ភូមិសាស្ត្រស្រុកខ្មែរ: ស្ពានប្រាប់ទិស ឬ ស្ពានកំពង់ក្តី

ប្រភព ស្ពានប្រាប់ទិស ឬស្ពានកំពង់ក្តី --ស្ពានប្រាប់ទិសមានទីតាំងនៅខាងលិចឆៀងខាងជើងផ្សារកំពង់ក្តី ប្រហែល៥០ម ក្នុងឃុំកំពង់ក្ដី ស្រុកជីក្រែង ខេត្តសៀមរាប។ ប្រជាជនដែលរស់នៅក្បែរស្ពានបុរាណមួយនេះភាគច្រើនជាកសិករនិងជាអាជីវករលក់ដូរនៅផ្សារកំពង់ក្តី។ ប្រជាជនតិចតួចប៉ុណ្ណោះដែលរកកម្រៃពីការលក់ដូរនិងផ្ដល់សេវាកម្មដល់ភ្ញៀវដែលទៅទស្សនាស្ពានបុរាណនេះ ព្រោះពុំសូវមានទេសចរទៅទស្សនាស្ពាននេះដោយ សារ តែវាមានទីតាំងឆ្ងាយពីទីរួមខេត្តដែលនំាឲ្យមានការលំបាកក្នុងការធ្វើដំណើររបស់ភ្ញៀវ ជាពិសេសភ្ញៀវអន្តរជាតិ។

ផែនទី ស្រុកជីក្រែង ខេត្ត សៀមរាប

ស្ពានប្រាប់ទិសកំពង់ក្តីជាស្ពានបុរាណដែលវែងជាងគេនៅប្រទេសកម្ពុជាក្នុងសម័យអង្គរ។ វាត្រូវបានកសាងឡើងក្នុងសតវត្សទី១២នៃគ្រិស្តសករាជ (មើលចម្លាក់នាគ និងថ្មគោលវាជាសិល្បៈសម័យបាយ័ន(១១៨១-១២២០) ដើម្បីធ្វើការឆ្លងកាត់ពីខេត្តសៀមរាបទៅខេត្តកំពង់ធំ និងខេត្តដែលនៅប៉ែកខាងកើតនៃប្រទេស ដោយសាងសងឆ្លងកាត់ស្ទឹងជីក្រែង។ ស្ពាននេះមានប្រវែង ៧៥ ម និងមានកំពស់ ១៤ម (បណ្តោយ៨៦ម ទទឹង១៦ម កំពស់១០មពីបាតស្ទឹង រន្ធត្រដេវចំនួន២១ និងសសរចំនួន ២០។ ថ្មដែលគេយកមកកសាងគឺគេប្រើថ្មបាយ ក្រៀម។ សំណង់នេះបានបង្ហាញពីស្ថាបត្យកម្មដ៏អច្ឆរិយៈរបស់កម្ពុជា សម័យអង្គរ វាជាគំរូដ៏ល្អសំរាប់សំណង់និងវិស្វករ សម័យបច្ចុប្បន្ននិងអនាគត។

ផែនទី បណ្តាចំណុចភូមិ នៃ ឃុំ កំពង់ក្តី ស្រុកជីក្រែង ខេត្ត សៀមរាប

ស្ពានប្រាប់ទិស ឬស្ពានកំពង់ក្តី ស្ពានកំពង់ក្ដី ជាស្ពានបុរាណ វែងជាងគេក្នុងចំណោមស្ពានដែលស្ថិតនៅតាមបណ្ដោយផ្លូវជាតិលេខ៦។ ជាទូទៅ ស្ពាននេះ អ្នកខ្លះហៅស្ពានកំពង់ក្ដី អ្នកខ្លះហៅស្ពាននាគ។ ប៉ុន្តែ តាមរយៈការកត់សូរពីឈ្មោះជាភាសាខ្មែរមកជាសំណេរអក្សរឡាតាំងដោយអ្នកស្រាវជ្រាវជនជាតិបារាំង លោកអេជែន អៃម៉ូនញ៉េ នាឆ្នាំ១៩០០ បានឲ្យដឹងអំពីឈ្មោះផ្សេងទៀតដូចជា ស្ពានព្រះទិស (Spéan Preah Phtœûs)និងស្ពានប្រាប់ទិស (Spéan Prâp Tœûs)ផងដែរ។

