្លាំងវិញត្រូវបាន រដ្ឋាភិបាលវៀតណាមបំរាមធ្វើ
ទៅតាម វិន័យព្រះពុទ្ធសាសនា គឺឲ្យព្រះសង្ឃខ្មែរក្រោម ទាំង ៩២វត្តក្នុងខេត្តប្រារព្ភបុណ្យកឋិនតែមួយថ្ងៃជាមួយ គ្នា ។ បច្ចុប្បន្ននេះ
ក្រោយពីព្រឹត្តិការណ៍បាតុកម្មរបស់សមណសិស្ស សាលាមធ្យម
សិក្សាបំពេញវិជ្ជាបាលីភាគខាងត្បូងខេត្តឃ្លាំងនៅថ្ងៃទី ០៨ កុម្ភៈ ឆ្នាំ
២០០៨ ដើម្បីទាមទារសិទ្ធិ សេរីភាពនោះមក យើងទទួលបានដំណឹង
ថាមានការកែប្រែឲ្យធ្វើទៅតាមវិន័យនៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាវិញហើយ ៕
ប្រភព៖សារព័ត៌មាន ព្រៃនគរ