ស្ពានប្រាប់ទិស ឬ ស្ពានកំពង់ក្តី

បើយោងតាមការបញ្ជាក់បន្ថែមរបស់ស្លាកព័ត៌មានអំពីស្ពាននេះ ដោយសម្អាងលើការពិចារណាតាមវិធីភាសាសាស្ត្រ ស្ពានបុរាណនេះគួរតែមានឈ្មោះថា “ព្រះទិស” ដែលមានន័យថា ទិសធំ ទិសបូព៌ ឬទិសខាងកើត។ លើសពីនេះ ព្រះទិសអាចហៅម្យ៉ាងទៀតថា បុព្វទិស។ ហើយបើយោងលើឈ្មោះអារាមចាស់មួយដែលស្ថិតនៅប៉ែកអាគ្នេយ៍ ពីស្ពាននេះប្រហែល៥០០ម៉ែត្រ ក៏មានឈ្មោះថា ព្រះទិស ដែរ តែបច្ចុប្បន្នអារាមនោះក៏បានប្ដូរឈ្មោះថា វត្តបុព្វទិសារាម។ ក្នុងផ្ទាំងព័ត៌មានដដែល បានបង្ហាញលក្ខណៈលម្អិតផ្សេងៗថា ស្ពានព្រះទិស ជាស្ពានដែលស្ថិតនៅលើបណ្ដោយផ្លូវបុរាណដែលតភ្ជាប់ពីក្រុងអង្គរទៅបណ្ដាខេត្តផ្សេងៗនៅភាគអាគ្នេយ៍ ដោយឆ្លងកាត់ស្ទឹងជីក្រែង។ សំណង់នេះមានបណ្ដោយ ៨៦ម៉ែត្រ ទទឹង១៦ម៉ែត្រ និងកម្ពស់១០ម៉ែត្រពីបាតស្ទឹង ព្រមទាំងមានសសរចំនួន២០និងរន្ធត្រដេវចំនួន ២១។ ស្ពានបុរាណដែលសង់អំពីថ្មបាយក្រៀមនេះ ក៏មានលម្អដោយបង្កាន់ដៃនាគ និងថ្មគោលចំនួន៤ដែលសុទ្ធសឹងតែអំពីថ្មភក់។ ដោយផ្អែកលើសិល្បៈចម្លាក់ នៅលើបង្កាន់ដៃនាគនិងថ្មគោលទាំង៤ គេអាចដឹងថាជាសិល្បៈក្នុងសម័យបាយ័ន្ត។

ស្ថានភាពប្រទេសកម្ពុជា សម័យបាយន្ត ១១៨១- ១២១៨

តាមសេចក្ដីលម្អិតដែលទាក់ទងនឹងព័ត៌មាននៃការជួសជុលលើកទី១នៅឆ្នាំ១៩២៥ គឺខាងសាលាបារាំងចុងបូព៌ា បានជួសជុល និងលើកក្បាលនាគទាំង៤ដាក់លើជើងទម្រដើមវិញ។ ចំណែកនៅឆ្នាំ ១៩៦៥ដល់១៩៦៧ ខាងក្រសួងសាធរណការនិងដឹកជញ្ជូននៃរាជការខ្មែរ បានជួលជុលម្ដងទៀត ដោយមានជំនួយបច្ចេកទេសពីស្ថាប័នសាលាបារាំងចុងបូព៌ា។ ការជួសជុលលើកទី២នេះបានធ្វើតែពាក់កណ្ដាលស្ពានផ្នែកចំហៀងខាងជើងតែប៉ុណ្ណោះ ដោយចាក់សសរបេតុងមួយជួរផ្នែកខាងមុខសសរស្ពានចាស់និងរៀបថ្មបាយក្រៀមបិទជុំវិញ។ ចំណែកកម្រាលបេតុងក៏ត្រូវបានចាក់ពីលើតែពាក់កណ្ដាល។

ផែនទីស្តេចត្រាញ់ នៃ អាណាចក្រទាំង ០៤ នៅកម្ពុជា

ស្ពានកំពង់ក្តី ឬស្ពានប្រាប់ទិស គឺជាស្ពានបុរាណមួយដែលវែងជាងគេនៅកម្ពុជា ក្នុងសម័យអង្គរ។ ស្ពាននេះត្រូវបានសាងសង់ក្នុងសតវត្សរ៍ទី១២ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ័ន្មទី៧ ដោយសង់ពីថ្មបាយក្រៀម និងថ្មភក់ មានបណ្ដោយ ៨៦ម៉ែត្រ ទទឹង ១៦ម៉ែត្រ កម្ពស់ពីបាតស្ទឹង ១១ម៉ែត្រ និងមានរន្ធត្រដេវ (ប្រឡោះសម្រាប់ចរន្តទឹកឆ្លងកាត់)ចំនួន ២១ត្រដេវ។ ស្ពានកំពង់ក្តី មានទីតាំងស្ថិតនៅក្បែរផ្សារកំពង់ក្តី ឃុំកំពង់ក្តី ស្រុកជីក្រែង ខេត្តសៀមរាប។ ដោយ ផែន រតនៈ

ស្ពានព្រះទិស ឬស្ពានកំពង់ក្តី គឺស្ពានបុរាណមួយដែលបានកសាងនៅសម័យអង្គរ ចន្លោះចុងសតវត្សទី១២ ដើមសតវត្សទី១៣ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ជាព្រះមហាក្សត្រដ៏ល្បីល្បាញរបស់ចក្រភពខ្មែរនាសម័យមហានគរដ៏រុងរឿង។ ស្ពាននេះមានបណ្តោយប្រវែង ៨៦ម៉ែត្រ (១០០ម៉ែត្រ) ទទឹងប្រវែង១៦ម៉ែត្រ និងកម្ពស់ ១១ ម៉ែត្រពីបាតស្ទឹង រន្ធតដេវចំនួន២១ និងសរសរចំនួន២០ ស្លាបស្ពានទាំង៤ មានប្រវែងខុសៗគ្នា ដែលក្នុងនោះស្លាបខាងពាយ័ព្យប្រវែង២២ម៉ែត្រ និងកម្ពស់៥ម៉ែត្រ។ ស្ពាននេះធ្វើអំពីថ្មបាយក្រៀមដែលមានកម្រិតជាតិដែកខ្ពស់ និងថ្មភក់។

ផែនទីស្តេចត្រាញ់ នៃ ចក្រភពខ្មែរបុរាណ ( ៤អាណាចក្រ)

វិស្វកម្មស្ពានកំពង់ក្តី ភ្ជាប់ទៅ កំពង់ផែកំពង់ក្តី បឹងទន្លេសាប និងប្រព័ន្ធភស្តុភារកម្ម សម័យអង្គរ

នៅផ្នែកខាងលើលម្អដោយរចនាជាក្បាលនាគថ្មធំៗចំនួន៤ ជារូបចម្លាក់នាគក្បាល៩ នៅអមសងខាងក្បាលស្ពានទាំង២។ បង្កាន់ដៃ និងថ្មគោលចំនួន៤ ធ្វើអំពីថ្មភក់ ថ្មគោល២ ខាងលិចមានម្ខាងឆ្លាក់រូបយក្សជាឆ្មាំ និងម្ខាងទៀតជារូបទេវតាដូចចម្លាក់ទ្វារបាលតាមប្រាសាទសម័យបាយ័នដែរ។ ស្ពានព្រះទិស ឬស្ពានកំពង់ក្តី ស្ថិតនៅលើផ្លូវបុរាណតភ្ជាប់ពីអង្គរទៅខេត្តខ័ណ្ឌផ្សេងៗនៅភាគអាគ្នេយ៍នៃរាជធានីអង្គរ ឆ្លងកាត់ស្ទឹងជីក្រែង។ បច្ចុប្បន្នស្ពាននេះ ស្ថិតនៅភូមិកំពង់ក្តី២ ឃុំកំពង់ក្តី ស្រុកជីក្រែង ខេត្តសៀមរាប តាមបណ្តោយផ្លូវជាតិលេខ៦។

ផែនទីកំពង់ផែកំពង់ក្តី និង ស្អានកំពង់ក្តី ស្រុកជីក្រែង ខេត្តសៀមរាប

ក្រៅពីស្ពានបុរាណកំពង់ក្ដី ឬស្ពានព្រះទិស នៅមានស្ពានបុរាណជាច្រើនទៀតក្នុងនោះតាមបណ្ដោយផ្លូវជាតិលេខ៦ មានស្ពានបុរាណប្រមាណ២០ និងស្ពានបុរាណប្រមាណ២០ទៀត នៅតាមផ្លូវសម័យមហានគរសម្រាប់តភ្ចាប់រាជធានីអង្គរទៅកាន់ប្រាសាទព្រះខ័នកំពង់ស្វាយឯខេត្ដព្រះវិហារ ។ ប៉ុន្ដែនៅក្នុងនោះស្ពានបុរាណចំនួន៥ ជាពិសេស «ស្ពានតាអុង» នៅតាមកំណាត់ផ្លូវក្រាលក្រួសក្រហម ពីប្រាសាទបឹងមាលា ស្រុកសា្វយលើ ទៅឃុំខា្វវ ស្រុកជីក្រែង កំពុងស្ថិតនៅក្នុងសភាពទ្រុឌទ្រោម និងកំពុងគំរាមកំហែងដោយសារថយន្ដធំៗ។

ផែនទីប្រវត្តិ ខេត្តជីក្រែង ឆ្នាំ ១៩១១ ក្រោមអាណានិគមន៍បារាំង

ខេត្តសៀមរាប៖ ស្ពាននេះមានទីតាំងតាមបណ្ដោយផ្លូវជាតិលេខ៦ (ចម្ងាយប្រមាណ ៦០គ.ម ពីក្រុងសៀមរាប) នៅខាងលិចឆៀងខាងជើងផ្សារកំពង់ក្តីប្រហែល៥០ម៉ែត្រ ក្នុងឃុំកំពង់ក្ដី ស្រុកជីក្រែង ខេត្តសៀមរាប។ បើតាមការបកស្រាយរបស់អ្នកស្រាវជ្រាវ ស្ពាននេះមានឈ្មោះ "ព្រះទិស",ប្រាប់ទិស។ ជាស្ពានបុរាណសម័យអង្គរ សង់ពីថ្មបាយក្រៀមនិងថ្មភក់ដែលមានបណ្ដោយ ៨៦ម៉ែត្រ ទទឹង ១៦ម៉ែត្រ កម្ពស់ពីបាតស្ទឹង ១០ម៉ែត្រ និងមានរន្ធត្រដេវ (ប្រឡោះសម្រាប់ចរន្តទឹកឆ្លងកាត់)ចំនួន ២១។ តាមការវិភាគប្រវត្តិសិល្បៈលើបង្កាន់ដៃនាគនិងថ្មគោល គឺស្ថិតនៅក្នុងរចនាបទបាយ័ន (១១៨១-១២២០) ។ ស្ពាននេះក៏ត្រូវបានជួសជុលពីរដងរូចមកហើយដែរ គឺលើកទី១នៅឆ្នាំ ១៩២៥ ដោយសាលាបារាំងចុងបូព៌ា និងលើកទី២ នៅឆ្នាំ ១៩៦៥ ដោយក្រសួងសាធារណៈការនិងដឹកជញ្ជូនក្រោមជំនួយបច្ចេកទេសរបស់សាលាបារាំងចុងបូព៌ា។ ស្ពាននេះមានសភាពទ្រុឌទ្រោម ជាខ្លាំងដោយសារអាយុកាល ធម្មជាតិ និងមនុស្ស។ សព្វថ្ងៃស្ពាននេះត្រូវបានគេអភិរក្ស បន្ទាប់ពីមានការសាងសង់ស្ពានថ្មី សម្រាប់បញ្ចៀសការឆ្លងកាត់ ដោយទុកស្ពាននេះសម្រាប់ភ្ញៀវទេសចរជាតិនិងអន្តរជាតិមកកម្សាន្ត និងសិក្សាស្រាវជ្រាវប៉ុណ្ណោះ។ រូបភាពនៃស្ពានកំពង់ក្ដីនេះ ក៏ត្រូវបានប្រើប្រាស់នៅក្រដាសប្រាក់ ៥,០០០ រៀលរបស់ខ្មែរយើងផងដែរនាពេលបច្ចុប្បន្ន៕

ខេត្តកំពង់ធំ មានស្ថានីយបុរាណជាង ៩០០ទីតាំង ក្នុងនោះប្រាសាទមានជាង ៦០០ កំពង់ធំ៖ ស្ថិតនៅក្នុងសម័យចេនឡា ចន្លោះសតវត្សរ៍ទី៦ដល់ទី៧ ប្រាសាទភាគច្រើនសាងសង់អំពីឥដ្ឋ និងមួយចំនួនត្រូវបានសាងសង់ពីថ្មផងដែរ។ បើតាមលោក ហ៊ិន សោភ័ណ្ឌ ប្រធានមន្ទីរវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈខេត្តកំពង់ធំ បានលើកឡើងថា នៅក្នុងខេត្តកំពង់ធំ ទីតាំងស្ថានីយបុរាណគឺមានជាង៩០០ទីតាំង ដែលកំពុងអភិរក្ស និងជួលជុល។

បណ្តាស្ពានខ្មែរសម័យបុរាណ រួមមានដូចជា៖

បណ្តាស្ពានខ្មែរសម័យបុរាណ ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ

ស្ពានដាច់
ស្ពានថ្នល់ដាច់
ស្ពានក្មេង (ភ្នំស្រុក)
ស្ពានស្រែង

បណ្តាស្ពានខ្មែរសម័យបុរាណ ខេត្តព្រះវិហារ

ស្ពានអូរជង្រុក
ស្ពានស្ទឹងក្រសាំង
ស្ពានអូរចំរៀ
ស្ពានក្មេង (តាសែង)១
ស្ពានក្មេង (តាសែង)២
ស្ពានអូរឈើទាល
ស្ពានក្មេង (រលំលែង)
ស្ពានផ្ដៅ
ស្ពានក្មេង(ស្រយ៉ង់)
ស្ពានក្មេង(គូលែនត្បូង) ១
ស្ពានក្មេង(គូលែនត្បូង) ២
ស្ពានបាក់ក
ស្ពានអូរតាញ៉ក់
ស្ពានក្មេង(ជាំក្សាន្ត)

បណ្តាស្ពានខ្មែរសម័យបុរាណ ខេត្តសៀមរាប

ស្ពានប្រាប់ទិស
ស្ពានខ្ពស់
ស្ពានថ្ម
ស្ពានគីឡូតាឈឹម
ស្ពានលូ
ស្ពានស្វាយ
ស្ពានថ្នល់ដាច់
ស្ពានច្អាប
ស្ពានភូមិអូរ
ស្ពានតាមាស
ស្ពានដំរីឆ្លង ស្ពាន (សំរោង)
ស្ពានអំពិល
ស្ពានដំដែក
ស្ពានថ្មបាយក្រៀម
ស្ពាន ត្រពាំងធំ
ស្ពានតូច
ស្ពាន គោករលួស
ស្ពាន(អង្រង)
ស្ពានអូរចិញ្ចៀន
អូរស្ពានដែក
ស្ពានថ្មប្រាសាទសំពៅ
ស្ពានថ្មស្ទឹងឆ្កែកូន
ស្ពានអន្លង់ល្អក់
ស្ពាន់ផ្នាក់ដៃ
ស្ពានថ្ម
ស្ពានខ្លាកូន
ត្រពាំងស្ពាន
ស្ពានចាំបុក
ស្ពានថ្ម (ស្វាយជុំ)១
ស្ពានថ្ម (ស្វាយជុំ)២
ស្ពានថ្ម(ត្រពាំងផ្លុះ)
ស្ពានតម្រង់
ស្ពានហាល
ស្ពានមេម៉ាយ (អង្គជុំ)
ស្ពានព្រះចង្អែរ
ស្ពានក្រាបោន
ស្ពានស្លែង
ស្ពានពោធិ៍
ស្ពានមេម៉ាយឬស្ពានក្មេងឬស្ពានជំនិក(ស្រីស្នំ)
ស្ពានក្មេង (ស្ទឹងអូរជីក)
ស្ពានខ្វាវ1 .
ស្ពានរលំរតាចិត .
ស្ពានខ្វាវ2 .
ស្ពានរន្ធតាដេវ .
ស្ពានអូរ .
ស្ពានតាដេវ .
ស្ពានខ្វាយ .
ស្ពានតូច(ជីក្រែង) .
ស្ពានតាអុង .
ស្ពានក្មេង (ជីក្រែង) .
ស្ពានទ័ពជ័យ .
ស្ពានយាយពុន .
ស្ពានក្មេង (បេងមាលា) .
ស្ពានបុរាណ .
ស្ពានត្នោតត្រដេវ .
ស្ពានក្មេង (Teng Kong) .
ស្ពានក្មេង (ត្រពាំងព្រៃ) .
ស្ពានតាយែង .
ស្ពានថ្មបាយក្រៀម (ខ្នារពោធិ៍) .
ស្ពានថ្មស្ទឹងតូច .
ស្ពាន (ត្រាច) .
ស្ពានទ .
ស្ពានធំ .
ស្ពានវាលរាជដាក .
ស្ពាននគរធំ .
ស្ពានថ្ម(នគរធំ)

បណ្តាស្ពានខ្មែរសម័យបុរាណ ខេត្តឧត្តរមានជ័យ

ស្ពានទ័ព (ឧត្តរមានជ័យ)
ស្ពានត្បូង (ឧត្តរមានជ័យ)
ស្ពានមេម៉ាយ
ស្ពានអូធ្លក
ស្ពានក្មេង (ចុងកាល់)
ស្ពានក្មេង (បន្ទាយអំពិល)

បណ្តាស្ពានខ្មែរសម័យបុរាណ ប្រទេសថៃ បណ្តាស្ពានខ្មែរសម័យបុរាណ ខេត្តសកលនគរ

- ស្ពានហិន

ប្រភព កោះសន្តិភាព ឯកសាររដ្ឋបាលខេត្តសរសេរថា បណ្ឌិតសភាចារ្យស៊ន សំណាង ទីប្រឹក្សារដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា បានដឹកនាំសិក្ខាសាលាមួយស្ដីពីបេសកកម្មស្រាវជ្រាវចងក្រងប្រវត្តិសាស្ត្រនៃខេត្តសៀមរាប ដោយបានលើកឡើងតាមឯកសារដែលឯកឧត្តម បានស្រាវជ្រាវកន្លងមកដោយសង្ខេបដូចខាងក្រោម៖

នៅថ្ងៃទី២៣ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩០៧ សៀមត្រូវប្រគល់ខេត្តសៀមរាប បាត់ដំបង មកបារាំងតាមសន្តិសញ្ញាបារាំងសៀមរាប ។
នៅថ្ងៃទី២៣ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩០៧ បារាំងថ្វាយខេត្តសៀមរាប មកក្សត្រស៊ីសុវត្ថិ ។
នៅឆ្នាំ១៩១៧ មានខេត្តសៀមរាប និងខេត្តជីក្រែង ដែលស្ថិតនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបបច្ចុប្បន្ននេះ។ ពេលនោះបារាំងរៀបចំជនជាតិបារាំង ជាចៅហ្វាយខេត្ត ហើយឲ្យខ្មែរ ដែលមាននាមស្មើចៅហ្វាយខេត្តនោះ ដោយបារាំង ហៅយើងថា ជាចៅហ្វាយស្រុកខេត្តជីក្រែង ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តសៀមរាប ។ល។
នៅឆ្នាំ១៩២១ មានកំណែទម្រង់ធំមួយ ដោយបង្កើតរចនាសម្ព័ន្ធរដ្ឋបាលខេត្ត ដែលមានថ្នាក់ ស្រុក ខ័ណ្ឌក្នុងខេត្ត ដោយខេត្តមួយចំនួនចេញ ដូចជា ខេត្តជីក្រែង មកជាស្រុកជីក្រែង ។
នៅឆ្នាំ១៩២៥ បារាំង បានបង្កើតកងក្រវែលឃុំ គឺជាប៉ូលីសជនបទនៅឃុំ រួចក៏មានបន្តមកជា បាត្រុយ បន្ទាប់ពីបាដេសបារាំងម្នាក់ស្លាប់ពេលទៅយកពន្ធនៅក្រាំងលាវ ។
នៅឆ្នាំ១៩៣៣ បារាំង បង្កើតសុរិយោដី ដើម្បីយកពន្ធដី ។
នៅឆ្នាំ១៩៣៤ បានលុបខ័ណ្ឌចោលវិញ ដោយសារគេបង្កើតខ័ណ្ឌ ដើម្បីងាយស្រួលប្រមូលពន្ធ ហើយនៅពេល គេគ្រប់គ្រងការយកពន្ធបានល្អហើយ ក៏លុបថ្នាក់ខ័ណ្ឌចោលវិញ ។
នៅឆ្នាំ១៩០៣ បង្កើតក្រុមប្រឹក្សា ដោយបារាំង កាន់អំណាច ហើយឲ្យខ្មែរ ចូលក្រុមប្រឹក្សាដើម្បីផ្តល់ប្រឹក្សា
នៅឆ្នាំ១៩០៤ មានខេត្តចំនួន ១២នៅកម្ពុជា ។
មាន២ក្រុម សរសេរប្រវត្តិខេត្ត មានក្រុមទី១ ចៅហ្វាយខេត្ត និងមន្ត្រីខេត្ត និងក្រុមទី២ ក្រុមស្រាវជ្រាវឥណ្ឌូចិនវិទ្យា នៅឆ្នាំ១៩០៣ ។
នៅឆ្នាំ១៩៦៤ បានបង្កើតខេត្តព្រះវិហារ ដោយកាត់យកឃុំ ៣ របស់ខេត្តសៀមរាប គឺឃុំអន្លង់វែង ឃុំថ្កូវ និងឃុំកោះកែ ។

បើតាមឯកសារមួយផ្សេងទៀតសរសេរថា ក្រោយពីទ័ពខ្មែររបស់ព្រះបាទពញាអង្គច័ន្ធ ឬព្រះបរមរាជាធិរាជ បានទទួលជ័យជម្នះលើកងទ័ពសៀមឈ្លានពានជាស្ថាពរ នៅព្រះរាជនគរ គឺអង្គរធំ ពោលគឺបានវាយកម្ទេចទ័ពសៀមរាបស្មើនឹងដី បានជាខ្មែរដាក់ឈ្មោះថា ខេត្តសៀមរាប។ ស្ថានការណ៍បែបនេះធ្វើឲ្យយើងយល់បានថា ជាដើមកំណើតនៃការតាំងឈ្មោះ ខេត្តសៀមរាប តាំងពីរជ្ជកាលរបស់ព្រះអង្គច័ន្ទទល់នឹងសព្វថ្ងៃ ទោះបីជា ព្រះរាជពង្សាវតារខ្មែរ ច្បាប់ឧកញ៉ាព្រះឃ្លាំង (នង) មិនបាននិយាយដោយចំហក៏ដោយ ។

ទីតាំងទីក្រុងសៀមរាបបច្ចុប្បន្ន ក្នុងចំណោមបណ្តារខេត្ត ផ្សេងៗទៀតនៃប្រទេសកម្ពុជា ។

បើសិនជាយើងបើកច្បាប់ព្រះរាជពង្សាវតារខាងលើមកមើល យើងពិតជាស្លុតចិត្ត កងទ័ពសៀមឈ្លានពាន បានរុករានប្រទេសកម្ពុជាមិនឈប់ឈរជាច្រើនលើកច្រើនគ្រា ។ ពួកគេក្រោយពីដណ្តើមបានអាណាខេត្តខ្មែរមួយចំនួន ដែលសព្វថ្ងៃបានក្លាយទៅជាទឹកដីថៃរួចទៅហើយនោះ ក៏បាននាំសង្គ្រាមចូលទៅយ៉ាងជ្រៅទៅ ចំកណ្តាលបេះដូងនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាតែម្តង គឺទីក្រុងមហានគរដែលសព្វថ្ងៃស្ថិតក្នុងខេត្តសៀមរាប តែពីមុនហៅថា ស្រុកនគរវត្ត ដែលធ្លាប់ជាសមរភូមិក្តៅពីមុនមក ។ ក៏ប៉ុន្តែលើកនេះពួកគេត្រូវបង្ខំចិត្តរត់ត្រឡប់ទៅ ក្រុងអយុធ្យាវិញ ក្រោយពីត្រូវចាញ់សង្គ្រាមនៅចុល្លសករាជ ៩០២ ត្រូវនិងឆ្នាំ ១៥៤១នៃគ.ស ។

កាលបើពិនិត្យទំ័រប្រវត្តិសាស្ត្រចាស់ ដែលបានកើតឡើងនៅលើទឹកដីបវរ ដែលជាទីតាំងនៃព្រះរាជនគរ យើងដឹងថា ក្នុងរាជ្យរបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៨ និងដើមរាជ្យរបស់ ព្រះបាទស្រីឥន្ទ្រវរ្ម័ន រវាងឆ្នាំ១២៩៦ សៀមបានបើកការវាយលុកមួយដ៏ធំសម្បើម នៅ ខេត្តសៀមរាប ក្នុងបំណងយកប្រទេសកម្ពុជាធ្វើជាស្រុក ឬនគរចំណុះរបស់ខ្លួន ។ ហើយមហិច្ឆតានេះ ពួកគេបានសម្រេចជាស្ថាពរ ព្រោះថាអាណាខេត្តមួយចំនួន ដែលស្ថិតក្នុងភូមិភាគកណ្តាល ដូចជាខេត្តសុខោទ័យ កំផែងផេត (កំពែងពេជ្រ) និងខេត្តរណបនៃខេត្តទាំងនោះ ព្រមទាំងអាណាខេត្ត ដទៃៗឯទៀត ដែលស្ថិតនៅជ្រលងនៃដងទន្លេមេណាម ដូចជាខេត្តអយុធ្យា សុផាន់បុរី ។ បន្ទាប់ពីបានទទួលជោគជ័យលើខេត្តទាំងឡាយនោះ ពួកគេក៏បានពង្រឹងបណ្តាញអំណាចរបស់ខ្លួន ។

សង្គ្រាមឈ្លានពានមួយ ដែលគេត្រូវកត់សម្គាល់ ដែលបានកើតឡើងជាលើកដំបូងបង្អស់ នៅលើទឹកដីខ្មែរត្រូវបានធ្វើឡើងក្នុងរាជ្យរបស់ព្រះបាទលំពង្សរាជា នៅឆ្នាំ១៣៥២ ។ ចំពោះចម្បាំងនេះច្បាប់ពង្សាវតារបានបញ្ជាក់ថា គឺភាគីឈ្លានពានថៃបានទទួលជ័យជម្នះលើទ័ពខ្មែរ ដោយពួកគេបានកាន់កាប់ទីក្រុងអង្គរធំ នៅឆ្នាំ១៤៣១ ។ មុននឹងដកថយចេញ ពួកគេបានកេណ្ឌឈ្លើយសឹកខ្មែរជាច្រើនម៉ឺននាក់ នាំទៅកាន់ប្រទេសសៀម ។ ក្នុងឱកាសនោះដែរ ពួកគេក៏បានលួច ប្លន់ ទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ជាតិខ្មែរគ្រប់ប្រភេទនៅឆ្នាំ១៤៣១ គឺជាឆ្នាំដែលកំណត់នូវអោនភាពខ្មែរ ដែលប្រឈមនិងការវាតទីនិយមរបស់សៀម ដែលគ្មានទីបញ្ចប់ ។

ជាការណ៍ពិត ភ្លើងសង្គ្រាមឈ្លានពានបានកន្លងផុតជាច្រើនសតវត្សរ៍មកហើយក្តី ក៏ប៉ុន្តែបានបន្សល់ទុកនូវស្លាកស្នាមក្នុងផ្នត់គំនិតខ្មែរ ។ បើតាមច្បាប់ព្រះរាជពង្សាវតារខ្មែរ គឺក្នុងរាជ្យរបស់ព្រះបាទអង្គច័ន្ទរាជា (១៥១៦-១៥៥៥នៃគ.ស) ដែលកងទ័ពសៀមមកឈ្លានពានខ្មែរ ត្រូវបានបង្ក្រាបរាបស្មើទល់និងដី នៅត្រង់ស្ទឹងអង្គរ នៅឆ្នាំ១៥៤១ ដោយហេតុនេះហើយ បានជាព្រះអង្គត្រាស់បង្គាប់ឲ្យគេហៅតំបន់នេះជា «តំបន់សៀមរាប» ដើម្បីទុកជាការចងចាំរួមរបស់ជាតិខ្មែរ អំពីជ័យជម្នះដ៏ត្រចះត្រចង់នេះ មុនទីតាំងនេះបានក្លាយទៅជាស្រុក ហើយបន្ទាប់មកទៀតជាខេត្តនាសម័យអាណាព្យាបាលបារាំង ។ ព្រឹត្តិការណ៍មួយគួរឲ្យកត់សម្គាល់ គឺស្តេចអង្គនេះបានឆ្លាក់បង្ហើយនូវចម្លាក់មួយចំនួន ដែលព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី២ មិនទាន់ឆ្លាក់រួច ។

ទោះបីជាបានទទួលបរាជ័យដ៏អាម៉ាស់មុខនេះក្តី ទ័ពសៀមក៏នៅតែទន្ទ្រានមាតុភូមិខ្មែរមិនស្រាកស្រាន្តឡើយ ហើយអំពើនេះត្រូវបានបន្តរហូតដល់សម័យលង្វែក ។ នៅឆ្នាំ១៥៩៤ ទីក្រុងលង្វែកត្រូវដណ្តើមបានពីខ្មែរដោយស្តេចសៀម ព្រះបាទនរិន្ទសួន ។ ចំពោះបរាជ័យនៃកងទ័ពសៀម ដែលដឹកនាំដោយស្តេចសៀម ដែលបានយកលែសថា ដោយសារព្រះបាទអង្គច័ន្ទរាជាមិនបានប្រគល់ដីរីសមួយក្បាល បានជាមកវាយលុកទីក្រុងអង្គរធំ ។

បើតាមប្រសាសន៍របស់លោក ហ្គ្រោរីយេ ព្រះបាទអង្គច័ន្ទរាជា គឺជាព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ដ៏ខ្លាំងពូកែជាងគេបំផុតនាសម័យក្រោយអង្គរ ដោយហេតុថា ស្តេចអង្គនេះមិនគ្រាន់តែបានខិតខំស្តារប្រទេសជាតិតែប៉ុណ្ណោះទេ ក៏ប៉ុន្តែទ្រង់ថែមទាំងមានមហិច្ឆិតាវាយដណ្តើមយកខេត្តខ្មែរមួយចំនួនក្នុងប្រទេសថៃបច្ចុប្បន្ន ដូចជាខេត្តនគររាជសីមា ខេត្តបុរីរម្យ សុរិន្ទ្រ ស៊ីសាកេតជាដើម ដែលសៀមបានដណ្តើមបានពីមុនមក ។

យើងមានហេតុផលជាច្រើន ដើម្បីបង្ហាញបញ្ជាក់ថា ហេតុដូចម្តេចបានជាក្នុងព្រះរាជពង្សាវតារថៃ ដូចជាច្បាប់របស់អ្នកអង្គម្ចាស់នព្វរ័ត្ន តែងឡើងនៅព.ស ២៤២០ ត្រូវនិងគ.ស ១៨៧៧ បានប្រើពាក្យ «សៀមរាដ្ឋ» ជំនួសពាក្យសៀមរាបទៅវិញ ។ តាមពិតទៅការប្រើពាក្យសៀមរាដ្ឋ (សៀមរ៉ាត) ដើម្បីហៅទីប្រជុំជនមួយ ដែលពីមុនគឺជាសមរភូមិ ឬលានប្រយុទ្ធស៊ីសាច់ហុតឈាមរវាងខ្មែរ និងសៀម ស្ថិតក្នុងស្រុកនគរវត្ត គឺបណ្តាលមកពីអាជ្ញាធរថៃ ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទព្រះចៅថាយស្រះ មិនចង់រំឭកនូវបរាជ័យដ៏អាម៉ាស់មុខរបស់កងទ័ពឈ្លានពានសៀមតែប៉ុណ្ណោះ ទោះបីជាសម័យនោះទ្រង់បានត្រួតត្រាព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាក៏ដោយ ។

យ៉ាងណាមិញ គឺដោយសារតែហេតុការណ៍នេះហើយ ទើបព្រះបាទព្រះចោមក្លាវចៅយូហួ ដែលបានគ្រប់គ្រងប្រទេសកម្ពុជាជាមួយឥណ្ណាម ទ្រង់ក៏បានប្រើពាក្យស្រុក ឬមឿព្រះនគរវត្ត ជំនួសពាក្យស្រុក ឬមឿងសៀមរ៉ាត ផងដែរ ។

ផែនទីប្រាសាទនៅកម្ពុជា តាមបណ្តាខេត្ត

គ្មានឯកសាររបស់ថៃណាមួយ ដើម្បីបញ្ជាក់ឲ្យបានច្បាស់លាស់អំពីការផ្លាស់ប្តូរឈ្មោះពីមឿងព្រះនគរវត្ត ទៅជាសៀមរាបទេ ហើយបើមានក៏អាចស្ថិតក្នុងដើមសម័យរជ្ជកាលទី៣ ដែលជាសម័យបាងកក ដែលគេហៅថា រតនកោសិន្ទ្រ ។ ក៏ប៉ុន្តែចំពោះជនជាតិខ្មែរវិញ ឈ្មោះសៀមរាប ពិតជាត្រូវបានផ្តើមឡើងក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះអង្គច័ន្ទ យ៉ាងប្រាកដឥតក្លែងក្លាយ ទោះជាទឡ្ហីករណ៍មានខ្វះចន្លោះយ៉ាងណាក៏ដោយ ។ ព្រោះថាការតាំងឈ្មោះសៀមរាបនេះ មិនមែនជារឿងចៃដន្យ ឬជំនឿលេងសើច ជាពិសេសក្នុងសម័យកាលមួយដែលខ្មែរ និងសៀមនៅច្បាំងគ្នាមិនឈប់មិនឈរ។ ដូច្នេះ ការចង់យល់ឲ្យលំអិតពីប្រវត្តិពិតនៃឈ្មោះ សៀមរាប តម្រូវឲ្យយើងស្គាល់ពីបរិបទសង្គម នយោបាយ ហើយអំពើនេះ គឺជាការចាំបាច់បំផុត ។

សៀវភៅប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ រៀបរៀងដោយ លោកនួន សុធិមន្ត អធិប្បាយថា នៅឆ្នាំ១៥២៥ នៃគ្រឹស្ដសករាជ ព្រះអង្គច័ន្ទរាជាទី១ បានវាយបង្ក្រាបកងទ័ពសៀម ដែលឈ្លានពាន ឱ្យបរាជ័យនៅតំបន់អង្គរ ។ ដូច្នេះហើយបានជាព្រះបាទអង្គច័ន្ទរាជាទី១ បានដាក់ឈ្មោះថា សៀមរាប គឺមានន័យថា ទ័ពសៀម ចាញ់រាបដូចកន្ទេល ៕

ផែនទីរដ្ឋបាលប្រទេសកម្ពុជា ក្រោមអាណានិគមន៍បារាំង

Tuesday, May 13, 2025

ស្ពានប្រាប់ទិស ឬ ស្ពានកំពង់ក្តី